Andrzej Obrębowski, Jacek Kraśny
Foniatryczna ocena narządu mowy
Phoniatric evaluation of speech organ
z Kliniki Foniatrii i Audiologii Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. dr h.c. Antoni Pruszewicz
Streszczenie
Summary
The aim of this paper was introduction of classic methods used in investigation of peripheral and central speech disorders as well as usefulness of the new methods (USG) and radiological technics (PET, MRI) in examination of speech organ function.
Mowa dźwięczna jest głównym sposobem porozumiewania się pomiędzy ludźmi i umożliwia wymianę informacji, myśli, doświadczeń. Spełnia więc zasadniczą funkcję w procesie komunikatywnym.
Foniatryczna ocena narządu mowy wymaga bardzo szczegółowego wywiadu. Dostarcza on informacji o rozwoju mowy oraz stopniu jej opanowania w momencie badania. Należy zwrócić uwagę na to co osoba badana mówi, jaki ma zasób słów, jak reaguje na dźwięki, czy spełnia polecenia, czy w trakcie wypowiedzi nie popełnia błędów gramatycznych.
Oceniamy płynność mowy, zwracamy uwagę na powtarzanie sylab, wyrazów, blokowanie wypowiedzi, zrozumiałość mowy. Powinniśmy zwrócić uwagę czy badany ma świadomość istniejącego zaburzenia mowy oraz czy unika w wypowiedziach niektórych głosek lub słów. Istotnym elementem wywiadu jest uwzględnienie informacji z wywiadu rodzinnego dotyczącego rodzinnych zaburzeń procesu komunikatywnego, a także sytuacji konfliktowych występujących w domu, szkole, czy też środowisku pracy.
W odniesieniu do dzieci obowiązkowo rozszerzamy wywiad o informacje dotyczące przebiegu ciąży z uwzględnieniem czasu jej trwania, chorób matki w okresie ciąży (zwłaszcza zakaźnych), wieku rodziców, ich ewentualnego obciążenia pracą w szkodliwych warunkach, a także niezgodności grup głównych krwi i Rh.
Kolejne informacje dotyczą samego porodu (fizjologiczny, niefizjologiczny, czasu trwania porodu), okresu poporodowego z oceną stanu noworodka (masa ciała, skala Apgar, wady rozwojowe, żółtaczka noworodków) oraz rozwój w okresie noworodkowym i pierwszych latach życia (kiedy dziecko zaczęło siadać, chodzić, reagować na dźwięki, gaworzyć, mówić pierwsze słowa, zdania). Błędem jest nieuwzględnianie środowiska domowego, zwłaszcza w przypadku dzieci, które może w istotny sposób opóźniać rozwój mowy.
Foniatryczna ocena narządu mowy wymaga zbadania obwodowego oraz ośrodkowego narządu mowy.
Ośrodkowy narząd mowy badamy oceniając trzy najważniejsze funkcje mowy: rozumienie, nazywanie oraz powtarzanie.
Rozumienie mowy u dzieci wiąże się najczęściej z biernym zasobem słów i może być ograniczone do pojedynczych wyrazów, krótkich pytań lub poleceń. Rozumienie mowy odbywa się na drodze słuchowej, wzrokowej lub mieszanej słuchowo-wzrokowej.
W ocenie nazywania należy wziąć pod uwagę wiek dziecka i jego bierny zasób słów. Czynny zasób słów wymaga niekiedy zaaranżowania sytuacji, kiedy badana osoba sama będzie wypowiadała się pod wpływem emocji, przeżyć lub odbioru danego zdarzenia. Mowa spontaniczna da nam istotną informację co do zasobu słownictwa, stosowanych form językowych, a także czynników muzycznych mowy oraz płynności mowy. Istotnymi informacjami dla foniatrycznej oceny ośrodkowego narządu mowy są umiejętność czytania, pisania oraz stan słuchu fonematycznego, w którym zwracamy uwagę na rozróżnianie głosek opozycyjnych oraz analizę i syntezę słuchową.
Obwodowy narząd mowy sprawdzamy poprzez ocenę jakości tworzonych głosek w poszczególnych strefach artykulacyjnych co wykonuje się polecając badanemu wymawiać głoski w izolacji, sylabach oraz wyrazach (uwzględniając początek, środek i koniec wyrazu) i zdaniach. Sposób artykulacji sprawdza się w czasie powtarzania, mowy spontanicznej i czytania. Ustalamy jakich głosek brakuje lub są zastępowane innymi a także oceniamy ewentualny wpływ głosek sąsiednich.
Podczas oceny budowy i motoryki narządów artykulacyjnych zwracamy uwagę na kształt i prawidłową ruchomość warg, języka i podniebienia miękkiego. Istotne znaczenie w tej ocenie ma szerokość otwierania ust, stan i ustawienie uzębienia, rodzaj zgryzu oraz kształt wysklepienia podniebienia twardego, a także stosunek długości podniebienia twardego do miękkiego (który w prawidłowych warunkach anatomicznych wynosi 2:1).
Prawidłowa ruchomość żuchwy oraz fizjologiczne otwieranie ust pozwala w trakcie artykulacji głoski „a” uzyskać odległość pomiędzy siekaczami żuchwy i szczęki około 24 do 26 mm. Ruchomość języka wymaga oceny ruchów przy wysuwaniu, cofaniu, ruchach na boki, maksymalnym unoszeniu w kierunku nosa, ruchach oblizywania się czy też tworzenia rynienki.
Zwracamy uwagę na wielkość migdałków podniebiennych oraz migdałka gardłowego. Ocena podniebienia twardego wymaga niekiedy badania palpacyjnego, które umożliwia potwierdzenie w rozszczepie podśluzówkowym istnienia trójkątnego ubytku kostnego w części tylnej podniebienia twardego.
Istotne znaczenie w foniatrycznej ocenie narządu mowy ma sposób oddychania podczas mówienia oraz ocena tempa mowy.
Oddychanie podczas mówienia może być prawidłowe, przyspieszone, przerywane, z mową na wydechu, ze skróconym wydechem lub nawet na bezdechu.
W foniatrycznej ocenie mowy należy również zwrócić uwagę na stosowanie akcentów (akcentowanie poszczególnych słów) jak również na elementy muzyczne mowy, które dotyczą całych zdań (melodyka, intonacja).
Ocena drożności nosa i sprawność zwarcia podniebienno-gardłowego w połączeniu z próbami Gutzmanna, Czermaka i Seemana pozwala ocenić rezonans nosowy i stopień uczynnienia rezonatorów nasady.
Próba Gutzmanna polega na rytmicznym uciskaniu i zwalnianiu skrzydełka nosa podczas wymawiania naprzemiennego przez badanego głosek a-i.
W warunkach prawidłowych dźwięk samogłosek pozostaje niezmieniony. W przypadku istnienia nosowania otwartego dźwięk samogłoski podczas uciśnięcia skrzydełek nosa jest ciemniejszy i wyraźnie pod palcami wyczuwamy drgania.
W próbie Czermaka przystawiamy badanemu nieogrzane lusterko przed nozdrzami przednimi i polecamy wymawiać samogłoski lub sylaby złożone ze spółgłosek wybuchowych i samogłosek np. pa-pa, ta-ta, ba-ba, co przy istnieniu nosowania otwartego doprowadza do zaparowania lusterka przez parę wodną zawartą w powietrzu wydobywającym się z nosa.
Z kolei w próbie Seemana oliwkę otoskopu wkładamy do nozdrza przedniego osoby badanej a drugą oliwkę do własnego ucha. Przy nosowaniu otwartym podczas fonacji samogłosek i spółgłosek słyszymy szum.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Angerstein W. et al.: Badanie sonograficzne szybkości przepływu krwi w żyle szyjnej wewnętrznej w hyperfunkcjonalnej dysfonii dziecięcej. Otolaryng. Pol., 1993, 47:264-269. 2. Böhme G.: Ultrashalldiagnostik der Zunge. Laryngo-Rhino-Otol., 1992, 69:381. 3. Dronkers N.F.: A new brain region for coordinating sppech articulation. Nature, 1996, 384:159. 4. Gałkowski T. i wsp.: Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1993. 5. Gąsiorek J. i wsp.: Urządzenie do obiektywnej oceny nosowania otwartego z automatycznym zapisem. Otolaryng. Pol., 1994, 48:385. 6. Greenfield S.: The human brain: a guided tour. Weidenfeld i Nicolson, London 1997. 7. Hinton G., Shallice T.: Lesioning an attractir network: investigations of acquired dyslexia. Psychological Review, 1991, 98, 1:74-95. 8. Murry T., Murry J.: Infant Communication. Cry and early speech. College-Hill Press, Houston, Texas 1980. 9. Obrębowski A. i wsp.: Przyczynek do rozpoznania dysfazji receptywno-ekspresywnej. Otolaryng. Pol., 1991, 45:232. 10. Obrębowski A. i wsp.: Próba oceny ultrasonograficznej czynności obwodowego narządu mowy u dzieci niedosłyszących. Otolaryng. Pol., 1994, 48, supl. 18, 374. 11. Pruszewicz A. (red.): Foniatria Kliniczna PZWL Warszawa 1992. 12. Pruszewicz A. i wsp.: Obserwacja dynamiki zaburzeń mowy w usznopochodnych ropniach mózgu w oparciu o zmiany w tomografii komputerowej. Otolaryng. Pol., 1989, Supl. 562-565. 13. Pruszewicz A. et al.: Elektromyographische Untersuchung der Muskeln des Gaumens, des Rachens und der Lippen während der Phonation und des Schlucknes bei Kranken mit Palatoschisis. HNO (Berl.), 1971, 19:77-81. 14. Pruszewicz A. i wsp.: Wybrane zagadnienia z zakresu badań elektrofizjologicznych i elektroakustycznych u laryngektomowanych. Otolaryng. Pol., 1983, 37:168-170. 15. Szmeja Z. i wsp.: Das Verhalten des Stapediusreflexes bei Patienten mit Myasthemia gravis. HNO, 1978, 26:198-200. 16. Wein B. et al.: Badanie obwodowego narządu mowy przy wymowie głosek polskich za pomocą jądrowego rezonansu magnetycznego (NMR). Otolaryng. Pol., 1994, 48:178. 17. Wein B. et al.: Ultrasonografia języka w rehabilitacji zaburzeń artykulacyjnych. Otolaryng. Pol., 1991, 45:133.
