Zastosowanie lukrecji w medycynie sięga czasów starożytnych. Wzmianki o leczniczym wykorzystaniu korzenia lukrecji znaleziono w grobowcu faraona Tutanchamona oraz na sumeryjskich tabliczkach z Nippur sprzed około 3 tysięcy lat. Leczniczy potencjał lukrecji znali także Chińczycy (około 2800 r. p.n.e.), u których gancao (lukrecja) do dziś stanowi integralną część receptur Tradycyjnej Medycyny Chińskiej. Starożytni Rzymianie i Grecy z lukrecji najczęściej przygotowywali ulepki przeciwkaszlowe i ziółka na przeziębienie. Obecnie w tradycyjnej medycynie szeroko stosowane są różne gatunki lukrecji.

Nazwa Glycyrrhiza pochodzi od dwóch greckich słów: glykys (słodki) i rhiza (korzeń), łacińskie określenie glaber odnosi się do gładkich owoców (strąków) lukrecji. Rodzaj Glycyrrhiza należy do rodziny motylkowatych (bobowatych) Papilionaceae (Fabaceae, Leguminosae) i obejmuje 30 gatunków, m.in.: Glycyrrhiza glabra L., G. inflata Batalin, G. lepidota Pursh i G. uralensis Fisch. (www.theplantlist.org/browse/A/Leguminosae/ Glycyrrhiza). Naturalne stanowiska lukrecji gładkiej występują nad Morzem Śródziemnym i w Azji, w Europie jest także uprawiana. G. glabra rośnie w południowej i centralnej części Europy (var. typica), w centralnych i południowych rejonach Rosji (var. glandulifera) oraz w Iranie i Iraku (var. violacea). We wschodniej Azji (Chiny, Japonia, Syberia) występują gatunki G. uralensis Fisch. i G. inflata Batalin (1).

Lukrecja gładka (G. glabra) jest wieloletnią byliną lub małym krzewem rosnącym do 2 m wysokości, kwitnie od czerwca do lipca. Ze zdrewniałej łodygi wyrastają nieparzystopierzaste, lancetowate liście, 8-15 cm długości, pokryte lepkimi włoskami gruczołowymi. Kwiatostan wyrasta z ogonka liściowego i mieni się licznymi niebiesko-liliowymi lub fioletowo-różowymi płatkami. Strąki lukrecji gładkiej zawierają od 3 do 6 nasion. Roślinę można rozmnażać przez sadzonki rozłogowe lub z nasion. Rozległy system korzeniowy składa się z korzenia palowego, korzeni bocznych i długich rozłogów, osiągających około 1 m długości i rozciągających się do 10 m szerokości. Przepuszczalna, zasobna w wapń, lekka i bogata w próchnicę gleba sprzyja zbiorowi korzeni, który przypada na jesień trzeciego lub czwartego roku uprawy. Korzeń i rozłogi charakteryzują się żółtą barwą, szorstką powierzchnią, słodkim, lekko palącym smakiem oraz anyżowym zapachem.

Korzeń lukrecji gładkiej (Liquiritiae radix, syn. Glycyrrhizae radix) zawiera liczne związki o różnej budowie chemicznej, m.in. saponiny, flawonoidy, kumaryny, polisacharydy, sterole i olejek eteryczny. Dotychczas z lukrecji wyizolowano około 400 składników, wśród których dominują saponiny i flawonoidy. Korzenie i kłącza lukrecji zawierają od 4 do 20% saponin triterpenowych o budowie pięciocyklicznej, typu oleananu. Głównymi aktywnymi związkami saponinowymi korzeni są glicyryzyna – mieszanina soli potasowych i wapniowych kwasu 18β-glicyryzynowego (znana także jako kwas glicyryzynowy i glikozyd kwasu glicyretynowego) – a także kwas likwirytynowy, kwas likwirycjowy, kwas glabrykowy, glicyretol, glabrolid i izoglabrolid (1). Glicyryzyna jest monodesmozydem hydrolizującym w jelicie cienkim do dwóch cząsteczek kwasu glukuronowego i aglikonu – kwasu 18β-glicyretynowego (enoksolonu), któremu przypisuje się właściwości immunomodulujące (2). W korzeniu lukrecji może znajdować się od 2 do 15% glicyryzyny w zależności od gatunku, warunków geograficznych i klimatycznych (3). Glicyryzyna posiada szeroką aktywność farmakologiczną, jest również stosowana jako naturalna substancja słodząca (ok. 50 razy słodsza od sacharozy).

Flawonoidy stanowią liczną grupę związków w różnych gatunkach lukrecji, z których wyizolowano ponad 300, należących do różnych typów: flawanonów, chalkonów, izoflawanów, izoflawenów, flawonów, flawonoli, izoflawonów, izoflawanonów, spośród których dominują flawanony (4); odpowiedzialne są one za żółtą barwę korzeni. Flawanony są reprezentowane przez: likwirytynę, likwirytygeninę, ramnolikwirytynę, neolikwirytynę; chalkony to: izolikwirytyna, izolikwirytygenina, neoizolikwirytyna, likurazyd, glabrolid i likoflawonol (5), flawony: 7-O-β-glukuronid 5,8-dihydroksyflawonu (glichionidu A) i 7-O-β-glukuronid 5-hydroksy-8-metoksyflawonu (glichionidu B) (6). Do izoflawonów obecnych w lukrecji należą: glabrydyna, glabren, glabron, szinopterokarpina, likoizoflawony A i B, formononetyna, glizaryna i kumatakenina, a także hispaglabrydyna A, hispaglabrydyna B, 4?-O-metyloglabrydyna, 3?-hydroksy-4?-O-metyloglabrydyna oraz glabroizoflawanon A i B (6-8). W G. uraliensis zawartość izolikwirytyny, likwirytyny, likwirytygeniny jest wyższa niż w G. glabra.

Frakcję kumaryn występującą w lukrecji reprezentują: herniaryna, umbeliferon, glikokumaryna, likofuranokumaryna, likopiranokumaryna, glabrokumaryna, glabrokumarony A i B, likumaryna i glicyryna (8). W olejku eterycznym z korzenia G. glabra otrzymanym z surowców rosnących na terenie Afganistanu, Egiptu i Syrii metodą destylacji z parą wodną i mikroekstrakcji do fazy stałej HS-SPME oznaczono dwa fenole – tymol i karwakrol, a ponadto α-mircen, p-cymen, 1,8-cyneol, aldehyd kuminowy, karwon, piperyton, anetol, nonanal, wodzian pinenu, terpinen-4-ol, metylochawikol, decenal, aldehyd cynamonowy i β-kariofylen (9). Analiza GC-MS olejku uzyskanego z korzeni G. glabra pochodzącej z Egiptu wykazała obecność: α- i β-pinenu, oktanolu, γ-terpinenu, estragonu, izofenchonu, β-kariofylenu, tlenku kariofylenu, octanu cytronelylu i heksanolanu geranylu; dominował heksanolan geranylu (34%), a najniższą zawartość oznaczono dla β-pinenu (1,7%) (10). Z liści G. glabra rosnącej na Sycylii wyizolowano dihydrostylbenoidy: dihydro-3,5-dihydroksy-4?-acetoksy-5?-izopentenylostylben, dihydro-3,3?,4?-trihydroksy-5-O-izopentenylo-6-izopentenylostylben, dihydro-3,5,3?-trihydroksy-4?metoksystylben i dihydro-3,3?-dihydroksy-5-β-O--glukopiranozylo-4?-metoksystylben (11). Ponadto w lukrecji występują kwasy tłuszczowe (C2-C16), fenole (fenol, gwajakol) oraz γ-laktony nasycone o budowie liniowej (C6-C14), m.in.: 4-metylo-γ-laktony i 4-etylo-γ-laktony (12). Pozostałe składniki to: asparagina, glukoza, sacharoza, skrobia, polisacharydy (arabinogalaktany) i sterole (β-sitosterol, dihydrostigmasterol) (13).

Surowcem farmaceutycznym jest Liquiritiae radix – korzeń lukrecji, który stanowią wysuszone nieokorowane lub okorowane, całe lub rozdrobnione korzenie i rozłogi Glycyrrhiza glabra L. i/lub Glycyrrhiza inflata Batalin i/lub Glycyrrhiza uralensis Fisch. zawierające zgodnie z Farmakopeą Polską XI nie mniej niż 4,0% kwasu 18-β-glicyryzynowe-go (C₄₂H₆₂O₁₆; m. cz. 823) (wysuszona substancja roślinna) (14).

Od najdawniejszych czasów G. glabra była stosowana w celu łagodzenia kaszlu, kataru oraz w bólu gardła, astmie i zapaleniu oskrzeli (15).

Wykazano, że lukrecja zmniejsza podrażnienie gardła i ułatwia odkrztuszanie dzięki zdolności do stymulowania sekrecji śluzu w tchawicy (www.ema.europa.eu, 2013) (16).