Rok 1988 był bardzo ważny w rozwoju moich doświadczeń, wiedzy i kontaktów międzynarodowych, które zaowocowały w nawiązaniu ścisłej współpracy z czołowym ośrodkiem medycyny paliatywnej na świecie – Sir Michael Sobell House w Oxfordzie. Wtedy to korzystając ze stypendium WHO wziąłem udział w europejskim kongresie opieki paliatywnej, szkoliłem się we wspaniałym ośrodku mediolańskim, kierowanym przez prof. V. Ventafridda, poznałem Roberta Twycross, czołowego przedstawiciela tej dziedziny medycznej na świecie, doc. Zbigniewa Żylicza – zaangażowanego we wspieranie rozwoju opieki paliatywnej w Polsce i w drugiej swojej ojczyźnie Holandii, gdzie eutanazja, świadome skracanie życia ludzi cierpiących ma zastąpić wszechstronną opiekę medyczną. Mówiłem wtedy na kongresie, jako pierwszy Polak, o działalności Hospicjum Św. Jana Kantego i początkach własnych, bardzo skromnych działań rozpoczętych przed kilkoma miesiącami przeze mnie i pielęgniarkę anestezjologiczną Marię Sobkowiak, z którą chodziliśmy do domów cierpiących chorych w bardzo zaawansowanym okresie choroby nowotworowej. Podczas pobytu w Mediolanie chodziłem do domów włoskich w towarzystwie wspaniale pracujących, zupełnie samodzielnych pielęgniarek. Te młode dziewczyny, jeżdżące do swoich chorych własnymi samochodami, miały niezwykły dar nawiązywania przyjaznych więzów. Przez rodziny i ich chorych były zawsze mile widzianymi, kochanymi osobami na prawach domowników, powierniczkami, pocieszycielkami, łączącymi wysoki poziom profesjonalny, z delikatnością, cierpliwością i troską o chorych i ich rodziny. Ten model „mediolańskiej” domowej opieki starałem się przeszczepić na grunt poznański.

Od początku mieliśmy w opiece domowej również kilku młodocianych chorych z trudnymi do uśmierzania bólami, olbrzymimi odleżynami. Najistotniejsze i najtrudniejsze były jednak rozmowy z chorymi i ich udręczonymi rodzinami, strapionymi rodzicami, dziadkami, rodzeństwem. Mieliśmy tu bowiem do czynienia z problemami psychosocjalnymi, izolacją chorych, problemami pielęgnacyjnymi, higienicznymi. Do 16-letniego Roberta chodziliśmy prawie codziennie przez kilka miesięcy; dom był przepełniony żalem, rozpaczą i protestem. Uczyliśmy rodziców jak podawać leki, obsługiwać przywiezioną z Włoch pompę infuzyjną do stałego podawania dobrodziejstwa – morfiny, uśmierzającej straszne bóle, dającej sen i uspokojenie. Codziennie razem z pielęgniarkami Marysią i Eleonorą usypialiśmy chłopca, aby dokonać bezboleśnie czynności higienicznych, umyć bardzo dokładnie po przewróceniu na bok, oczyścić odleżyny. Poznawaliśmy czym jest cierpienie ludzkie poprzez płacz matki, rozpacz ojca, szlochanie babci. Eleonora – druga pielęgniarka, która dołączyła do naszej dwójki, powiedziała po którejś z wizyt u chłopca, teraz już rozumiem co to jest cierpienie, nie tylko to fizyczne, które udaje się nam uśmierzyć, ale psychiczne, duchowe – tak często oporne na nasze ludzkie działania; moje własne niepowodzenia życiowe, problemy, bardzo teraz zmalały, stały się nieważne – w obliczu tego dramatu, który wspólnie przeżywamy. Pomagaliśmy rodzinie w spełnianiu młodzieńczych zachcianek Roberta – zaspokajaniu hobby – plakaty, czasopisma z Sabriną, Madonną. Udało się nam ponownie nawiązać zerwany kontakt chłopca z dziadkiem, o którego serce tak bardzo się obawiano i ze wspaniałą nauczycielką języka angielskiego odwiedzającą swego pupilka. Nasze rozmowy były trudne, a prawda wolno dojrzewała we wspólnych kontaktach i mimo że nie mówiliśmy o śmierci, chłopiec kilka godzin przed śmiercią pożegnał się ze swoją całą wspaniałą rodziną, dziękując każdemu za serdeczną opiekę. Umierał spokojnie – właściwie cicho zasnął.

Palium „płaszcz grecki” służy do osłonięcia cierpiącego chorego i jego udręczonej rodziny przed bólem fizycznym, psychicznym, duchowym, upokorzeniem, lękiem rozpaczy – stąd opieka paliatywna/hospicyjna (hospes-gość-przyjaciel towarzyszący, wspierający, osłaniający, zawsze obecny, nigdy nie zdradzi, jest na każde zawołanie). Kim są ci, którzy nas proszą: „Pomóż mi”, „Zostań ze mną”, „Wysłuchaj mnie”. Oni są cierpiącymi ludźmi, osobami. Osoba ma swoją tożsamość, niepowtarzalną, indywidualną, swoją przeszłość. „Proszę spojrzeć na ten portret ślubny – byliśmy wtedy piękni, silni, zdrowi, Stefek odszedł ode mnie przed 2 laty, bardzo cierpiał, ten rak go zjadł... nie miał właściwej pomocy, nie chciałabym tak cierpieć jak on, modlę się często o lekką śmierć, chciałabym jeszcze trochę pożyć; ale proszę zobaczyć jak ja teraz wyglądam, skóra i kości, ta choroba mnie niszczy, wiem, że nie można mnie wyleczyć; pomóżcie mi bym nie cierpiała, bardzo mi pomagacie, czuję się przy was bezpieczna, mam kogoś kto mnie wysłucha i rozumie, mogę się wypłakać, teraz kiedy mnie mniej boli mogę jeszcze trochę się poruszać, nie jestem tak całkowicie i bez reszty zależna od innych, potrafię się nawet uśmiechać, potrafię teraz jeszcze coś zrobić, odgrywam jakąś rolę (za Eric Cassel: O naturze cierpienia ludzkiego). Osoba ma nie tylko swoją rolę, którą może utracić. „Choroba wygnała mnie z pracy a i tu w domu moja rola się odmieniła: nie jestem już tym, który zarabiał sporo pieniędzy, jestem zdany tylko na innych”, osoba ma swoje polityczne życie, wykonuje różne czynności „teraz nic mnie już nie interesuje, nie patrzę na telewizję”, osoba wykonuje czynności („coraz trudniej mi coś wykonać, każdy ruch jest cierpieniem, nie mogę się nawet przewrócić na bok, co ja bym jeszcze mógł robić, wykrawanie tych zabawek męczy mnie”), osoba ma swój świat wewnętrzny, intymny, do tego świata my, którzy chcemy pomóc, często nie mamy wstępu, wiele trzeba taktu, delikatności, współczucia, ciepła by doświadczyć tej niezwykłej, niepowtarzalnej sytuacji gdy drugi człowiek odsłania nam swoje wnętrze, ofiaruje serce, przyjaźń, miłość, odkrywa swój wewnętrzny tak bardzo własny świat. By tego dostąpić nie można być intruzem, obcym. O lęku: Ela – pielęgniarka hospicyjna: „Nie wiem czy doznałeś tego uczucia, gdy umierający nie rozpoznaje przyjaciela w osobie nachylającej się nad nim – jak szerokie stają się źrenice gdy to nie ta ukochana zaprzyjaźniona opiekująca się osoba obdarowana moim wewnętrznym światłem, tymi więzami dusz stara się mi dotrzymać towarzystwa w tej trudnej wędrówce – odejściu”.

Sam nieraz odczuwam, że ktoś mnie wzywa, prosi bym był przy nim, bym mu towarzyszył. Nieraz w tygodniu jestem przy 1 lub 2 moich umierających chorych, którzy mnie obdarzyli swym zaufaniem – odczuwających ulgę odczytywaną w ich gasnących oczach, ustępujący niepokój z twarzy otaczających bliskich. Chory ma swoje przyjaźnie, kontakty, intymne związki również i w tym okresie, a wtedy nabierają one szczególnego blasku, są podyktowane potrzebą serca. Dzielą się ze mną sercem, uczuciem, lękiem, niewyobrażalnym cierpieniem duszy. Pan Stefan zwierzył mi się kilka tygodni przed śmiercią – chciałbym bardzo prosić by to Pan właśnie był przy mojej śmierci. Chciałbym umierać gdy Pan i moja najmłodsza córka będziecie przy mnie – czy można dostąpić większego wyróżnienia?