Ocenę skażenia sal operacyjnych anestetykami wziewnymi za pomocą nowoczesnego aparatu badawczego była już w Polsce wykonywana. Studium pilotażowe przeprowadzono w salach operacyjnych klinik Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w 1996 roku we współpracy z Kliniką Anestezjologii Uniwersytetu w Regensburgu (Niemcy) [1]. W badaniach tych z użyciem spektroskopu fotoakustycznego udokumentowano znaczne skażenie środowiska sal operacyjnych podtlenkiem azotu oraz parami halotanu i izofluranu. W odniesieniu do podtlenku azotu stężenia te kilkadziesiąt razy przekraczały normy przyjęte w większości krajów zachodnich [1].

Celem naszej pracy był pomiar stężenia podtlenku azotu metodą spektrofotometrii w podczerwieni w salach operacyjnych Szpitala Klinicznego nr 1 im. Przemienienia Pańskiego w Poznaniu.

Badaniami objęto 12 sesji operacyjnych w obrębie 3 sal operacyjnych. Pomiary prowadzono w trakcie 12 kolejnych dni roboczych, podczas których zabiegom w trybie planowym poddano 29 chorych. Sale operacyjne były wyposażone w aparaty do anestezji Julian (Dräger, Niemcy), wyprodukowane w 1997 roku.

Wszystkich chorych premedykowano petydyną w dawce 1 mg kg^-1 oraz prometazyną 0,5 mg kg^-1 domięśniowo 45 minut przed rozpoczęciem zabiegu. Po preoksygenacji (100% O₂, 6 l min^-1 przez 3 minuty) wprowadzano do anestezji fentanylem 3-5 mcg kg^-1 m.c. i propofolem 2-3 mg kg^-1 m.c. Zwiotczenie do intubacji dotchawiczej zapewniało podanie suksametonium w dawce 1 mg kg^-1. Intubację dotchawiczą wykonywano rurką ustno-tchawiczą typu Magilla (Mallinckrodt Medical, Niemcy) o rozmiarach dla kobiet 7-8 mm ID a dla mężczyzn 8-9 mm ID. Szczelność mankietu uszczelniającego rurki potwierdzano osłuchowo. Po intubacji dotchawiczej rozpoczynano podawanie gazów i par anestetycznych. Wszystkich chorych wentylowano w układzie okrężnym, z dopływem świeżego gazu 4-5 l min^-1. Stosowano mieszaninę tlenu i podtlenku azotu (FiO₂ 0,35-0,45) oraz sewofluranu 0,7-1,5% w powietrzu końcowowydechowym. Utrzymywano normokapnię (P_ETCO₂ 35-45 mm Hg; 4,7-6 kPa), stosując objętość oddechową 5-7 ml kg^-1 m.c. i częstość oddechów 10-14 min. Podtrzymanie anestezji uzupełniano dożylnym podawaniem fentanylu do łącznej dawki 7 mcg kg^-1 m.c. Zwiotczenie w trakcie zabiegu utrzymywano wstrzykiwaniem wekuronium (wstępna dawka 0,1 mg kg^-1 m.c. oraz dawki uzupełniające 0,3 mg kg^-1 m.c.), stosując monitorowanie zwiotczenia stymulatorem nerwowo-mięśniowym.

Analgezje przewodowe (podpajęczynówkowe i zewnątrzoponowe) wykonywano w sposób typowy. Do sedacji chorych w trakcie analgezji przewodowych nie używano gazów ani par środków anestetycznych.

Pomiaru stężenia podtlenku azotu dokonywano metodą spektrofotometrii w podczerwieni detektorem gazów anestetycznych GD 200 sprzężonym z jednostką monitorująco-alarmującą AU 200 (Saimrad, Optronics, Norwegia). Metodyka badania opiera się na pomiarze pochłaniania światła w zakresie podczerwieni o długości fali 4,5 mcm, który porównywany jest z falą referencyjną o długości 3,9 mcm. Pomiar dokonywany w interwałach 30 s z dokładnością ± 5% w zakresie od 0 do 99 999 ppm ( parts per milion). Próbkę gazu do analizy pobierano poprzez czujnik umieszczony na wysokości 150 cm, około 10 cm ponad poziomem układu przepływomierzy i parowników (odzwierciedlając ekspozycję w miejscu pracy anestezjologa).

We wszystkich trzech salach operacyjnych zamontowane były urządzenia odciągające gazy anestetyczne. W 2 przypadkach były to urządzenia produkcji krajowej (injektor gazowy typ TGM-06, firmy Breviter, Poznań, o sile ssania 20 l min^-1), w jednym zaś urządzenie produkcji brytyjskiej (Purair 130, firmy MEC Medical Gas Systems, o sile ssania 130 l min^-1).

Sale operacyjne nie były wyposażone w jakiekolwiek systemy wentylacyjne. Architektura bloku operacyjnego powoduje ponadto swobodną cyrkulację powietrza przez całe obejście operacyjne (myjnie, korytarze, sterylizatornie, pomieszczenia magazynowe oraz socjalne).

Odczytu stężenia podtlenku azotu z ekranu urządzenia pomiarowego dokonywano co 5 minut przez cały okres sesji pomiarowej trwającej 5 godzin (300 minut).

Ze względu na duży rozrzut wartości wyniki pomiaru stężenia podtlenku azotu przedstawiono w postaci wartości maksymalnej i minimalnej dla danej sesji operacyjnej. Ponadto dla każdej sesji wyliczano stężenie N₂O ważone czasem, w odniesieniu do danego znieczulenia ( time weighted average – TWAs), oraz w przeliczeniu na ośmiogodzinny czas pracy (TWAdzień). Wartości TWAs i TWAdzień obliczono według wzorów:

c₁ x t₁ + c₂ x t₂ + ... + c_n x t_n

TWAs = ------------

t₁ + t₂ +...+ tn

5h

TWAdzień = TWAs x --

8h

c – stężenie podtlenku azotu (ppm)

t – interwały czasowe (min)