Oceniano pacjentów w zakresie podstawowych czynności dnia codziennego za pomocą skali ADL (Activitis of Daily Living) w formie rozwiniętej, będących pod opieką Poradni Geriatrycznej w Katowicach. Ocena czynnościowa została skorelowana ze stopniem otępienia mierzonym za pomocą Krótkiej Skali Oceny Stanu Psychicznego (Mini-Mental State Examination-MMSE) w otępieniu o podłożu naczyniowym, mieszanym i chorobie Alzheimera.

Ocena czynnościowa pacjentów przewlekle chorych, a także ludzi starszych skłoniła Katza do opracowania skali określającej podstawowe czynności dnia codziennego, która byłaby prosta, krótka, możliwa do zastosowania przez lekarzy, pielęgniarki, rehabilitantów i opiekunów (2). Skala początkowo wykorzystywana była do określenia postępów rehabilitacyjnych osób po złamaniu biodra, udarze mózgowym, w stwardnieniu rozsianym i innych schorzeniach neurologicznych. Określano zdolność do wykonywania podstawowych czynności dnia codziennego, takich jak korzystanie z toalety, zdolność do przemieszczania się, spożywanie posiłków, kąpanie się, ubieranie i rozbieranie się, kontrola wydalania moczu i stolca, które ludzie muszą wykonać samodzielnie aby móc przeżyć bez pomocy z zewnątrz. Z czasem skala ta rozpowszechniła się i używana jest w celu czynnościowej oceny osób w przypadkach wielu schorzeń. Szczególnie dobrze została ona przyjęta przez geriatrów w celu określenia sprawności osób w wieku podeszłym. Czynnościowa wydolność osób starszych jest integralną częścią oceny geriatrycznej, która kompleksowo określa potrzeby zdrowotne, rehabilitacyjne, psychologiczne i socjalne (3, 8, 9). Możliwość samoobsługi, utrzymanie samodzielności we własnym domu jest jednym z ważniejszych czynników jakości życia poczucia niezależności i szczęścia.

Otępienie jest zespołem różnorodnych objawów spowodowanych uszkodzeniem mózgu. Uszkodzenie to obejmuje struktury mózgowe odpowiedzialne za wyższe funkcje korowe takie jak pamięć, mowa, orientacja, zdolność dokonywania prawidłowych wyborów, liczenie, myślenie, zdolność do porównań, czy zdolność nabywania nowych informacji. Upośledzenie ich skutkuje nie tylko zaburzeniami funkcji poznawczych ale także zaburzeniami codziennego funkcjonowania (5). Zaburzenia te nie są związane jedynie z szeroko pojętym intelektem, ale dotyczą także naszego dostosowywania się do otoczenia, korzystania z otaczających przedmiotów, panowania nad swoimi popędami czy zaspokajania naszych podstawowych potrzeb. Otępienie jest procesem dynamicznym, postępującym od niewielkiego stopnia zaburzeń nie zakłócających naszego funkcjonowania – po zaburzenia głębokie. Do wykonania najprostszej czynności potrzebny jest sprawny umysł (chęć i umiejętność wykonania danej czynności), sprawna droga przekazania informacji (drogi nerwowe) oraz sprawność układu wykonawczego (mięśnie, kości, stawy). Wydolność czynnościowa w zakresie czynności dnia codziennego oraz innych bardziej złożonych znalazła zastosowanie w ocenie chorych z otępieniem i to zarówno w celu określenia zaawansowania choroby, jak i efektów leczenia inhibitorami acetylocholinesterazy (5, 7, 8). Utrata samodzielności w codziennym funkcjonowaniu jest punktem przełomowym dla chorego oraz osób sprawujących nad nim opiekę. Najbardziej rozpowszechnionym testem w celu wykrywania i określenia zaawansowania demencji jest Mini-Mental State Examination opracowany przez Folstein i Folstein w 1975 roku (1). Od tego czasu ta krótka skala oceny stanu psychicznego rozpowszechniła się i stała się standardowym narzędziem diagnostycznym (10, 11). Ocenia ona takie funkcje poznawcze jak: orientację w czasie i miejscu, zapamiętywanie, przypominanie, uwagę i liczenie, funkcje językowe oraz praksję konstrukcyjną. W wyniku przeprowadzonego testu maksymalnie uzyskać można 30 punktów, natomiast otępienie rozpoznaje się gdy badany uzyska 24 punkty lub mniej. Niektórzy badacze wnioskują jednak o podniesienie punktu odcięcia do 26 punktów lub o indywidualizację wyników, uwzględniając zaawansowany wiek i poziom wykształcenia (10, 11, 12).

Na podstawie dokumentacji lekarskiej dokonano oceny pacjentów z rozpoznanym otępieniem, u których wykonano ocenę stanu psychicznego testem MMSE oraz ocenę czynności dnia codziennego skalą ADL. Użyto rozwiniętej formy oceny czynności dnia codziennego opracowanej przez Katza i wsp.

Oceniano podstawowe czynności na trzech poziomach:

– zdolny do samodzielnego wykonania określonej czynności (po 1 pkt. za każdą czynność),

– brak samodzielnego wykonania czynności (po 3 pkt. za każdą czynność),

– pośrednia sprawność w wykonywaniu poszczególnych czynności określana jako możliwość wykonania jej pod nadzorem lub z niewielką pomocą (2 pkt. za każdą czynność).