Zespół policystycznych jajników (ang. polycystic ovary syndrome – PCOS) to schorzenie o złożonej etiologii. Wpływa zarówno na zdolności reprodukcyjne, jak i na zaburzenia metaboliczne. Dotyczyć może nawet 15% kobiet w wieku rozrodczym (1). W diagnostyce choroby ważne jest m.in. ustalenie stężenia androgenów. W przypadku wykluczenia innych schorzeń endokrynologicznych (wrodzony przerost nadnerczy, hiperprolaktynemia, dysfunkcje tarczycy, zespół Cushinga, guzy wydzielające androgeny) PCOS diagnozuje się u kobiet, u których występują co najmniej dwie z poniższych cech (2):

– cykle bezowulacyjne/wydłużenie cyklu miesiączkowego,

– hiperandrogenizm,

– policystyczne jajniki widoczne w badaniu USG.

W przebiegu PCOS mogą występować nieregularne miesiączki, nadmierne owłosienie ciała, trądzik, łysienie androgenne (typu męskiego), a także trudności z zajściem w ciążę. Ten ostatni wymieniony problem można zaklasyfikować nie tylko do objawów, ale i konsekwencji zespołu policystycznych jajników. Bardzo często to właśnie niemożność zajścia w ciążę prowadzi do zdiagnozowania choroby.

Około 50% kobiet z PCOS jest otyłych, a insulinooporność i hiperinsulinemia występują nawet u 70% pacjentek (3). U 30-40% zdiagnozowanych kobiet stwierdza się nieprawidłową tolerancję glukozy wywołaną insulinoopornością, czego konsekwencją może być cukrzyca. Szacuje się, że 10% kobiet rozwinie cukrzycę typu 2 przed 40. rokiem życia (4). Nieprawidłowa tolerancja glukozy pojawia się 3 razy częściej w przypadku otyłości pacjentek (3). Hiperinsulinemia może przyczyniać się do nasilania wydzielania androgenów, zakłócających folikulogenezę i cykliczność miesiączkowania.

Leczenie zaleca się w zależności od celu terapeutycznego. Jeżeli pacjentka nie planuje zajścia w ciążę i jej głównym problemem są nieregularne cykle miesiączkowe oraz skórne objawy hiperandrogenizacji, w terapii używa się najczęściej dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych. Stosuje się także leki zmniejszające lub hamujące działanie androgenów, takie jak octan cyproteronu, spironolakton bądź flutamin. Drugą grupę pacjentek stanowią kobiety w wieku 25-40 lat, mające trudności z zajściem w ciążę. Używają one leków pobudzających jajeczkowanie, np. cytrynianu klomifenu. Zarówno w pierwszej, jak i w drugiej grupie wdraża się często metforminę, która może zmniejszyć masę ciała, insulinooporność oraz stężenie testosteronu, a także przywrócić regularne miesiączkowanie i jajeczkowanie. Trzecia grupa to kobiety w okresie poprzedzającym klimakterium. W ich przypadku dochodzi do nadmiernych krwawień miesiączkowych, spowodowanych rozrostem endometrium. W takiej sytuacji zaleca się stosowanie leków zmniejszających wydzielanie androgenów. Efektywność leczenia zależy od normalizacji poziomu tych hormonów (3).

Kobietom z PCOS szczególnie zaleca się zbilansowaną dietę oraz aktywny tryb życia. Coraz więcej publikowanych doniesień naukowych wskazuje także na rolę fitoterapii w leczeniu tego schorzenia. Do surowców roślinnych, które mogą okazać się pomocne, należą w szczególności:

– ekstrakt z owoców palmy sabal – stosowany głównie z uwagi na działanie antyandrogenne (5),

– ekstrakt z korzenia piwonii białej – surowiec stosowany w wielu recepturach Tradycyjnej Medycyny Chińskiej jako składnik mieszanek ziołowych, zalecanych przy PCOS. Redukuje nadprodukcję testosteronu (6). Prócz zmniejszenia poziomu testosteronu wolnego i całkowitego, poprawiał także cykliczność owulacji (2, 7). W licznych publikacjach podkreśla się rolę tego surowca w leczeniu chorób autoimmunizacyjnych. W 1998 roku Chińska Agencja Leków i Żywności zezwoliła na wprowadzenie na rynek preparatów z korzeniem piwonii jako produktów modyfikujących przebieg chorób reumatoidalnych (8, 9),