Streszczenie
Urazy zębów stałych dotyczą najczęściej dzieci w wieku 6-13 lat. Uszkodzenia pourazowe zębów występują u 20-30% dzieci w wieku 12 lat, częściej u chłopców.
Utrata żywotności miazgi zębów stałych po urazie występuje w około 17% przypadków. Początkowo może przebiegać bezobjawowo. Częściej występuje w zębach zwichniętych (15-59%) niż w złamaniach koron (0,7%). Utrata żywotności miazgi może nastąpić w dowolnym momencie od urazu w wieloletnim okresie obserwacji. Proces diagnostyczny musi obejmować zarówno badanie kliniczne, w tym: ocenę żywotności miazgi, barwy, ruchomości, obecności zmian zapalnych, np. przetok ropnych, jak i ocenę radiologiczną, również CBCT. W przypadku rozpoznania martwicy miazgi zęba z zakończonym rozwojem korzenia konieczne jest natychmiastowe wdrożenie leczenia endodontycznego, zaś w zębach niedojrzałych obumarcie miazgi prowadzi do zahamowania rozwoju korzenia, wówczas wskazane jest leczenie endodontyczne z apeksyfikacją.
W artykule zostało opisane postępowanie diagnostyczno-lecznicze po urazach zębów stałych niedojrzałych na podstawie dwóch przypadków klinicznych.
Pierwszy przypadek: 9-letnia dziewczynka z urazem zębów siecznych górnych (upadek z roweru): ząb 11 – wieloodłamowe złamanie koronowo-korzeniowe oraz ząb 21 – niepowikłane złamanie szkliwno-zębinowe. Badanie radiologiczne po urazie wykazało niezakończony rozwój korzeni zębów 11 i 21. Podczas pierwszej wizyty rozpoczęto leczenie apeksyfikacyjne zęba 11 z użyciem nietwardniejącego wodorotlenku wapnia. Korony kliniczne zębów 11, 21 odbudowano z zastosowaniem materiału złożonego. Po 3 miesiącach zakończono leczenie endodontyczne zęba 11 oraz wypełniono kanał ostatecznie. Ząb 21 zakończył rozwój wierzchołka. Po 7 miesiącach od urazu stwierdzono utratę żywotności miazgi w zębie 21. Przeprowadzono leczenie endodontyczne. Ząb 11 po utracie odbudowy został zakwalifikowany do leczenia protetycznego po ekstruzji ortodontycznej. Pacjentka obecnie w trakcie leczenia ortodontycznego. Rokowanie długoterminowe u pacjentki jest pomyślne.
Drugi przypadek: 8-letni chłopiec po urazie zębów siecznych górnych (upadek podczas jazdy na hulajnodze) z ekstruzją zębów 11 i 21 oraz nadwichnięciem zębów 12, 22. Na podstawie badań radiologicznych stwierdzono: niezakończony rozwój korzeni zębów 12, 11, 21, 22, brak cech złamania korzeni ww. zębów oraz wyrostka zębodołowego. Wykonano repozycję zębów 11 i 21 z unieruchomieniem szyną elastyczną na okres 2 tygodni.
Podczas kontrolnych badań radiologicznych w okresie 6 miesięcy widoczny był dalszy rozwój korzeni zębów siecznych górnych. Po 10 miesiącach od urazu stwierdzono utratę żywotności miazgi w zębie 21 z towarzyszącą resorpcją zapalną oraz częściową obliteracją kanału w części przywierzchołkowej. Przeprowadzono leczenie endodontyczne zęba 21, kanał wypełniono materiałem Biodentine oraz pojedynczym ćwiekiem gutaperkowym. Podczas wizyty kontrolnej po 29 miesiącach od urazu wykonano zdjęcie zębowe i uwidoczniono złamanie korzenia zęba 21 – pacjent ponownie doznał urazu zęba 21. Ząb pozostawiono do obserwacji. Rokowanie długoterminowe po ponownym urazie zęba 21 zmieniło się na niekorzystne.
Ze względu na ryzyko utraty żywotności miazgi zębów po urazie konieczne jest monitorowanie stanu miazgi oraz w przypadku jej obumarcia wdrożenie postępowania terapeutycznego dostosowanego do etapu zaawansowania rozwoju korzenia i stanu tkanek okołokorzeniowych. Współczesna endodoncja oferuje szeroki wybór materiałów i metod leczenia. Po zakończonym leczeniu endodontycznym należy kontynuować obserwację ze względu na możliwość wystąpienia dodatkowych powikłań.

Summary
Traumatic injuries to permanent teeth are most common in children aged 6-13 years. Post-traumatic tooth damage occurs in 20-30% of children aged 12 years, more common in boys.
Loss of vital pulp of permanent teeth after trauma occurs in about 17% of cases. Initially, it may be asymptomatic. It is more common in dislocated teeth (15-59%) than in crown fractures (0.7%). In immature teeth, pulp necrosis leads to root stunting, in which case endodontic treatment with apexification is undertaken. Loss of pulp viability can occur at any time after the injury within a few years. Diagnosis of pulp necrosis requires immediate implementation of endodontic treatment.
The article describes the diagnostic and therapeutic procedures after injuries to immature permanent teeth based on 2 clinical cases.
First case: a 9-year-old girl with trauma to the upper incisor teeth (fall from a bicycle): tooth 11 – multifracture crown-root fracture and tooth 21 – uncomplicated enamel-dental fracture. Radiological examination after the injury (dental radiograph) showed uncompleted root development of teeth 11 and 21. During the first visit, endodontic treatment of tooth 11 was carried out and the canal was temporarily filled with non-hardening calcium hydroxide, the clinical crown was rebuilt with composite material. The clinical crown of tooth 21 was reconstructed with composite material. Apexification was performed in tooth 21. After 3 months, the endodontic treatment of tooth 11 was completed and the canal was finally filled. Tooth 21 completed the development of the apex. 7 months after the injury, pulp viability was found to be lost in tooth 21. Endodontic treatment was carried out. Tooth 11 after loss of restoration was qualified for prosthetic treatment after orthodontic extrusion. The patient is currently undergoing orthodontic treatment. The patient’s long-term prognosis is successful.
The second case: an 8-year-old boy after trauma to the upper incisal teeth (a fall while riding a scooter) – extrusion of teeth 11 and 21 and hyperlaxation of teeth 12, 22. After radiological examinations-dental radiograph and pantomogram – it was found that the root development of teeth 12-22 was incomplete, there were no features of root fracture of teeth 12-22 and the alveolar process. Repositioning of teeth 11 and 21 was performed, and they were immobilized with the use of an elastic splint for a period of 2 weeks. During follow-up radiological examinations over a period of 6 months, further development of the roots of teeth 12-22 was evident. Ten months after the injury, loss of pulp viability was found in tooth 21, accompanied by inflammatory resorption and partial obliteration of the canal in the apical part. Tooth 21 was endodontically treated, the canal was finally filled with Biodentine and a single gutta-percha stud. During a follow-up visit 29 months after the injury, a dental radiograph was taken and a fracture of the root of tooth 21 was visualized-the patient re-injured tooth 21. The tooth was left for observation. The long-term prognosis after re-injury of tooth 21 changed to successless.
Due to the risk of loss of vitality of the tooth pulp after trauma, it is necessary to monitor the condition of the pulp and, in the event of its death, implement therapeutic procedures adapted to the stage of advancement of root development and the condition of peri-radicular tissues. Modern endodontics offers a wide selection of materials and treatment methods. After completing endodontic treatment, follow-up should be continued due to the possibility of additional complications.