Rehabilitacja jest procesem mającym na celu zmniejszenie niedostosowania fizycznego, psychicznego, społecznego czy zawodowego, a spowodowanego chorobą lub jej leczeniem. Ważnym elementem rehabilitacji w onkologii jest pomoc w przystosowaniu pacjentów do tych niedogodności, których nie można skorygować. Najogólniej można stwierdzić, że rehabilitacja w przypadkach chorych onkologicznych jest problemem bardzo złożonym, to też w tym krótkim opracowaniu poruszone zostaną tylko jej najważniejsze aspekty praktyczne takie, jak rehabilitacja fizyczna, psychospołeczna i seksualna.

U chorych leczonych z powodu nowotworów jelita grubego, u których w wyniku operacji doszło do wytworzenia sztucznego odbytu brzusz-nego (stomia), usprawnianie dzieli się na dwa okresy: przed- i pooperacyjny. Postępowanie usprawniające przed zabiegiem operacyjnym obejmuje:

1. oddziaływania psychoterapeutyczne polegające na informowaniu, edukacji i przekonaniu pacjentów o celowości i potrzebie ich czynnego uczestnictwa w procesie rehabilitacji. Czym więcej pacjenci nauczą się przed operacją, tym łatwiejsza jest późniejsza współpraca po zabiegu. Do tego mogą posłużyć różnego rodzaju instrukcje, informatory, broszury, filmy, konsultacje z fizjoterapeutą, a niekiedy z psychologiem.

2. Nauka wykonywania ćwiczeń niezbędnych we wczesnym okresie pooperacyjnym, zawsze z wyjaśnianiem celu i skutków powyższych zabiegów. Ćwiczenia wykonywane w pierwszym okresie pooperacyjnym mają zapobiegać powikłaniom płucnym jak i zakrzepom żylnym. Z uwagi na przecięcie powłok brzusznych podczas operacji, należy przestawić chorego na tor oddychania piersiowy, asekurując miejsce w którym nastąpiło cięcie chirurgiczne.

3. W tym okresie uczymy również pacjentów efektywnego odkrztuszania i kaszlu. W czasie tych zabiegów należy przytrzymywać dłońmi okolicę rany operacyjnej. W celu poprawy odkrztuszania wskazane jest oklepywanie klatki piersiowej i pleców oraz wykonywanie elementów masażu (np. wibracja).

Okres pooperacyjny rehabilitacji obejmuje:

1. Ćwiczenia oddechowe – wprowadza się je jak najwcześniej po operacji, a jako sprzęt pomocniczy może posłużyć butelka z wodą, czy zestawy do oddychania np. „Triflo”.

2. Profilaktykę przeciwzakrzepową. Bezruch, otyłość oraz skłonność osobnicza do zapalenia żył sprzyjają wystąpieniu zakrzepów w obrębie żył głębokich kończyn dolnych, dlatego poza profilaktyką farmakologiczną, wprowadza się począwszy od pierwszej doby po operacji, wysokie ułożenia kończyn dolnych, ćwiczenia czynne i bandażowanie nóg do prób pionizacji.

3. Pozycje ułożeniowe i pionizację. Należy dążyć do jak najszybszego uruchomienia pacjenta, stopniowo wprowadzając ćwiczenia samoobsługi i zmiany pozycji w leżeniu. U pacjentów, u których wykonano operację sposobem brzuszno-krzyżowym nie zaleca się siadania ze względu na ból w okolicy krocza. Pionizację należy prowadzić z leżenia bokiem poprzez opuszczenie kończyn dolnych. Pionizację rozpoczynamy już w 1-2 dobie po decyzji lekarza prowadzącego. Początkowo należy asekurować pacjenta lub korzystać ze sprzętu pomocniczego (balkoniki, podpórki dwukołowe).

4. We wczesnym okresie pooperacyjnym nie prowadzi się ćwiczeń wymagających dużego napięcia w obrębie tłoczni brzusznej. W celu uniknięcia przepukliny w niektórych przypadkach wydaje się słuszne noszenie przez chorych sznurówek miękkich z wyciętym otworem na stomię. W późniejszym okresie rehabilitacji w warunkach domowych, zaleca się chodzenie w lekko pochylonej pozycji, a na czas spoczynku nocnego wałek pod nogi. Powrót do pełnego wyprostu zaleca się po ustąpieniu bólu pooperacyjnego.

5. W proces szeroko pojętej rehabilitacji wchodzi również nauka czynności higienicznych i pielęgnacyjnych w zależności od rodzaju przetoki. Ten proces powinien zakończyć się sprawnością w samodzielnej pielęgnacji przetoki jeszcze przed opuszczeniem szpitala i bez specjalnej pomocy ze strony otoczenia.

Chory wychodzący ze szpitala może być sprawny fizycznie, a mimo to niezdolny do samodzielnego radzenia sobie w swoim własnym otoczeniu. Pacjenci, u których koniecznym było okaleczenie w postaci wytworzenia odbytu sztucznego należą do grupy najbardziej obciążonych psychicznie wśród leczonych z powodu nowotworów.