*Hanna Hüpsch-Marzec1, Dariusz Skaba1, Agnieszka Balicz2, Patrycja Łanowy3, Magdalena Kubicka-Musiał1, Lidia Postek-Stefańska4
Zespół PFAPA jako choroba autozapalna – kompendium
PFAPA syndrome as an autoinflammatory disease ? compendium
1Zakład Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej w Zabrzu, Katedra Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją w Bytomiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Dariusz Skaba
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Marta Tanasiewicz
2Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej w Bytomiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Kierownik Katedry: dr hab. n. med. Tadeusz Morawiec, prof. SUM
3Poradnia Stomatologii Zachowawczej i Chorób Przyzębia, Akademickie Centrum Stomatologii i Medycyny Specjalistycznej w Bytomiu
4Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Kierownik Katedry: dr hab. n. med. Lidia Postek-Stefańska, prof. SUM
Streszczenie
Zespół PFAPA jest chorobą autozapalną, która należy do grupy zespołów gorączek nawrotowych, występującą u dzieci. Jest chorobą rzadką, dziedziczoną wielogenowo, ma tendencję do samoograniczania się z wiekiem i wygasania przed okresem dorosłości. Najważniejsze symptomy PFAPA to: okresowa gorączka, aftowe zapalenie jamy ustnej, zapalenie gardła i limfoadenopatia szyjna. Niedostateczna wiedza dotycząca podłoża choroby nie pozwala dotychczas na zastosowanie leczenia przyczynowego. Farmakoterapię (ibuprofen, glikokortykosteroidy) stosuje się podczas rzutów choroby w celu zmniejszenia objawów, nie zapobiega ona jednak systematycznym nawrotom choroby. W przypadkach koniecznych tosillektomia pozwala na uzyskanie całkowitej remisji choroby.
Summary
PFAPA syndrome is an autoinflammatory disease that belongs to the group of periodic fever syndromes in children. It is a rare, polygenic disease that has a tendency to self-limit with age and disappear before adulthood. The most important symptoms of PFAPA are: periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis, and cervical lymphadenopathy. Insufficient knowledge about the causes of the disease does not yet allow for the use of causal treatment. Pharmacotherapy (ibuprofen, glicocorticosteroids) is used during relapses to reduce symptoms, but it does not prevent systematic relapses. When necessary, tosillectomy allows for complete remission of the disease.
Wprowadzenie
Co to są choroby autozapalne
Choroby czy też zespoły autozapalne to grupa chorób uwarunkowanych genetycznie, wywołanych mutacjami genów kodujących syntezę białek uczestniczących w regulacji procesu zapalnego. Wspomniane zmienione białka powodują okresowe, ogólnoustrojowe uporczywe stany zapalne, które występują po zadziałaniu minimalnych, trudnych do określenia bodźców, a nie są związane z infekcją, chorobą nowotworową ani chorobą autoimmunologiczną (1, 2).
W przebiegu chorób autozapalnych dochodzi do nieprawidłowej czynności komórek układu immunologicznego. Zaburzenia mogą dotyczyć funkcji pierwotnych efektorów komórkowych: granulocytów obojętnochłonnych, makrofagów, komórek NK (ang. natural killers) lub mediatorów wrodzonego układu odpornościowego: czynnika martwicy nowotworów (ang. tumor necrosis factor – TNF), interleukiny 1 (IL-1), IL-12 i innych (1-4).
Aktualnie do zespołów autozapalnych zalicza się około 40 jednostek chorobowych, które ze względu na etiologię dzieli się na dziedziczone monogenowo, choroby wieloczynnikowe i wielogenowe.
Zespół PFAPA dziedziczony wielogenowo należy do rzadkich chorób autozapalnych pozostających w heterogennej grupie zespołów gorączek nawrotowych (ZGN), dla których wspólną cechą jest cykliczne występowanie epizodów gorączek (5-7).
Co to jest zespół PFAPA
Grupa objawów obecnie kojarzonych z zespołem PFAPA po raz pierwszy została opisana przez Marshalla w 1987 roku. Nazwa jest akronimem angielskich słów określających symptomy PFAPA: okresową gorączkę, aftowe zapalenie jamy ustnej, zapalenie gardła i limfoadenopatię szyjną (ang. periodic fever, aphtous stomatitis, pharyngitis and cervical adenitis) (8).
Kryteria diagnostyczne zespołu PFAPA
Kryteria diagnostyczne zespołu PFAPA zostały opracowane przez Thomasa i wsp. (9). Autorzy w swej pracy wymieniają:
– regularnie występujące gorączki rozpoczynające się w wieku poniżej 5. roku życia,
– stwierdzenie przynajmniej jednego z poniższych objawów klinicznych:
– aftowe zapalenie jamy ustnej,
– powiększenie szyjnych węzłów chłonnych,
– zapalenie gardła bez cech towarzyszącej mu infekcji górnych dróg oddechowych,
– bezobjawowe okresy pomiędzy epizodami gorączki,
– prawidłowy wzrost i rozwój dziecka,
– wykluczenie cyklicznej neutropenii (9).
Częstość występowania
Częstość występowania zespołu PFAPA nie jest znana, co wiąże się prawdopodobnie z nadal niskim poziomem świadomości lekarzy różnych specjalności w odniesieniu do tego schorzenia, a co za tym idzie ? niską rozpoznawalnością (10, 11).
Występowanie
Dotychczasowe badania nie wiążą zespołu PFAPA z czynnikami etnicznymi czy położeniem geograficznym. Najwięcej rozpoznawanych przypadków pochodzi z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Norwegii, Europy Wschodniej oraz Ameryki Środkowej i Południowej (11-13).
Kto choruje
Zespół PFAPA obciąża przede wszystkim dzieci. Pierwsze objawy mogą pojawić się już w 3. miesiącu życia, częściej jednak występują około 2. roku życia. U innych pacjentów choroba ujawnia się nieco później, do 5.-6. roku życia. W mniej licznych przypadkach opisywano początek choroby u dzieci starszych, do 12. r.ż. Choroba nieco częściej dotyka chłopców (14, 15).
Objawy
Najbardziej charakterystycznym objawem występującym u każdego pacjenta jest gorączka, która nawraca regularnie, zwykle co 3-4 tygodnie. Temperatura ciała jest wysoka, na ogół przekracza 39?C. Czas trwania gorączki jest zróżnicowany i wynosi od 2 do 7 dni, natomiast czas pomiędzy gorączkami waha się od 14 do 50 dni. U niektórych pacjentów obserwuje się w okresie letnim rzadsze występowanie stanów gorączkowych. Gorączka pojawia się nagle u zdrowego, bezobjawowego dziecka. Niewielka liczba pacjentów prezentuje niespecyficzne objawy prodromalne, jak: osłabienie, ból głowy, brzucha lub stawów, utrata apetytu, wymioty, biegunka, wysypki, rozdrażnienie, zmiana zachowania (12, 16, 17).
Jednocześnie z podwyższoną temperaturą ciała u małego pacjenta pojawia się powiększenie węzłów chłonnych szyi (w 75-88% przypadków) oraz powiększenie i zaczerwienienie migdałków podniebiennych (w 72-90% przypadków). Obraz kliniczny migdałków zmienionych zapalnie nie jest charakterystyczny, może kojarzyć się zarówno z infekcją wirusową, np. mononukleozą zakaźną, jak i infekcją bakteryjną, np. paciorkowcową.
Innym często występującym objawem (w 67-71% przypadków) jest pojawianie się w obrębie błony śluzowej jamy ustnej różnej wielkości (raczej małych) aft, zwykle bolesnych, choć nielicznych. Afty goją się bez bliznowacenia (18).
Opisanym zmianom mogą towarzyszyć jeszcze inne, rzadsze zmiany. Wolska-Kuśnierz (15) przedstawia pacjenta w trakcie nawrotu objawów zespołu PFAPA z pojedynczą zmianą na grzbietowej powierzchni języka przypominającą cechy języka geograficznego (15).
U niektórych pacjentów nawrotom gorączki towarzyszą także objawy ogólnoustrojowe, jak: bóle głowy, brzucha, wymioty lub luźne stolce.
Przechodzenie w stan remisji trwa krótko. Wraz z ustępowaniem gorączki zmniejsza się rozmiar migdałków podniebiennych, dochodzi do szybkiego gojenia aft i innych towarzyszących zmian w obrębie błony śluzowej jamy ustnej, zanikają cechy zapalenia, dziecko szybko odzyskuje dobre samopoczucie, a wyniki badań laboratoryjnych normalizują się. Pomimo cyklicznie powtarzających się nawrotów zapalenia, migdałki pozostają niezmienione, bez cech przerostu (15).
Na ogół w okresach pomiędzy epizodami ostrego zapalenia stan ogólny pacjentów jest dobry. Choroba nie zaburza w istotny sposób rozwoju psychofizycznego dziecka, a nasilenie objawów klinicznych zmniejsza się z wiekiem (19).
Etiopatogeneza
Etiologia choroby jest nadal nieznana. Przyjmuje się, że biorą w niej udział nieznane dotąd czynniki środowiskowe (jako czynniki spustowe), w połączeniu z wrodzonymi nieprawidłowościami w mechanizmach regulujących swoistą i nieswoistą odpowiedź immunologiczną. Przyczyną choroby nie jest infekcja.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Yıldız M, Haşlak F, Adrovic A et al.: Autoinflammatory Diseases in Childhood. Balkan Med J 2020; 37(5): 236-246.
2. Yachie A: Clinical perspectives and therapeutic strategies: pediatric autoinflammatory disease ? a multi-faceted approach to fever of unknown origin of childhood. Inflamm Regener 2022; 42: 21.
3. Gonza?lez Garci?a A, Patier de la Pena JL, Ortego Centeno N: Autoinflammatory diseases in adults. Clinical characteristics and prognostic implications. Rev Clin Esp 2017; 217: 108-116.
4. Goldsmith DP: Periodic fever syndromes. Pediatr Rev 2009; 30: 34-41.
5. Masters S, Simon A, Aksentijevich I et al.: Horror autoinflammaticus: The molecular pathophysiology of autoinflammatory disease. Annu Rev Immunol 2009; 27: 621-668.
6. Moghaddas F: Monogenic autoinflammatory disorders: beyond the periodic fever. Intern Med J 2020; 50(2): 151-164.
7. McGonagle D, McDermott MF: A Proposed Classification of the Immunological Diseases. PLoS Med 2006; 3(8): e297.
8. Marshall GS, Edwards KM: PFAPA syndrome [letter]. Pediatr Infect Dis J 1989; 8: 658-659.
9. Thomas KT, Feder HM, Lawton AR et al.: Periodic fever syndrome in children. J Pediatr 1999; 135(1): 15-21.
10. Wolska-Kuśnierz B, Mikołuć B, Pietrucha B et al.: Proponowany standard postępowania diagnostycznego przy podejrzeniu zespołu gorączek nawrotowych. Standardy Medyczne/Pediatria 2009; 6: 211-221.
11. Femiano F, Lanza A, Buonaiuto C et al.: Oral aphtous-like lesions, PFAPA syndrome: a review. J Oral Pathol Med 2008; 37: 319-323.
12. Feder HM, Saluzar JC: A clinical review of 105 patients with PFAPA (periodic fever syndrome). Acta Pediatr 2010; 99: 178-184.
13. Haracz J, Tadla M, Fleszar G et al.: Zespół PFAPA u 2-letniej dziewczynki – prezentacja przypadku i przegląd piśmiennictwa. Pediatr Med Rodz 2018;14(1): 88-95.
14. Wurster VM, Carlucci JG, Feder HD et al.: Long-term follow-up of children with periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis and cervical adenitis syndrome. J Pediatr 2011; 159: 958-964.
15. Wolska-Kuśnierz B, Mikołuć B, Motkowski R et al.: Zespół PFAPA ? wspólne wyzwanie dla pediatry, immunologa i laryngologa. Standardy Medyczne/Pediatria 2013; 10: 794-800.
16. Kolly L, Busso N, von Scheven-Gete A et al.: Periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis, cervical adenitis syndrome is linked to dysregulated monocyte IL-1β production. J Allergy Clin Immunol 2013; 131: 1635-1643.
17. Opoka-Winiarska V: Choroby autozapalne u dzieci i dorosłych w praktyce lekarza POZ i pediatry. Lekarz POZ 2017; 6: 400-404.
18. Kraszewska-Głomba B, Matkowska-Kocjan A, Szenborn L: The Pathogenesis of Periodic Fever, Aphthous Stomatitis, Pharyngitis, and Cervical Adenitis Syndrome: A Review of Current Research. Mediators Inflamm 2015; 2015: 563876.
19. Lachmann HJ: Clinical immunology review series: An approach to the patient with a periodic fever syndrome. Clin Exp Immunol 2011; 165(3): 301-309.
20. Cheung MS, Theodoropoulou K, Lugrin J et al.: Periodic fever with aphthous, stomatitis, pharingitis, and cervical adenitis syndrome is associated with CARD8 variant unable to bind the NLRP3 inflammasome. J Immunol 2017; 198: 2063-2069.
21. Mrówka-Kata K, Kata D, Miśkiewicz-Orczyk K et al.: Zespół PFAPA Periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis and cervical adenitis (okresowa gorączka, aftowe zapalenie jamy ustnej, zapalenie gardła, zapalenie węzłów chłonnych szyi). Ann Acad Med Siles 2012; 66(1): 57-59.
22. Licamelli G, Lawton M, Kenna M et al.: Long-term surgical outcomes of adenotonsilectomy for PFAPA syndrome. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2012; 138: 902-906.
23. Soriano A, Soriano M, Espinosa G et al.: Current Therapeutic Options for the Main Monogenic Autoinflammatory Diseases and PFAPA Syndrome: Evidence-Based Approach and Proposal of a Practical Guide. Front Immunol 2020; 11: 865.
24. Della Casa F, Vitale A, Cattalini M et al.: Development and implementation of the AIDA International Registry for patients with Periodic Fever, Aphthous stomatitis, Pharyngitis, and cervical Adenitis syndrome. Front Pediatr 2022; 10: 930305.
25. Kraszewska-Głomba B, Szymańska-Toczek Z, Szenborn L: Zespoły gorączek okresowych u dzieci w praktyce oddziału pediatryczno-zakaźnego – doświadczenia ośrodka wrocławskiego. Pediatria Polska 2016; 91(5): 436-446.
