Aneta Witt-Porczyk1, Paula Piekoszewska-Ziętek2, Anna Turska-Szybka2, *Dorota Olczak-Kowalczyk2
Zespół Angelmana – cechy fenotypowe i stan zdrowia jamy ustnej
Angelman syndrome ? fenotype features and oral health status
1Private practice, Warsaw, Poland
2Department of Pediatric Dentistry, Medical University of Warsaw, Poland
Head of Department: Professor Dorota Olczak-Kowalczyk, MD, PhD
Streszczenie
Wstęp. Zespół Angelmana jest rzadko występującą chorobą neurogenetyczną o niewyjaśnionej ostatecznie etiologii. Obraz kliniczny jest zróżnicowany w zależności od genotypu pacjenta.
Cel pracy. Celem pracy była prezentacja objawów zespołu Angelmana w obrębie twarzoczaszki oraz stanu higieny, dziąseł i uzębienia u dzieci z tym zespołem.
Materiał i metody. Przeprowadzono badanie zewnątrz- i wewnątrzustne pacjentów z zespołem Angelmana oraz ogólnie zdrowych, zwracając uwagę na obecność cech dysmorficznych, w tym kształtu i symetrii twarzy, stanu skóry i warg, stanu dziąseł i higieny, próchnicy zębów, zmian pochodzenia niepróchnicowego, nieprawidłowości wielkości, kształtu, liczby i ustawienia zębów w łuku zębowym. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej.
Wyniki. U pacjentów z zespołem Angelmana obserwowano hipotonię mięśnia okrężnego ust, duży język oraz wady zgryzu. W grupie badanej odnotowano wyższe wartości wskaźnika higieny jamy ustnej niż w grupie kontrolnej (PLI, odpowiednio 1,42 ± 0,53 i 0,59 ± 0,38; p = 0,005). Wyższe były także wartości GI, jednak różnica nie była istotna statystycznie (GI odpowiednio 0,10 ± 0,18 i 0,00 ± 0,00; p = 0,147). Próchnica zębów występowała z podobną częstością, jej nasilenie było istotnie statystycznie większe w grupie z zespołem Angelmana.
Wnioski. Pacjenci z zespołem Angelmana wykazują cechy predysponujące do rozwoju chorób uzębienia. Konieczne jest zapewnienie stałej opieki stomatologicznej i intensyfikacja profilaktyki przeciwpróchnicowej w tej grupie chorych.
Summary
Introduction. Angelman syndrome is a rare neurogenetic disorder with an unexplained aetiology. The clinical picture varies depending on the patient’s genotype.
Aim. The purpose of this study was to present the facial features of Angelman syndrome as well as the hygienic, gingival and dental status of children with the syndrome.
Material and methods. An extra- and intraoral examination of patients with Angelman syndrome and generally healthy patients was performed, noting the presence of dysmorphic features, including facial shape and symmetry, skin and lip condition, gingival health and hygiene, dental caries, non-carious lesions, abnormalities of the size, shape, number and alignment of teeth in the dental arch. The results obtained were subjected to statistical analysis.
Results. Patients with Angelman syndrome were observed to have hypotonia of the orbicularis oris muscle, a large tongue and malocclusions. The study group had higher plaque index values than the control group (PLI, 1.42 ± 0.53 and 0.59 ± 0.38; p = 0.005, respectively). Gingival index was also higher, but the difference was not statistically significant (GI, 0.10 ± 0.18 and 0.00 ± 0.00; p = 0.147, respectively). Dental caries occurred at a similar frequency, but its severity was statistically significantly higher in the group with Angelman syndrome.
Conclusions. Patients with Angelman syndrome show features that predispose them to the development of dental disease. There is a need for continuous dental care and intensified caries prevention in this group of patients.
Wstęp
Zespół Angelmana (AS) należy do schorzeń neurogenetycznych o niewyjaśnionej ostatecznie etiologii, którego częstość występowania szacowana jest na 1/12 000 do 1/20 000 urodzeń na całym świecie (1, 2). Wyróżnić można cztery molekularne mechanizmy dziedziczenia: delecja matczynej kopii chromosomu 15q11-q13 (del15q11-13) ? 70%; ojcowska disomia uniparentalna chromosomu 15q11-q13 (UPD) ? 2-7%; defekty imprintingu w obrębie chromosomu 15q11-q13, które zaburzają ekspresję matczynie odziedziczonego UBE3A ? 3-5% oraz odziedziczone po matce mutacje UBE3A ? 10% (3). Obraz kliniczny jest zróżnicowany w zależności od genotypu pacjenta. Delecja chromosomalna zwykle powoduje najcięższe objawy, podczas gdy u pacjentów z disomią uniparentalną czy defektem imprintingu są one mniej nasilone. Mutacje UBE3A i defekty imprintingu mogą być związane z wysokim ryzykiem nawrotu w rodzinach (3-5).
Wśród objawów klinicznych, które występują u wszystkich chorych, wyróżnia się: opóźnienie w rozwoju znacznego stopnia pod względem funkcjonalnym, zaburzenia mowy, zaburzenia poruszania się, częste uśmiechanie się, niezdolność do dłuższego skupienia uwagi. Typowe objawy zespołu Angelmana pojawiają się około 1. r.ż.: poważne upośledzenie umysłowe, zaburzenia mowy, małogłowie, niedorozwój żuchwy, makrostomia, prognatyzm, ataksja, napady śmiechu, którym towarzyszy machanie rękami (6-8). Ponadto wśród osób z zespołem Angelmana obserwuje się ograniczoną zdolność koncentracji uwagi i nadpobudliwość. Wśród objawów towarzyszących zespołowi Angelmana zwraca się uwagę na tendencję do wysuwania, wypychania języka, zaburzenia odżywiania w niemowlęctwie, epilepsję, szeroko rozstawione zęby, nadmierne ślinienie się, nadmierne ruchy warg, a także nadmierną wrażliwość na wysoką temperaturę i fascynację wodą (3, 7). Diagnoza opiera się na objawach klinicznych i w większości przypadków może zostać potwierdzona za pomocą badań cytogenetycznych (9). Z wiekiem, z powodu małej aktywności pojawia się tendencja do otyłości (10, 11).
W okresie noworodkowym i niemowlęcym twarz dziecka nie wykazuje żadnej odrębności, natomiast wyraźnie zmienia się wraz z wiekiem. Spowodowane jest to przede wszystkim stałym wysuwaniem języka oraz postępującym prognatyzmem. Środkowa część twarzy jest hipoplastyczna, a rysy twarzy delikatne. Oczy osadzone są głęboko, stosunkowo szeroko, niekiedy zaznaczone są zmarszczki nakątne. U starszych dzieci, na skutek ucisku wywieranego przez stale wysuwany język pojawiają się szpary między zębami i łukowate starcie koron zębów. Usta są bardzo duże, warga górna wąska. Bródka jest wydatna i ok. 5. r.ż. dolna część twarzy staje się szeroka (5, 7, 12, 13). Upośledzenie umysłowe, zaburzenia ruchowe, w tym dysfunkcja języka i zaburzenia funkcji żucia oraz zaburzenia zgryzowo-zwarciowe mogą predysponować do rozwoju próchnicy zębów i zapaleń dziąseł u dzieci z zespołem Angelmana (14, 15). Nieliczne prace przedstawiają stan zdrowia jamy ustnej dzieci z tym zespołem i są to zwykle opisy przypadków (14, 16, 17). W 2020 roku opublikowana została analiza wpływu zespołu Angelmana na mineralizację twardych tkanek zębów mlecznych i stałych, która wykazała hipoplazję i nieprawidłową zawartość białek szkliwa. Zaburzenia odontogenezy mogą stanowić czynnik sprzyjający rozwojowi chorób uzębienia u pacjentów z AS (18).
Cel pracy
Celem pracy była prezentacja objawów zespołu Angelmana w obrębie twarzoczaszki oraz stanu higieny, dziąseł i uzębienia u dzieci z tym zespołem.
Materiał i metody
Do badania kwalifikowano pacjentów z zespołem Angelmana w przedziale wiekowym od 3 do 18 lat, pozostających pod opieką Zakładu Genetyki Instytutu Pomnik ? Centrum Zdrowia Dziecka i Zakładu Stomatologii Dziecięcej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Grupę kontrolną stanowiły dzieci ogólnie zdrowe w tym samym wieku zgłaszające się do Zakładu Stomatologii Dziecięcej WUM. Warunkiem włączenia do grupy badanej było rozpoznanie zespołu Angelmana przez lekarza genetyka klinicznego. Kryteriami wykluczającymi z grupy kontrolnej były: inne przewlekłe choroby ogólne lub przyjmowanie leków na stałe (mogących wpływać na stan jamy ustnej, np. przeciwastmatycznych, immunosupresyjnych), brak pisemnej zgody pacjenta i/lub rodzica/opiekuna prawnego, zła współpraca pacjenta uniemożliwiająca wykonanie pełnego badania. Od uczestników badania/rodziców uzyskano pisemną, świadomą zgodę przed rozpoczęciem badania. Projekt uzyskał zgodę Komisji Bioetycznej WUM nr KB/228/2009.
Przeprowadzono wywiad z rodzicem/opiekunem dziecka oraz badanie kliniczne (wewnątrz- i zewnątrzustne). Z wywiadu uzyskiwano informacje dotyczące rozpoznania zespołu Angelmana i wykonanych badań genetycznych, zachowań higienicznych (osoba szczotkująca zęby dziecka, częstość szczotkowania zębów, stosowanie nici dentystycznych oraz płynów do płukania jamy ustnej).
W badaniu zewnątrzustnym zwracano uwagę na obecność charakterystycznych dla zespołu Angelmana cech dysmorficznych, w tym na kształt i symetrię twarzy, stan skóry, warg i kątów ust. W badaniu wewnątrzustnym oceniono:
• błonę śluzową (obecność, rodzaj, lokalizację zmian chorobowych), ilość i konsystencję śliny,
• dziąsła w okolicy wszystkich zębów [obecność wad rozwojowych, recesji, zapalenia dziąseł posługując się wskaźnikiem Gingival Index (GI) według Löe (19)],
• język (ruchomość, przyczep wędzidełka języka, wielkość),
• podniebienie (kształt, wysokość wysklepienia, nieprawidłowości rozwojowe),
• warunki zgryzowo-zwarciowe oraz obecność stłoczeń zębów, nieprawidłowego położenia zębów w łuku ? ocena występowania wad zgryzu,
• uzębienie, w tym:
? obecność zębów z ubytkami próchnicowymi [kod ≥ 3 wg ICDAS II (20)], wypełnień i braków zębów spowodowanych próchnicą; określono frekwencję i intensywność próchnicy (PUWZ i puwz) (21),
? obecność nieprawidłowości rozwojowych dotyczących liczby zębów, budowy anatomicznej (kształt, wielkość) oraz wad szkliwa. W przypadku podejrzenia braku zawiązków zębów wykonywano zdjęcie pantomograficzne. W ocenie nieprawidłowości rozwojowych szkliwa posłużono się zmodyfikowanym wskaźnikiem rozwojowych uszkodzeń szkliwa (DDE index) (22),
? stan higieny jamy ustnej (ang. plaque index ? PLI) (19).
Wyniki poddano analizie statystycznej w programie Statistica 10 z zastosowaniem pakietu R 3.2.5 (R Core Team 2019). Porównania frakcji (zmiennych zero-jedynkowych) między dwiema grupami przeprowadzono z użyciem testu chi-kwadrat, natomiast porównania zmiennych ilościowych przeprowadzono testem U Manna-Whitneya. Przyjęto poziom istotności p < 0,05.
Wyniki
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Bonello D, Camilleri F, Calleja-Agius J: Angelman Syndrome: Identification and Management. Neonatal Netw 2017; 36(3): 142-151.
2. Samanta D: Epilepsy in Angelman syndrome: A scoping review. Brain Dev 2021; 43(1): 32-44.
3. Yang L, Shu X, Mao S et al.: Genotype-Phenotype Correlations in Angelman Syndrome. Genes (Basel) 2021; 12(7): 987.
4. Buiting K, Williams C, Horsthemke B: Angelman syndrome ? insights into a rare neurogenetic disorder. Nat Rev Neurol 2016; 12(10): 584-593.
5. Dagli AI, Mathews J, Williams CA: Angelman Syndrome. 1998 [Updated 2021]. [In:] Adam MP, Mirzaa GM, Pagon RA et al. (eds.): GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2023.
6. Pearson E, Wilde L, Heald M et al.: Communication in Angelman syndrome: a scoping review. Dev Med Child Neurol 2019; 61(11): 1266-1274.
7. Duis J, Nespeca M, Summers J et al.: A multidisciplinary approach and consensus statement to establish standards of care for Angelman syndrome. Mol Genet Genomic Med 2022; 10(3): e1843.
8. Margolis SS, Sell GL, Zbinden MA, Bird LM: Angelman Syndrome. Neurotherapeutics 2015; 12(3): 641-650.
9. Williams CA, Beaudet AL, Clayton-Smith J et al.: Angelman syndrome 2005: updated consensus for diagnostic criteria. Am J Med Genet A 2006; 140(5): 413-418.
10. Brennan ML, Adam MP, Seaver LH et al.: Increased body mass in infancy and early toddlerhood in Angelman syndrome patients with uniparental disomy and imprinting center defects. Am J Med Genet A 2015; 167A(1): 142-146.
11. Hnoonual A, Kor-Anantakul P, Charalsawadi C et al.: Case Report: An Atypical Angelman Syndrome Case With Obesity and Fulfilled Autism Spectrum Disorder Identified by Microarray. Front Genet 2021; 12: 755605.
12. Agbolade O, Nazri A, Yaakob R et al.: Investigation of age-related facial variation among Angelman syndrome patients. Sci Rep 2021; 11(1): 20767.
13. Gomez DA, Bird LM, Fleischer N, Abdul-Rahman OA: Differentiating molecular etiologies of Angelman syndrome through facial phenotyping using deep learning. Am J Med Genet A 2020; 182(9): 2021-2026.
14. Murakami C, Nahás Pires Corrêa MS, Nahás Pires Corrêa F, Nahás Pires Corrêa JP: Dental treatment of children with Angelman syndrome: a case report. Spec Care Dentist 2008; 28(1): 8-11.
15. Khan N, Cabo R, Tan WH et al.: Healthcare burden among individuals with Angelman syndrome: Findings from the Angelman Syndrome Natural History Study. Mol Genet Genomic Med 2019; 7(7): e00734.
16. Gallo C, Marcato A, Beghetto M, Stellini E: Dental treatment in Angelman syndrome patients. 8 case reports. Eur J Paediatr Dent 2012; 13(4): 345-348.
17. de Queiroz AM, Melara TS, Fernandes Ferreira PD et al.: Dental findings and special care in patients with Angelman syndrome: a report of three cases. Spec Care Dentist 2013; 33: 40-45.
18. Zilberman I, Zilberman U: The effect of Angelman syndrome on enamel and dentin mineralization. Spec Care Dentist 2020; 40(6): 574-579.
19. Löe H: The Gingival Index, the Plaque Index and the Retention Index Systems. J Periodontol 1967; 38(6): 610-616.
20. Dikmen B: ICDAS II criteria (international caries detection and assessment system). J Istanb Univ Fac Dent 2015; 49(3): 63-72.
21. Moradi G, Mohamadi Bolbanabad A, Moinafshar A et al.: Evaluation of Oral Health Status Based on the Decayed, Missing and Filled Teeth (DMFT) Index. Iran J Public Health 2019; 48(11): 2050-2057.
22. Clarcson JJ, O’Mullane DM: A modified DDE index for use in epidemiological studies of enamel defects. J Dent Res 1989; 68: 445-450.
23. Bird LM: Angelman syndrome: Review of clinical and molecular aspects. Appl Clin Genet 2014; 7: 93-104.
24. Sachdeva R, Donkers SJ, Kim SY: Angelman syndrome: A review highlighting musculoskeletal and anatomical aberrations. Clin Anat 2016; 29(5): 561-567.
25. Brukiewicz K, Komisarek O: Craniofacial disorders in the course of Angelman syndrome ? a review of the literature. Journal of Education, Health and Sport 2020; 10(6): 132-137.
26. González-Serrano J, Paredes-Rodríguez V, González Serrano C et al.: Oral Manifestations in Angelman Syndrome: A Systematic Review of the Dental Literature. IOSR Journal of Dental and Medical Sciences 2017; 16: 73-77.
27. Sarkar PA, Shigli A, Patidar C: Happy Puppet syndrome. BMJ Case Rep 2011; 2011: bcr0920114747.
28. Ramanathan KR, Muthuswamy D, Jenkins BJ: Anaesthesia for Angelman syndrome. Anaesthesia 2008; 63: 659-661.
29. Storey M, Kewley JV, Brookes V: Case report: management of unerupted incisors in a patient with Angelman Syndrome. Journal of Disability and Oral Health 2011; 12(3): 136-141.
30. Kim BS, Yeo JS, Kim SO: Anesthesia of a dental patient with Angelman syndrome -A case report. Korean J Anesthesiol 2010; 58(2): 207-210.
31. Domínguez-Berjón MF, Zoni AC, Esteban-Vasallo MD et al.: Main causes of hospitalization in people with Angelman syndrome. J Appl Res Intellect Disabil 2018; 31(3): 466-469.
32. Barry RJ, Leitner RP, Clarke AR, Einfeld SL: Behavioral aspects of Angelman syndrome: a case control study. Am J Med Genet A 2005; 132(1): 8-12.
