Wzrastająca urazowość, duża liczba osób z chorobami naczyniowymi, nowotworami, cukrzycą wpływa na wzrost zapotrzebowania na zaopatrzenie ortotyczne i protetyczne. Zadaniem protez jest zastąpienie utraconego narządu, czy kończyny lub jej części. Zaopatrzenie ortotyczne ma za zadanie zastąpienie utraconej funkcji, bądź też wspomaganie i korygowanie zaburzonych funkcji ustroju.

Zaopatrzenie ortotyczne kończyn dolnych pod względem funkcjonalnym powinno umożliwić utrzymanie przez pacjenta pozycji spionizowanej, ułatwić lokomocję, zapobiegając jednocześnie deformacjom niepełnosprawnych kończyn.

Współczesną ortotykę aplikacyjną stanowią trzy zasadnicze typy zaopatrzenia ortotycznego: pasywne, akty-wne i pomocnicze.

Dąży się do optymalizacji funkcjonalnej sprzętu ortotycznego tak, aby kompensacja ubytków neurologicznych lub strukturalnych była w odczuciu pacjenta możliwie jak najpełniejsza, a stosowana ortoza była łatwa i nie powodowała odczynów niekorzystnych wynikających z jej długotrwałego kontaktu z tkankami orga- nizmu.

W zależności od poziomu i typu dysfunkcji ruchowych rozróżniamy kilka rodzajów biernego (pasywnego) zaopatrzenia ortotycznego kończyny dolnej: obuwie ortopedyczne; stabilizatory stawu skokowego; ortozy stabilizujące kończynę w stawach kolanowym i skokowym; ortozy stabilizujące całą kończynę dolną; parapodia.

? obuwie ortopedyczne. Obok klasycznego obuwia wykonywanego indywidualnie istnieje tendencja do stosowania buta standardowego uzupełnionego odpowiednio wymodelowaną wkładką metalową lub z tworzyw sztucznych, której kształt powinien zapewnić pożądaną korekcję i stabilizację stopy przy wykorzystaniu sztywności buta,

? stabilizatory stawu skokowego (AFO),

? Ankle Foot Orthosis ? (w nomenklaturze amerykańskiej), są stosowane w różnych formach i odmianach. Wg klasyfikacji Bradu-Roehampton istnieje 10 typów zabezpieczeń przed opadaniem niedowładnej, czy porażonej stopy. Najczęściej stosowane są termoplastyczne łuski do buta lub sprężyste stabilizatory boczne mocowane czasowo lub na stałe do obcasa, podciągi sprężynowe, szyny tylne oraz stymulatory (FES) wymuszające funkcję grupy strzałkowej mięśni w fazie przenoszenia kończyny,

? ortozy stabilizujące kończynę w stawie kolanowym i skokowym (KA-FO ? Khee ? Ankle ? Foot ? Orthosis) mają zwykle klasyczną strukturę konstrukcji dwuszynowej bocznej z zamkiem blokującym staw kolanowy w wyproście. Aparat zwany ortozą szynowo-opaskową jest powszechnie stosowany jako zaopatrzenie definitywne u pacjentów z paraplegią. Jego zaletą jest dobra stabilizacja kończyny, dwupłaszczyznowa, wadą zaś ? stosunkowo duży ciężar oraz konieczność dokładnego indywidualnego dopasowania. Lżejszą strukturę mają ortozy łuskowe, wykonywane zwykle z żywic termoplastycznych. Pewną odmianę ortoz stabilizujących stanowi modularny system pneumatyczny. Rabischonga (BSA), który może występować w wersji AFO, KAFO lub jako pełna ortoza kończyny dolnej z koszem biodrowym.

Ortozy ćwiczebne, zwane też tymczasowymi mają zwykle postać pojedynczej szyny przebiegającej z tyłu kończyny. Dzięki zastosowanym węzłom justacyjnym możliwe jest łatwe i dokładne dopasowanie aparatu do kształtu kończyny. Aparaty takie stosowane są zwykle zewnętrznie, na ubranie. Przykładem może być Adjustable Splint firmy Preston oraz konstanciński aparat Letor (Lower Extremity Telescopic Orthosis), zwany też ortozą teleskopową z uwagi na teleskopowe zamontowanie epoksydowego pręta ? stanowiącego część stabilizującą udo ? w rurze tworzącej dolną część aparatu. Łatwo jest go dopasować odpowiednio do potrzeb pacjenta poprzez stosowne wysunięcie pręta stabilizującego część udową oraz indywidualne dopasowanie obejm stabilizujących kończynę z pomocą pasków z rzepami (velcro). Ortoza ta jest wygodna w użyciu, lekka, co sprawia, że pacjenci nierzadko rezygnują z definitywnego zaopatrzenia, korzystając z ortozy teleskopowej na stałe. Nie może ona być jednak stosowana u chorych z niestabilnością boczną kolana, z przykurczami zgięciowymi stawu kolanowego, u osób nadmiernie otyłych.

? Ortozy totalne kończyny dolnej zaopatrzone są dodatkowo w kosz biodrowy, stabilizujący stawy biodrowe (HKAFO ? Hip ? Knee ? Foot ? Orthosis). Rzadko umożliwiają funkcjonalną lokomocję.

? Parapodia są to konstrukcje stabilizujące kończyny dolne oraz dolną część tułowia, umożliwiające stabilną pionizację chorego oraz pewną możliwość przemieszczania się na ograniczonej przestrzeni. Przykładem takiego rozwiązania jest konstrukcja Orlando Swivel Walker umo-żliwiająca pacjentowi z porażeniem kończyn dolnych i dolnej części tułowia lokomocję wymuszoną rytmicznym balansowaniem ciała w płaszczyźnie czołowej.

Podobną konstrukcję reprezentuje parapodium opracowane w Politechnice Warszawskiej przez A. Olę-dzkiego pozwalające na przemieszczanie się pacjenta na ograniczonej przestrzeni, oraz na pewną stabilizację tułowia i kończyn dolnych w czasie stania bez angażowania do tego kończyn górnych, co ma duże znaczenie funkcjonalne.

Ortotyka klasyczna o charakterze pasywnym pozostaje dotychczas podstawowym rodzajem zaopatrzenia ortotycznego osób niepełnospra-wnych. Postęp w tej dziedzinie zmierza do optymalizacji konstrukcyjno-materiałowej w celu:

? redukcji ciężaru ortozy przy utrzymaniu niezbędnej wytrzymałości;

? poprawy właściwości higienicznych aparatu;

? obniżenia sztywności aparatu w celu uzyskania lepszej stymulacji aferentnej;

? poprawy właściwości funkcjonalnych: zmniejszenie nacisków na części ciała;

? poprawa dopasowania kinematycznego.

Dąży się również do standaryzacji systemów ortotycznych i szerszego wykorzystania systemów modularnych, co ułatwia wczesne zaopatrzenie ortotyczne i obniża koszty wytwarzania. Coraz szerzej w ortotyce wykorzystuje się tworzywa termoplastyczne i chemoutwardzalne, które łączą cechy lekkości i dużej wytrzymałości mechanicznej i zmęczeniowej. Wykorzystuje się także materiały oparte na włóknach węglowych, o korzystnym wskaźniku wytrzymałościowo-węglowym.

Zaopatrzenie tego typu obejmuje konstrukcje egzoszkieletowe oraz wykorzystujące funkcjonalną stymulację elektryczną. Już w latach sześćdziesiątych powstały w Jugosławii pierwsze egzoszkieletony, tzn. aparaty ortotyczne z napędem elektrycznym, pneumatycznym lub hydraulicznym, umożliwiające lokomocję. Nie spełniały one jednak oczekiwań i nie znalazły szerszego zastosowania klinicznego. Wykorzystuje się jednak pewne ich elementy np. wymuszania ruchu w stawie kolanowym z wykorzystaniem napędu elektrycznego. Inne rozwiązanie wykorzystuje do lokomocji bierne ruchy wahadłowe goleni z elektromagnetycznym blokowaniem kolana w fazie przenoszenia i obciążenia.

Funkcjonalna elektrostymulacja w zastosowaniu do czynności lokomocyjnych w paraplegii rozwinęła się szczególnie w ostatnich dwóch dekadach. Umożliwia ona wspomaganie protetyki pasywnej w akcie wstawania, siadania, niektórych faz chodu, a nawet przy zastosowaniu wielokanałowych stymulatorów ze sterowaniem mikroprocesorowym, czynną pionizację paraplegika z koordynacją poszczególnych faz chodu. Prace w tym kierunku prowadzone są w wielu ośrodkach na świecie i koncentrują się na optymalizacji systemów sterowania FES, poszukiwaniu efektywniejszych metod pobudzania porażonych zespołów mięśniowych, co pozwoliłoby na szersze wykorzystanie kliniczne tych systemów.

Pomocnicze zaopatrzenie ortotyczne. Stanowią je przyrządy lub urządzenia, które ułatwiają czynności pionizacyjne lub lokomocyjne poprzez stabilizację ciała (poręcze, podpórki, balkoniki, kule, laski) bądź poprawę samokontroli pacjenta przez wykorzystanie zjawiska biologicznego sprzężenia zwrotnego (biofeedback) lub odciążenia tułowia (systemy antygrawitacyjne).