Ultrasonography (USG) is a relatively new and very prospective visual method for diagnosis nearly each pathology concerning joints and surrounding structures. Cheap, safety for patients, easy to perform is especially useful in diagnosis of osteoarthritis because we can see not only typical osteoarthritis symptoms involving cartilage, synovium, joint scapula and others but also reaction(s) of soft joint tissue for osteoarthritis pathology including inflammatory process. Technical aspects, ultrasonographic anatomy and USG features of joint pathology including osteoarthritis are describing. Also 4 USG joint pictures are presenting with all details explanations.

Badanie ultrasonograficzne (USG) znalazło zastosowanie w bardzo wielu dyscyplinach medycznych. Mało znane są możliwości tej metody w diagnostyce zmian w układzie ruchu. Mimo pozornie niemożliwej do przezwyciężenia bariery jaką stanowi nieprzezierność kości dla ultradźwięków, ultrasonografia jest przydatna w reumatologii i ortopedii.

Podstawową rolę w diagnostyce choroby zwyrodnieniowej stawów odgrywają klasyczne zdjęcia rentgenowskie (RTG) obrazujące struktury kostne. Tomografia komputerowa (TK), obok zmian kostnych, uwidacznia także tkanki miękkie – jej wadą jest stosunkowo wysoka dawka promieniowania X. Tomografia rezonansu magnetycznego (TMR) ma większą zdolność rozdzielczą oraz możliwość obrazowania w wielu płaszczyznach – jej wadą jest wysoki koszt badania.

Zaletą USG jest niski koszt, bezpieczeństwo pacjenta, szeroka dostępność, możliwość uwidocznienia badanych struktur w dowolnych płaszczyznach, możliwość badania dynamicznego, duża rozdzielczość przestrzenna i kontrastowa, dokładne pomiary, ocena naczyń, obrazowanie i pomiar przepływu w naczyniach, palpacja i celowane nakłucie pod kontrolą obrazu.

Do badania układu ruchu stosuje się aparaturę wykorzystywaną do rutynowych badań ultrasonograficznych, o dobrej rozdzielczości obrazu z, minimum, 64-stopniową skalą szarości. Wykorzystuje się obrazowanie w czasie rzeczywistym z użyciem głowic o częstotliwości 5-10 MHz, liniowych lub convex (6).

Przy badaniu struktur leżących powierzchownie lub okolic o nierównych powierzchniach można stosować tzw. nakładki dystansujące.

W celu lepszego zrozumienia opisywanych zmian należy przypomnieć podstawowe określenia używane w opisach obrazu USG.

Echogeniczność – stopień jasności tkanek.

Hiperechogeniczność – wzrost jasności tkanek – zależy od stopnia odbicia ultradźwięków. Taki obraz dają struktury twarde, zbite (kość, zwapnienia) lub powietrze. Za odbijającą strukturą powstaje obszar bez ech – tzw. cień akustyczny.

Hipoechogeniczność – obniżenie jasności tkanek – struktury bardziej miękkie, o zwiększonym ukrwieniu (zmiany zapalne, niektóre nowotwory).

Bezechowość – brak echa – zbiorniki płynu (torbiele, krwiaki, tętniaki, ropnie).

Struktura może być jednorodna – o równomiernym rozkładzie ech i niejednorodna.

W badaniu USG obraz poszczególnych struktur układu kostno-stawowego przedstawia się następująco:

– kości – linijne struktury hiperechogeniczne,

– chrząstka szklista – obszar bezechowy lub hipoechogeniczny,

– chrząstka włóknista – obszar hiperechogeniczny,

– mięśnie – obszary hipoechogeniczne o regularnie rozłożonych echach,

– ścięgna – linijne struktury dające silne echa,

– więzadła – obraz podobny, ale bardziej lity,

– jama stawowa, kaletka – bezechowa przestrzeń ograniczona linijnymi echami torebki stawowej lub ścian kaletki,

– błona maziowa – podobna echogeniczność jak chrząstki szklistej i płynu stawowego, fizjologicznie trudna do uwidocznienia, zmieniona chorobowo, przerośnięta, daje echa nieco wzmożone,

– skóra – linijna struktura hiperechogeniczna,

tkanka tłuszczowa podskórna – hiper- lub hipoechogeniczna, mniej lub bardziej jednorodna,

naczynia – bezechowe struktury walcowate (7).

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszą artropatią. Niektórzy dokonują podziału na pierwotną i wtórną. I tak zwyrodnienie pierwotne nie ma określonych czynników wywołujących – często jest uwarunkowane genetycznie. Natomiast zwyrodnienie wtórne spowodowane jest istniejącym wcześniej zaburzeniem. Najczęściej rozwija się po urazie (ostrym lub powtarzającym się), może występować w zaburzeniach metabolicznych, endokrynologicznych, w neuroartropatiach, w chorobach zapalnych.

Czynnikami ryzyka choroby zwyrodnieniowej są: wiek, płeć, otyłość, nadmierna aktywność fizyczna, alkohol, palenie tytoniu (8).

Klinicznie manifestuje się bólem, bolesnością uciskową, pogrubieniem obrysu stawu, często obecnością płynu stawowego i ograniczeniem zakresu ruchów.

Zmiany rozpoczynają się od uszkodzenia chrząstki stawowej, natomiast zmiany kostne i w błonie maziowej są wtórne. W stawach nośnych zmiany w chrząstce prowadzą do ubytków, odsłonięcia kości i stykania ich ze sobą, doprowadzając do zagęszczenia podchrzęstnego kości. Na obrzeżach procesy naprawcze prowadzą do powstawania osteofitów. W głębszych warstwach kości, wskutek przenikania płynu stawowego powstają torbiele (ryc. 1).

W stawach o dużym zakresie ruchów zmianom zwyrodnieniowym najczęściej ulegają ścięgna mięśni (pękanie włókien kolagenu), inicjowanie lokalnego procesu zapalnego szerzącego się na sąsiednie struktury: pochewki ścięgniste, kaletki maziowe, więzadła, torebkę stawową. W późniejszym okresie może dochodzić do zapalenia błony maziowej z wysiękiem śródstawowym. Histopatologicznie jest to najczęściej podostre zapalenie błony maziowej przypominające zapalenie reumatoidalne (4).

W stawach nośnych chrząstka stawowa, uwidoczniona ultrasonograficznie, ulega odcinkowemu ścieńczeniu, może nie być w ogóle widoczna, obserwuje się zwężenie szpary stawowej. W chrząstce szklistej widoczne są echa zwłóknień, zwapnień, przerwanie ciągłości. Jeżeli dochodzi do oddzielenia się fragmentu chrząstki to można uwidocznić jej ubytek, a w jamie stawowej wolne ciało chrzęstne.

W chrząstkach włóknistych obserwuje się niejednorodną strukturę, zwapnienia, torbielki, przerwanie ciągłości. W kości widoczna jest nierówna powierzchnia stawowa, a na brzegach, nieregularne, różnej wielkości, pogrubienia osteofitarne, może być przerwanie ciągłości kości.