O związku pomiędzy występowaniem wad wrodzonych płodu a cukrzycą w ciąży donosił już LeCorche pod koniec XIX wieku (6). Od tego czasu liczne badania epidemiologiczne potwierdziły zwiększone ryzyko defektów u potomstwa matek chorych na cukrzycę. Obecnie uważa się, iż odsetek występowania wad w tej populacji waha się w granicach 6-10%, a więc jest trzykrotnie wyższy niż w populacji ogólnej (1, 2, 3, 6). Pomimo intensywnej, specjalistycznej diabetologiczno-położniczej opieki nad ciężarną chorą na cukrzycę, której celem jest między innymi dobre wyrównanie glikemii, nie udało się w ostatnich latach zmniejszyć w sposób istotny częstości występowania wad wrodzonych. Prowadzone są wciąż intensywne badania nad wyjaśnieniem patogenezy tych uszkodzeń w cukrzycy. Badania kliniczne i epidemiologiczne wykazały, że powstawanie wad jest niewątpliwie związane z wpływem zaburzeń metabolicznych, szczególnie w postaci hyperglikemii, na proces organogenezy w pierwszych tygodniach ciąży. Stwierdzono częstsze występowanie dużych wad rozwojowych u dzieci matek, które w I trymestrze ciąży miały znacznie podwyższone poziomy hemoglobiny glukozylowanej HbA₁c, odzwierciedlającej wyrównanie glikemii w okresie ostatnich 4-8 tygodni (4, 7, 8). Analizy statystyczne wykazały również wpływ czasu trwania cukrzycy i powikłań naczyniowych na częstość występowania defektów u płodów (1, 3). Ponieważ jednak dobre wyrównanie glikemii nie zapobiega całkowicie częstszemu powstawaniu uszkodzeń zarodka, podnosi się także znaczenie innych niż hyperglikemia czynników teratogennych. Sugeruje się wpływ podwyższonego stężenia innych produktów metabolizmu, takich jak związki ketonowe, trójglicerydy czy rozgałęzione aminokwasy (6). Sprzeczne są doniesienia na temat wpływu hypoglikemii na indukcję powstawania wad wrodzonych. W niektórych badaniach in vitro wykazano teratogenny wpływ hypoglikemii, jednakże nie potwierdzają tego badania in vivo na zwierzętach. Analizuje się także rolę insuliny, kwestionowaną jednak przez wielu badaczy ze względu na jej nieprzenikalność przez barierę łożyskową. W ramach najnowszych hipotez, dotyczących powstawania wad rozwojowych, związanych z cukrzycą w ciąży, coraz częściej podnosi się rolę zwiększonej produkcji wolnych rodników tlenowych. Na modelach doświadczalnych wykazano bowiem ochronne działanie „wymiataczy” wolnych rodników w powstawaniu uszkodzeń. W badaniach in vitro stwierdzono również, iż suplementacja mioinozytolu spełnia istotną rolę w redukcji występowania defektów strukturalnych, gdyż jego poziom zmniejsza się pod wpływem wzrostu stężenia glukozy, co prowadzi do zaburzeń integralności błon komórkowych. Podobne zależności wykazano także w stosunku do kwasu arachidonowego. Wydaje się, iż podawanie mioinozytolu, kwasu arachidonowego i antyoksydantów może w przyszłości odegrać istotną rolę w profilaktyce związanych z cukrzycą embriopatii (6).

Wady wrodzone, związane z cukrzycą, mogą dotyczyć pojedynczego narządu lub całego układu – najczęściej ośrodkowego układu nerwowego, układu krążenia, pokarmowego, moczowo-płciowego i szkieletowego. Uszkodzenia te prowadzą często do wewnątrzmacicznej śmierci płodu, urodzenia noworodka niezdolnego do życia lub znacznego kalectwa. Nie są one swoiste dla cukrzycy – występują również u płodów kobiet z prawidłowymi poziomami glikemii. Za najbardziej charakterystyczną wadę uważa się jednak zespół regresji kaudalnej (caudal regression syndrome, sacral agenesia), ze względu na ponad 200-krotnie częstsze występowanie u potomstwa matek chorych na cukrzycę w porównaniu z populacją ogólną (7). Zespół ten manifestuje się zaburzeniem budowy krzyżowego i guzicznego (rzadziej lędźwiowego) odcinka kręgosłupa i odpowiadających im odcinków rdzenia kręgowego, czego rezultatem jest upośledzenie rozwoju kończyn dolnych oraz porażenia neurologiczne, dotyczące jelit i pęcherza moczowego.

Największą grupę uszkodzeń u dzieci matek cukrzycowych stanowią defekty centralnego układu nerwowego, występujące pod postacią bezmózgowia, bezczaszkowia, przepuklin mózgowych i oponowo-rdzeniowych oraz małogłowia. W diagnostyce otwartych wad układu nerwowego istotną rolę odgrywa oznaczanie poziomu alfa-fetoproteiny. Pamiętać jednak należy, iż w danym wieku ciąży powikłanej cukrzycą jej poziom jest znamiennie niższy niż w ciąży bez cukrzycy (5). Istnieje ujemna korelacja pomiędzy poziomem hemoglobiny glukozylowanej a stężeniem alfa-fetoproteiny. Niektórzy autorzy uważają, iż to hamowanie produkcji może dotyczyć również innych białek płodowych i być przez to odpowiedzialne za wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu, występujące u ciężarnych z zaawansowaną cukrzycą (7).