Bacterial Vaginosis (BV) jest zespołem zaburzeń ekosystemu pochwy, charakteryzującym się nadmiernym wzrostem liczby bakterii, głównie beztlenowych, w wyniku czego klinicznie stwierdza się jednorodną wydzielinę, o cuchnącym rybim zapachu. Występowanie BV ocenia się na 15-20% zarówno wśród ciężarnych i chorych ginekologicznie.

Badania ekosystemu pochwy zapoczątkował Döderlein, który w roku 1892 opisał pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacilli), barwiące się Gram-dodatnio. Zdaniem autora tylko one stanowią mikroflorę prawidłowej wydzieliny pochwy. Właściwości pałeczek kwasu mlekowego opisał Curtis w roku 1914 i potwierdził ich dominującą rolę w prawidłowej wydzielinie pochwowej, podając jednocześnie, że pochwę zasiedlają również inne bakterie zarówno tlenowe jak i beztlenowe, ale w znacznie mniejszej liczbie. Postęp wiedzy o ekosystemie pochwy przyniosły badania Cruickshanka i Sharmana, którzy opisali mikroflorę pochwy: u płodu w jamie macicy, noworodków, dziewczynek przed menarche, kobiet w okresie rozrodczym i w menopauzie. Rozwój mikroflory pochwy stymulują głównie estrogeny. W jamie macicy pochwa płodu jest jałowa. W pierwszych 2-3 tygodniach życia pozałonowego mikroflora pochwy przypomina środowisko pochwy dorosłej kobiety, spowodowane przejściem przez barierę łożyska estrogenów matki. U dziewczynek, przed wystąpieniem pierwszej miesiączki, w środowisku pochwy można spotkać następujące bakterie: Staphylococcus epidermidis (21%), Diphteroides (21%), Bacteroides (19%), Peptococcus (19%), Porphyromonas (19%) i Gardnerella vaginalis (12%). Po menarche flora bakteryjna pochwy jest ponownie stymulowana przez estrogeny. W okresie pomenopauzalnym mikroflora pochwy przypomina środowisko pochwy u dziewczynek przed okresem dojrzewania płciowego.

W badaniach Escherbacha pałeczki kwasu mlekowego stanowią w 96% prawidłową mikroflorę pochwy kobiet w okresie rozrodczym. Wszystkie pałeczki rodzaju Lactobacillus barwią się Gram-dodatnio, nie tworzą form zarodnikowych, nie wytwarzają katalazy, natomiast wytwarzają kwas mlekowy (w 50% jako mleczny) w wyniku fermentacji glikogenu zawartego w komórkach nabłonka pochwy. Rodzaj Lactobacillus zalicza się do bakterii fakultatywnych mogących namnażać się w środowisku tlenowym i beztlenowym. Poszczególne gatunki Lactobacillus różnią się długością i szerokością, czasami przypominają ziarniaki. Wśród rodzaju Lactobacillus wyróżnia się ponad 50 gatunków. W prawidłowej wydzielinie najczęściej spotykamy: L. acidophilus, L. plantarum, L. brevies, L. jensenii, L. caseii, L. salivarius, rzadziej L. delbrueckii.

Kwas mlekowy wytwarzany przez Lactobacilli, powodujący kwaśność (ph. 3,6-4,5) wydzieliny pochwowej, stanowi tylko część mechanizmu obronnego pochwy przed nadmiernym wzrostem bakterii. Późniejsze badania wykazały, że Lactobacilli produkują również inne substancje warunkujące utrzymanie prawidłowego ekosystemu pochwy: inhibitory proteaz, lactocydynę oraz nadtlenek wodoru (H₂O₂), wytwarzany przez L. crispatus i L. jensenii, toksynę hamującą namnażanie bakterii beztlenowych. Obliczono, że w 1 gramie prawidłowej tkanki pochwy znajduje się 10⁷ bakterii, a stosunek bakterii tlenowych do beztlenowych wynosi 2:5.

Pałeczki kwasu mlekowego oraz ich produkcja: kwas mlekowy, inhibitory proteaz, laktocydyna, nadtlenek wodoru, a także inne bakterie tlenowe i beztlenowe warunkują prawidłowy ekosystem pochwy, stymulowany działaniem estrogenów.

Od końca lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, kiedy Dőderlein opisał pałeczki kwasu mlekowego, nazwane później pałeczkami Dőderleina, usiłowano wykryć czynnik sprawczy zapalenia pochwy, w której wydzielinie nie stwierdzało się rzęsistka pochwowego i drożdżaków. Brak jednoznacznej przyczyny opisywanych objawów klinicznych spowodował nazwanie tej jednostki chorobowej nieswoistym zapaleniem pochwy (Non specific vaginitis-NSV). Dopiero w roku 1955 Gardner i Dukes opisali bakterię podobną do rodzaju Haemophilus, którą wykryli u 81 z 91 badanych z objawami nieswoistego zapalenia pochwy. Uznając, że wykryli czynnik sprawczy NSV bakterię tę nazwali Haemophilus vaginalis, a jednostkę chorobową nazwali Haemophilus vaginalis vaginitis. W roku 1963 Zinneman i Turner zakwalifikowali Haemophilus vaginalis do rodziny maczugowców (Corynobacterium), stąd w piśmiennictwie lat siedemdziesiątych można spotkać nazewnictwo Corynobacterium vaginalis vaginitis. Greenwood i Pickett w roku 1980 zakwalifikowali bakterię, opisaną przez Gardnera i Dukes, do nowego rodzaju, w którym znajduje się tylko jeden gatunek. W uznaniu zasług odkrywcy rodzaj ten nazwano Gardnerella, a gatunek Gardnerella vaginalis. Dalsze badania wydzieliny pochwy z NSV wykazały, że przyczyną zakażenia nie jest tylko jeden drobnoustrój, lecz namnożenie kolonii wielu bakterii, zwłaszcza beztlenowych, któremu nie towarzyszy wzrost liczby wielojądrzastych leukocytów. Dodatkowo Spiegel i Roberts opisali nową bakterię beztlenową Mobiluncus, wyróżniając dwa gatunki: Mobiluncus mulieris i Mobiluncus curtisii, drobnoustroje nigdy nie spotykane w prawidłowej mikroflorze pochwy.

Taksonomię flory bakteryjnej pochwy chorych z NSV ostatecznie ustalono na Sympozjum w Sztokholmie w roku 1984, zastępując Nieswoiste Zapalenie Pochwy jednostką chorobową Bacterial Vaginosis. Nowe nazewnictwo zyskało aprobatę w środowisku międzynarodowym.

Bacterial Vaginosis jest zakażeniem autogennym, dotyczącym zmiany stosunków ilościowych i jakościowych własnej flory bakteryjnej pochwy. W wydzielinie pochwy z BV znacznie wzrasta liczba bakterii tlenowych i beztlenowych. Stężenie bakterii w jednym gramie pochwy z BV wynosi 10⁹ i więcej, a stosunek liczby bakterii tlenowych do beztlenowych ocenia się na 100:1000.

Liczba pałeczek kwasu mlekowego, zdaniem Escherbacha, u chorych z BV jest podobna jak w wydzielinie fizjologicznej, jednak różna gatunkowo. U chorych z BV stwierdza się najczęściej: L. acidophilus, L. helveticus, L. delbrueckii, które nie wytwarzają nadtlenku wodoru. W badaniach Hill i wsp., u chorych z BV, stężenie Gardnerella vaginalis może osiągnąć 95% (fizjologicznie 5-60%), a Mycoplasma hominis 80%. Skarin i Mardh izolowali Mobiluncus spp. z wydzieliny pochwowej u 50% badanych. Thomson i wsp. oraz Hill i wsp. obserwowali znamienny wzrost bakterii z rodzaju Prevotella.

Przyczyna BV pozostaje nieznana. Przypuszcza się, że przyczyny immunologiczne i/lub autoagresja mogą zaburzać prawidłowy ekosystem pochwy.

Do czynników usposabiających wystąpienia Bacterial Vaginosis można zaliczyć: młody wiek, antykoncepcję w postaci wkładek domacicznych oraz częste zmiany partnerów seksualnych.

Rozpoznanie Bacterial Vaginosis opiera się na czterech kryteriach podanych przez Amsela i wsp. w roku 1983, dotyczących wydzieliny pochwowej: ph > 4,5, cuchnącego, rybiego zapachu po dodaniu 10% wodorotlenku potasu, obecności clue cells – komórek przypominających skórę jeża i jednorodnej konsystencji biało-szarej wydzieliny. Cechą charakterystyczną rozmazu jest brak wielojądrzastych leukocytów, co powoduje, że BV jest zakażeniem.