Rak brodawkujący skóry i błon śluzowych ( Carcinoma verrucosum) jest szczególną, stosunkowo rzadką odmianą raka kolczystokomórkowego, cechującą się powolnym wzrostem oraz niską złośliwością (15). W zależności od umiejscowienia rozróżnia się cztery odmiany kliniczne tego nowotworu:

- rak brodawkujący błon śluzowych jamy ustnej i gardła – zwany guzem Ackermana ( papillomatosis florida oris),

- rak brodawkujący okolicy odbytu i narządów moczowo-płciowych – nazywany często guzem Buschke-Loewensteina (kłykciny kończyste olbrzymie, kłykciny olbrzymie złośliwe, kłykciny gigantyczne),

- rak brodawkujący zlokalizowany na stopach – carcinoma cuniculatum ( epithelioma cuniculatum),

- rak brodawkujący dotyczący innych okolic skóry – papillomatosis cutis carcinoides Gottron (12,13).

Etiopatogeneza tego nowotworu jest złożona i nie do końca poznana. Obecnie rozważana jest rola czynników wirusowych, immunologicznych oraz kancerogenów chemicznych (4, 6, 12). Rola czynników wirusowych w patogenezie carcinoma verrucosum związana jest z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego. Wirusy te głównie powodują powstawanie brodawek skórnych oraz zmian brodawkowatych okolic płciowych i jamy ustnej. Obecnie wyodrębnionych i opisanych dokładnie jest około 70 typów wirusów HPV, a tylko niektóre z nich mają właściwości onkogenne. Do najbardziej onkogennych genitalnych wirusów tzw. wysokiego ryzyka zalicza się wirusy HPV 16 i HPV 18, a stosunkowo niewielkie ryzyko rozwoju nowotworów związane jest z wirusami HPV 6 i HPV 11. Nie wszyscy jednak chorzy zakażeni wirusami onkogennymi ulegają transformacji nowotworowej, ponieważ w rozwoju nowotworów ważny udział mają także kofaktory, sprawiające, że tkanki są bardziej wrażliwe na działanie wirusa (4). Szczególnie guz Buschke-Loewensteina oraz carcinoma cuniculatum mogą być związane lub wywoływane przez wirusy brodawczaka ludzkiego (2,10). Zakażenie wirusem HPV może także znacznie przyspieszać powstawanie raka brodawkującego, gdyż doprowadza do ekspresji onkogenów. Rola kancerogenów chemicznych w powstawaniu raka brodawkującego jest kwestią poruszaną od dłuższego czasu. Nie jest to jednak do końca zrozumiałe, dlaczego pomimo narażenia na te same czynniki u jednych chorych rozwija się rak brodawkujący, a u innych klasyczny rak kolczystokomórkowy. Przykładem może być tutaj guz Ackermana, w którego powstawaniu znaczącą rolę odgrywa żucie tytoniu lub zażywanie tabaki, a także spożywanie dużych ilości alkoholu (13).

Guz Buschke-Loewensteina występujący w okolicy odbytu i narządów moczowo-płciowych jest stosunkowo najczęściej występującą postacią raka brodawkującego (6). Stanowi on od 5 do 24% wszystkich raków prącia i jest związany z obecnością wirusów HPV 6 i 11. Znacznie częściej także występuje na prąciu niż w pochwie, szyjce macicy, czy w okolicy odbytu (6, 13). Jest to wysoko zróżnicowany guz, o niewielkiej złośliwości, który charakteryzuje się brakiem przerzutów, pomimo dosyć inwazyjnego wzrostu. Wykazuje on raczej tendencję do uciskania i przemieszczania tkanek głębiej leżących, niż do ich naciekania. W niektórych jednak przypadkach może powodować zniszczenie sąsiadujących tkanek w obrębie miednicy małej (1, 6). Rak brodawkujący okolicy odbytu i narządów moczowo-płciowych u mężczyzn najczęściej umiejscawia się na prąciu (ryc 1, 2). Zazwyczaj są to nieobrzezani mężczyźni z zapaleniem żołędzi, owrzodzeniem lub stulejką w wywiadzie. Początkowo jedynymi objawami mogą być świąd i pieczenie pod napletkiem, natomiast w bardziej zaawansowanych postaciach może występować ropna wydzielina pod napletkiem, krwawienie, stulejka, czy trudności w oddawaniu moczu. Okoliczne węzły chłonne są zwykle powiększone jako wynik wtórnego zakażenia lub właśnie rozwijającego się raka kolczystokomórkowego. Rak brodawkujący może rozwijać się w każdej części prącia, najczęściej jednak występuje na żołędzi. U części pacjentów zmiany dotyczą zarówno żołędzi jak i napletka. Na początku są to niewielkie rogowaciejące ogniska zapalne, z czasem przyjmujące postać stopniowo powiększającego się guzka – często o kalafiorowatym wyglądzie – mogącego ulegać martwicy i rozpadowi oraz wydzielającego nieprzyjemny zapach. W niektórych przypadkach może dochodzić do zniszczenia całej żołędzi, napletka, a nawet trzonu prącia (10,13).

Odmiana raka brodawkującego występującego na błonie śluzowej jamy ustnej, krtani, gardła, czy przełyku nazywana jest guzem Ackermana. Stanowi on od 2 do 12% wszystkich raków jamy ustnej (13). Klinicznie jest to ognisko o brodawkowatej, niewrzodziejącej powierzchni błony śluzowej, często na podłożu przewlekłego stanu zapalnego czy leukoplakii. Często leukoplakia jest jedynym objawem tego nowotworu, chociaż chory stosunkowo często zgłasza także trudności w przeżuwaniu pokarmów lub miejscową bolesność występującą pod wpływem urazów mechanicznych. Najczęstszą lokalizacją dla tego typu zmian są wewnętrzne powierzchnie policzków wzdłuż linii zgryzu oraz dziąsła. Czasami ten rodzaj nowotworu brodawkującego wykazuje tendencje do naciekania nie tylko wewnętrznych powierzchni policzków, ale także żuchwy oraz innych kości. Często także w przebiegu rozwoju guza występuje zakażenie, mogące być przyczyną powiększenia, a czasem i bolesności okolicznych węzłów chłonnych. Zjawisko to również może nasuwać podejrzenie wystąpienia przerzutów (13).