Antykoncepcja hormonalna, a właściwie dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna dla większości kobiet stała się symbolem XX wieku – symbolem wyzwolenia, decydowania o własnym ciele, własnych planach życiowych, decydowania o sobie. Hormonalna terapia zastępcza jest kolejnym zjawiskiem medyczno-społecznym – z jednej strony objawem nieakceptacji dolegliwości menopauzalnych, z drugiej zaś dowodem dbałości o utrzymanie swojej pozycji życiowej, o dalszą aktywność, moc tworzenia, symbolem młodości, aktywności, dbania o swoją teraźniejszość i przyszłość.

Niewątpliwie istnieje związek pomiędzy stosowaniem OC a HTZ. Jak wynika z niepublikowanych jeszcze, polskich obserwacji kobiet w okresie okołomenopauzalnym, jednym z najważniejszych czynników skłaniających kobietę do sięgnięcia po substytucję hormonalną są pozytywne doświadczenia ze stosowaniem doustnej antykoncepcji hormonalnej. Dość powszechny jeszcze jest błąd utożsamiania OC i HTZ, przenoszenia wskazań i przeciwwskazań, ograniczeń i zysków, w gruncie rzeczy stał się jednym z głównych motorów propagacji substytucji pomenopauzalnej.

W związku z tym coraz częściej stawać będziemy przed dylematem – czy jeszcze zapisywać doustną tabletkę antykoncepcyjną, czy może można już podawać klasyczny HTZ? Odpowiedzmy najpierw na pytanie, czy dywagacje te nie są wymyślone, czy rzeczywiście stoimy przed rzeczywistym problemem klinicznym? Po pierwsze należy odpowiedzieć na pytanie, jaki jest sens zamiany tabletki OC na klasyczny HTZ. Każdy z nas chyba spotkał się z pacjentką, która mówi – „po co mi ta zmiana, przecież ja się tak dobrze czuję z tymi tabletkami, które biorę od iluś tam lat”. Rzeczywiście, każda doustna tabletka antykoncepcyjna znosi objawy wypadowe (te pacjentki, które mają objawy wypadowe w trakcie OC najczęściej dobrze reagują na antydepresanty), dawka etynyloestradiolu zawarta w każdej z dostępnych dwuskładnikowych tabletek jest wystarczająca do uzyskania efektu osteoprotekcyjnego (w Stanach Zjednoczonych dostępne są 5 i 10 mcg tabletki etynyloestradiolu do stosowania w profilaktyce osteoporozy), skład ich jest podobny, opakowania niekiedy bliźniacze, tak samo 21 tabletek, – „dlaczego mam to zmieniać”, – więcej – „po tych nowych czuję się jakby gorzej”. Jakie jest uzasadnienie do zamiany preparatów zawierających etynyloestradiol na leki oparte na estradiolu czy innych naturalnych estrogenach. Przecież nawet w nazwie są podobne estrogeny. Odpowiedź jest dość prosta. Wybór etynyloestradiolu do OC związany był w dużej mierze z jego wyraźniejszym wpływem ośrodkowym niż obwodowym, a co za tym idzie wpływem na wydzielanie gonadotropin. Gdyby efekt przyjmowanych doustnie naturalnych hormonów był taki sam jak preparatów syntetycznych, to pewnie mielibyśmy tabletki antykoncepcyjne składające się z estradiolu i progesteronu. Kolejna różnica, to brak tak wyraźnego efektu pierwszego przejścia przez wątrobę jaki jest typowy dla estradiolu. Ale o ile do zjawiska tego odnosimy się negatywnie oceniając ogólnoustrojowy wpływ progestagenów, o tyle wpływ estradiolu na metabolizm wątroby jest w gruncie rzeczy korzystny. To w efekcie wpływu estradiolu na czynność komórek wątrobowych dochodzi do zmian w syntezie białek składowych lipoprotein, niektórych białek układu krzepnięcia, obniżenia stężenia cholesterolu. Po wdrożeniu doustnej tabletki antykoncepcyjnej stężenie cholesterolu dość wyraźnie wzrasta. Jeżeli pacjentka w okresie pomenopauzalnym potrzebuje motywacji do zamiany antykoncepcji doustnej na klasyczną suplementację, to zaproponujmy jej ocenę stężenia cholesterolu po dwóch-trzech miesiącach przyjmowania HTZ. Stężenie cholesterolu niższe o kilkadziesiąt mg% jest czynnikiem motywującym dla większości pacjentek. Swoje uzasadnienie metaboliczne mają również różnice w przeciwwskazaniach do OC i HTZ. Palenie papierosów po 35 roku życia, nadciśnienie tętnicze, migreny to przykłady sytuacji, w których nie powinno się stosować dwuskładnikowej tabletki antykoncepcyjnej, a można (niekiedy pod pewnymi warunkami) stosować substytucję hormonalną.