© Borgis - Nowa Medycyna 7/1999, s. 67-70
Wiesława Orowicz
Ocena stanu fizjologicznego organizmu ludzi wykonujących niebezpieczne dla zdrowia zawody
z Katedry Fizjologii Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Szczecińskiego
Kierownik Katedry: dr hab. prof. US Maria Brzezińska
Streszczenie
Concern have been raised about professions hazardous to human health. The physical stress is an obvious risk factor, especially on the position of command. The second main risk factor is an occupational exposure to toxic agents, connected with adverse human health effect. A particular risk is associated with toxicological effect of lead, copper and zink. A serious threat to health comes also from an occupational exposure to asbestos as well as from exposure to some kinds of dustes e.g. silicon, mine or cement dust. Vapours of metallic mercury are known to be another occupational toxic agent.
Wstęp
W ostatnich latach w badaniach naukowych prowadzonych w Polsce coraz więcej uwagi poświęca się ochronie zdrowia. Oceniane są następstwa zdrowotne ekspozycji na czynniki chorobotwórcze jako konsekwencja narażenia zawodowego na czynniki szkodliwe środowiska pracy (25). Grupy ludzi pracujących w niebezpiecznych dla zdrowia zawodach budzą obecnie szczególny niepokój w społeczeństwie. Badania dotyczą zarówno zawodów o dużym obciążeniu psychicznym, jak i stanowiska kierownicze (5, 20) oraz związanych ze szkodliwością emitowanych substancji chemicznych w przemyśle (2, 11, 12, 14, 30, 31, 33). Wśród kadry kierowniczej stres, brak ruchu i często związana z tym nadwaga oraz palenie tytoniu i inne zachowania „ryzykowne” dla zdrowia stają się przyczyną wielu schorzeń (5, 20, 28).
Celem pracy było zasygnalizowanie tylko niektórych zdrowotnych skutków, jakie niosą długotrwałe narażenia zawodowe. Przede wszystkim zwrócono uwagę na takie choroby, w których pracujący tam ludzie narażeni są w szczególny sposób na zagrożenie zdrowia. To właśnie uszczerbek na zdrowiu stanowi jedną z najważniejszych zdrowotnych konsekwencji chorób zawodowych.
Narażenia na stres i związane z tym zachowania ryzykowne dla zdrowia kadry kierowniczej przedsiębiorstw przemysłowych
W ramach badań poddano ocenie stan zdrowia 50. osób kadry kierowniczej dużych przedsiębiorstw Szczecina (5). Stwierdzono, że najczęściej spotykanymi dolegliwościami były nadciśnienie tętnicze i choroba wieńcowa. Wśród badanych 34 osoby miały nadwagę, 23 nadciśnienie tętnicze, 9 chorobę wieńcową, a 3 osoby przeszły zawał. Niektóre parametry biochemiczne znacznie odbiegały od norm fizjologicznych. Zwiększenie zawartości glukozy we krwi stwierdzono u 15 osób, przy czym w 13 przypadkach u osób z nadwagą. U 7 badanych wraz ze wzrostem zawartości glukozy zaobserwowano również zwiększone ciśnienie tętnicze krwi. Podwyższona zawartość cholesterolu całkowitego w surowicy krwi występowała u 6 badanych, lipidów całkowitych u 14, zaś triglicerydów u 9. W trzech przypadkach wzrostowi cholesterolu towarzyszył wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
Sperusińska (20) prowadząc badania w latach 1988 -89 w kilkunastu zakładach przemysłowych Łodzi nad oceną skutków psychicznego obciążenia pracą kadry kierowniczej w przemyśle stwierdziła, że niekorzystne dla zdrowia zachowanie, takie jak palenie papierosów występowało u 44,76% badanych, picie kawy codziennie u 9,68%, a kilka razy dziennie u 2,82%; bardzo mocnej herbaty – u 42,74%. Kawa wg niektórych autorów określana jest jako używka najmniej szkodliwa i nie ma zgodności poglądów odnośnie jej wpływu na zdrowie człowieka. Kofeina jest szybko absorbowana i wraz z krwią przedostaje się błyskawicznie do wszystkich tkanek w organizmie, a zwłaszcza do mózgu, wpływając na niego stymulująco. Zwiększa czujność i zdolność wykonywania prostych czynności mechanicznych, a w niektórych przypadkach łagodzi bóle głowy (20). Obok pewnych zalet podkreślane są też skutki uboczne jej działania, które mogą stanowić ryzyko dla zdrowia (8). Odnotowano przypadki zmian w zachowaniu i psychice, nadmierną irytację, przyspieszone i nieregularne tętno, zakłócenia snu i problemy z trawieniem. Stwierdzono ponadto, że kofeina powoduje uzależnienie (podobnie jak nikotyna czy alkohol), dając np. objawy zmęczenia, zdenerwowania, bóle głowy i nudności – po ograniczeniu lub zaprzestaniu spożycia – przez 10-14 dni (20).
Z niektórych badań wynika, że istnieje związek między piciem kawy a podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi, co może powodować choroby serca i przyczyniać się do zwiększonego ryzyka zawału serca (7). Kofeina podnosi także ciśnienie krwi i działa szkodliwie przy chorobach nerek i owrzodzeniach układu trawiennego (8). Kawecka-Jaszcz (9) w swoich badaniach nad wpływem pracy zawodowej i warunków środowiskowych na zachowanie się ciśnienia tętniczego krwi stwierdza, że duży wpływ na jego wielkość ma umysłowa praca zawodowa i stres psychiczny. Autorka uważa, że obserwowane w czasie pracy wzrosty ciśnienia wynikają ze stresów psychicznych związanych z zawodem. Niektóre dane sugerują wzrost częstości nadciśnienia u osób z małym zadowoleniem z pracy zawodowej, jak również u osób o bardzo odpowiedzialnym zawodzie (18). Podwyższone wartości ciśnienia tętniczego wpływają na rozwój zmian narządowych typowych dla nadciśnienia. Uzyskano korelację średniego poziomu ciśnienia oraz jego wartości w sytuacjach stresowych podczas pracy zawodowej z przerostem lewej komory serca (4). U badanych z wyższym ciśnieniem częściej występowała dysfunkcja komory i skurcze przedwczesne (16). Wągrowska i Piotrowski (28) w swoich badaniach nad związkiem czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca z poziomem wykształcenia i zajmowanym stanowiskiem w badaniu Pol – Monica – Warszawa nie zaobserwowali większych różnic wśród mężczyzn w odsetkach podwyższonych czynników ryzyka w zależności od zajmowanego stanowiska.
Toksyczne działanie ołowiu, miedzi i cynku
Czynnikami dużego zagrożenia zdrowotnego są substancje chemiczne jak np. ołów i inne metale z reguły występujące w warunkach hutnictwa. Oceniano wpływ ołowiu nieorganicznego u 40. pracowników huty miedzi, gdzie występuje jednocześnie narażenie na miedź i cynk (12). Postać ołowicy stwierdzono u 18 osób. Badania neuromiograficzne wykryły subkliniczną neuropatię u 13 osób. Uszkodzenie najczęściej dotyczyło nerwu promieniowego i strzałkowego. Najczulszym parametrem okazał się czas odpowiedzi mięśniowej. Autorzy (12) stwierdzili, że jednoczesne działanie Pb, Cu i Zn w warunkach narażenia zawodowego wywołuje bezobjawowe kliniczne neuropatie uchwytne wyłącznie elektrofizjologicznie. Pojawienie się ww. neuropatii jest niezależne od poziomu Pb we krwi, co wskazuje na możliwość bezpośredniego uszkodzenia neuronu obwodowego przez ołów.
Wilczyńska i wsp. (30) w pracy opublikowanej w 1998 roku podają, że zagrożenie ołowiem w Polsce, zarówno zawodowe, jak i środowiskowe stanowi w dalszym ciągu istotny problem mimo, że jest ono mniejsze, niż w latach siedemdziesiątych. Przewlekła ekspozycja na ołów powoduje zmiany chorobowe w układzie krwiotwórczym oraz centralnym i obwodowym układzie nerwowym. Autorzy podają, iż na podstawie analizy 8131 przypadków zawodowego zatrucia ołowiem występujących na terenie całej Polski w latach 1970-1992 stwierdzono wielokrotne, nawet 13-krotne powtarzanie się u tej samej osoby zawodowego zatrucia ołowiem. Ponad 60% przypadków tej choroby zawodowej dotyczy osób, u których rozpoznano ją co najmniej dwukrotnie. Antonowicz i wsp. (1) uważają, że przewlekłe narażenie na ołów może zaburzyć metabolizm lipidów. W wielu pracach opisywano, że w następstwie przewlekłego narażenia na ołów wzrasta poziom lipidów we krwi i odkładają się blaszki miażdżycowe w ścianie naczyń tętniczych (10, 21, 26). Chociaż mechanizmy działania szeregu toksyn przemysłowych (w tym ołowiu) na układ sercowo-naczyniowy nie są dostatecznie poznane, to bierze się pod uwagę przynajmniej cztery, które mogą mieć znaczenie w rozwoju schorzeń naczyń: 1) wzrost ciśnienia tętniczego, 2) wzrost poziomu cholesterolu we krwi i/lub indukcja odkładania lipidów w ścianie naczyniowej, 3) nasilenie peroksydacji lipidów z następową wzmożoną tendencją do powstawania skrzeplin, 4) pobudzenie mutacji w komórkach ścian naczyń tętniczych (32).
Skutki ekspozycji na azbest i inne pyły w środowisku pracy
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Antonowicz I. i wsp.: Parametry lipidowe krwi u hutników długoletniego narażenia na metale ciężkie. Med. Pracy 1996, XLVII, 3, 207. 2. Chrapka J. i wsp.: Badania stanu błon śluzowych górnych dróg oddechowych i uszu u pracowników fabryki cementu w Rejowcu i Chełmie Lubelskim. Pol. Tyg. Lek. 1969, 24, 1629. 3. Clarkson T.W. i wsp.: Mercury. W: Biological monitoring of toxic metals. Clarkson T.W., Friberg L., Nordberg G.F., Sager P. (red.). Plenum Press, New York 1988. 4. Devereux R.B. et al.: Left ventricular hypertrophy with hypertension, importance of blood pressure response to regularly recurring stress. Circulation 1983, 68, 470. 5. Hłyńczak A.J. i wsp.: Ocena stanu zdrowia kadry kierowniczej przedsiębiorstw budowlanych. Zdr. Publ. 1993, CIV, 2, 79. 6. Kanluen S., Gottlieb C.A.: A clinical pathologic study of four adult cases of acute mercury inhalation toxicity. Arch. Pathol. Lab. Med. 1991, 115, 56. 7. Kawa a cholesterol. Świat medycyny 1989, 1, 10. 8. Kawa daje złe sny. Świat Medycyny 1988, 9, 35. 9. Kawecka-Jaszcz H.: Wpływ pracy zawodowej i warunków środowiskowych na zachowanie się ciśnienia tętniczego krwi. Med. Pracy 1991, XLII, 4, 291. 10. Kopp S. et al.: Cardiovascular actions of lead and relationship to hypertension: a review. Environ. Health Perspect. 1988, 78:91. 11. Krajewska B. i wsp.: Ekspozycja na azbest a stężenia wybranych biomarkerów nowotworowych. Med. Pracy 1996, XLVII, 2:89. 12. Langauer-Lewowicka, Zając-Nędza M.: Ocena neuronu obwodowego u narażonych na jednoczesne działanie ołowiu, miedzi i cynku. Med. Pracy 1990,XLI, 5:293. 13. Maciejewska A., Bielichowska-Cybula G.: Biologiczne działanie pyłu cementowego. Med. Pracy 1991, XLII, 4:281. 14. Marek K. i wsp.: Badania skutków zdrowotnych narażenia na pary rtęci metalicznej u pracowników zatrudnionych przy produkcji chloru i aldehydu octowego. I. Ocena ogólnego stanu zdrowia. Med. Pracy 1995, XLVI, 2:102. 15. Mossman B.T. et al.: Asbestos: Scientific Developments and Implications for Public Policy. Science 1990, 247:294. 16. Pickering T.G. et al.: Ambulatory monitoring of blood pressure: the importance of blood pressure during work. [W:] Weber M.A., Drayer J.M.: Ambulatory Blood Pressure Monitoring Ed. Steinkopf, Darmstadt, 1984. 17. Pilch J.: Zmiany w błonie śluzowej nosa i gardła u ludzi narażonych na działanie pyłu cementowego. Otolaryng. Pol. 1986, 40:976. 18. Prewencja pierwotna nadciśnienia samoistnego. Raport Komitetu Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia. Cz. I, II. Przegl. Lek. 1985, 42:500 i 685. 19. Siblerud R.L.: The relationship between mercury from dental amalgam and cardiovascular system. Sci. Total Environ. 1990, 99:23. 20. Sperusińska E.: Zachowania „ryzykowne” dla zdrowia kadry kierowniczej w przemyśle. Zdr. Publ. 1990, 101, 10:545. 21. Stöfen D.: Environmental lead and the heart. J. Mol. Cell Cardiol. 1974, 6:285. 22. Starzyński Z., Szymczak W.: Zdrowotne skutki chorób zawodowych stwierdzonych w Polsce w latach 1990 i 1994. Med. Pracy 1998, XLIX, 1:3. 23. Sułkowski W. i wsp.: Zmiany w górnych drogach oddechowych u pracowników cementowni. Otolaryng. Pol. 1980, 34:357. 24. Szaflarska-Stojko E. i wsp.: Ocena wpływu detergentu rokofenol N-8 na rozwój i przebieg doświadczalnej pylicy wywołanej pyłami kopalnianymi. Med. Pracy 1991, XLII, 4:241. 25. Szymczak W., Starzyński Z.: Komputerowy system analizy danych do oceny skutków zdrowotnych wywołanych chorobami zawodowymi stwierdzanymi w Polsce. Med. Pracy 1998, XLIX, 1:27. 26. Tulasi S.J. et al.: Accumulation of lead and effects on total lipids and lipid derivaties in the fresh – water fish Anabes testudineus (bloch.). Ecotoxical Environ. Safety 1992, 23, 1:33. 27. Wagner J.C., Pooley F.D.: Mineral fibres and mesothelioma. Thorax. 1986, 41:161. 28. Wągrowska H., Piotrowski W.: Związek czynników choroby niedokrwiennej serca z poziomem wykształcenia i zajmowanym stanowiskiem w badaniu Pol-Monica-Warszawa. Cz. II. Ocena związku między poziomem czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca a zajmowanym stanowiskiem w pracy. Zdr. Publ. 1991, 102, 7:222. 29. WHO: Kryteria zdrowotne środowiska. I. Rtęć. PZWL Warszawa 1983. 30. Wilczyńska U., Szeszenia-Dąbrowska N., Sobala W.: Umieralność mężczyzn z zawodowym zatruciem ołowiem w Polsce. Med. Pracy 1998, XLIX, 2:113. 31. Wocka-Marek T. i wsp.: Wartość badań biochemicznych i immunologicznych w diagnostyce pylicy krzemowej. Med. Pracy 1991, XLII, 4:233. 32. Wojtczak-Jaroszowa J., Kubow S.: Carbon monoxide, carbon disulfide, lead and cadmium – four examples of occupational toxic agents linked to cardiovascular disease. Med. Hypotheses 1989, 30, 2:14. 33. Woźniak H., Więcek E.: Najwyższe dopuszczalne stężenia dla azbestu i innych naturalnych minerałów o strukturze włóknistej – konieczność weryfikacji. Med. Pracy 1991, 4:249.
