Propolis, nazywany także kitem pszczelim, jest żywicznym materiałem zbieranym przez pszczoły miodne (Apis mellifera) z różnych części drzew, krzewów i roślin zielarskich (1, 2). Surowiec ten składa się z żywic, wosku pszczelego, wosku roślinnego, substancji lotnych i garbnikowych oraz domieszek mechanicznych, w tym głównie pyłku kwiatowego (3). Zastosowanie propolisu w medycynie ludowej sięga już czasów starożytnych, kiedy surowiec ten wykorzystywany był przez starożytnych Egipcjan, Greków oraz Rzymian. W XVII wieku propolis znalazł się na liście leków w londyńskiej farmakopei, a pomiędzy XVII a XX wiekiem zyskał jeszcze większą popularność (4). Obecnie stosowany jest jako środek o właściwościach prozdrowotnych, będąc składnikiem wielu suplementów diety, maści, kosmetyków oraz zdrowej żywności. Popularną formą tego produktu pszczelego, dostępną również handlowo, są jego ekstrakty, głównie etanolowe, ale coraz częściej dostępne są również ekstrakty tego surowca przygotowane przy użyciu innych rozpuszczalników.

Szerokie zastosowanie propolisu związane jest z jego aktywnością biologiczną. Ekstrakty z propolisu charakteryzują się m.in. aktywnością przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczą, przeciwwirusową, przeciwnowotworową oraz przeciwzapalną (2, 5-11). Według danych literaturowych, ekstrakty z propolisu hamują rozwój takich grup drobnoustrojów, jak bakterie Gram-dodatnie (Staphylococcus aureus, Diplococcus pneumoniae, Enterococcus faecium, Bacillus cereus), bakterie Gram-ujemne (Escherichia coli, Salmonella enteritidis), grzyby drożdżoidalne (Candida albicans) czy grzyby pleśniowe (Aspergillus flavus oraz Penicillium italicum) (7, 9, 11-13). Ponadto, ekstrakty z propolisu wykazują właściwości przeciwutleniające oraz wysoką aktywność cytoochronną ludzkich erytrocytów przed hemolitycznym działaniem wolnych rodników, co może mieć znaczenie w zapobieganiu przez ten surowiec chorobom cywilizacyjnym i wieku starczego wywoływanych przez stres oksydacyjny (14). Aktywność biologiczna europejskiego propolisu jest związana z jego złożonym składem chemicznym, a przede wszystkim z obecnością związków fenolowych, w tym flawonoidów oraz kwasów fenolowych i ich estrów (2, 4). Dane literaturowe wskazują, że głównymi składnikami propolisu pochodzenia krajowego z grupy związków fenolowych są m.in. chryzyna, apigenina, galangina, kemferol, pinostrobina, pinobanksyna, naringenina, kwercetyna oraz kwasy fenolowe (kawowy, ferulowy, cynamonowy, kumarowy, wanilinowy) (11, 14-17). Ponadto, w próbkach surowca pochodzącego z różnych regionów świata oznaczane są związki należące do terpenów, aldehydów, kwasów tłuszczowych, aminokwasów oraz węglowodanów (8, 11, 13, 16, 17). Skład chemiczny oraz aktywność biologiczna propolisu określana jest dla jego ekstraktów otrzymywanych przy wykorzystaniu do procesu ekstrakcji różnych rozpuszczalników, w tym najczęściej stosowany jest alkohol etylowy o zróżnicowanym udziale wody, rzadziej alkohol metylowy, aceton oraz woda (9, 18-20). Dane literaturowe wskazują ponadto, że wybór rozpuszczalnika do procesu ekstrakcji propolisu wpływa na jego aktywność biologiczną, w tym przeciwgrzybiczą oraz przeciwutleniającą (14, 20-22).

Celem pracy było określenie aktywności przeciwbakteryjnej, przeciwgrzybiczej oraz przeciwutleniającej ekstraktów z propolisu, jak również porównanie aktywności biologicznej ekstraktów z propolisu, w zależności od zastosowanego rozpuszczalnika – alkoholu etylowego lub glikolu propylenowego.

W badaniach wykorzystano dwa ekstrakty z propolisu pochodzącego z tej samej partii, o stężeniu 100 mg/ml: etanolowy (EP1) i przygotowany przy zastosowaniu glikolu propylenowego (EP2).

Aktywność przeciwrodnikową ekstraktów z propolisu oceniono, określając ich zdolność do zmiatania kationorodnika DPPH·. Do 0,2 ml ekstraktów o stężeniu 0,1 mg/ml dodano 0,2 ml roztworu 0,1M DPPH (2,2-difenylo-1-pikrylohydrazyl) (Sigma-Aldrich) i inkubowano przez 30 min w temperaturze pokojowej, bez dostępu światła. Następnie mierzono absorbancję roztworów z wykorzystaniem spektrofotometru GENESYS 10uV (Thermo Scentific) przy długości fali λ = 517 nm. Jako związek referencyjny zastosowano Troloks (kwas 6-hydroksy-2,5,7,8-tetrametylchroman-2-karboksylowy, Sigma-Aldrich), rozpuszczalną w wodzie pochodną witaminy E. Na podstawie uzyskanych wartości absorbancji obliczono aktywność przeciwrodnikową (AP) badanych produktów, stosując następujące równanie:

AP (%) = [(A₀ – A₁) / A₀] x 100%

gdzie: A₀ – absorbancja próby kontrolnej, A₁ – absorbancja prób zawierających ekstrakty z propolisu.

Analizę aktywności przeciwrodnikowej ekstraktów w teście z kationorodnikiem DPPH· przeprowadzono trzykrotnie, a przedstawione wyniki są wartością średnią (n = 9).

Zdolność ekstraktów z propolisu do chelatowania jonów żelaza (Fe²⁺) oszacowano spektrofotometrycznie na podstawie oceny hamowania formowania kompleksu Fe²⁺ z ferozyną. Do 0,2 ml ekstraktu z propolisu o stężeniu 0,1 mg/ml dodano 0,05 ml roztworu FeCl₂ (Sigma-Aldrich) o stężeniu 0,6 mM. Następnie dodano 0,05 ml roztworu ferozyny (Sigma-Aldrich) o stężeniu 5 mM, wytrząsano i mierzono absorbancję przy λ = 562 nm z wykorzystaniem spektrofotometru GENESYS 10uV (Thermo Scentific). Jako związek referencyjny zastosowano EDTA (kwas etylenodiaminotetraoctowy, Sigma-Aldrich). Zdolność ekstraktów z propolisu do chelatowania jonów żelaza (II) wyrażono w %, stosując następujące równanie:

Zdolność chelatowania Fe²⁺ (%) = [1 – (Abs₁ / Abs₀)] x 100%