Nadciśnienie tętnicze jest w krajach wysoko rozwiniętych jedną z najczęstszych przyczyn śmiertelności matek jak i płodów. Powikłanie to stwierdza się u 5 do 10%, niektórzy autorzy podają nawet że u 16%, kobiet ciężarnych. Niezwykle ważne jest wczesne rozpoznanie nadciśnienia tętniczego w ciąży oraz podjęcie odpowiedniej terapii, gdyż zmniejsza to w istotny sposób wystąpienie ciężkich powikłań.

Do prawidłowo rozwijającej się ciąży charakterystyczne jest obniżenie, w jej początkowym okresie, średniej wartości ciśnienia tętniczego o 10-15 mmHg, by wzrosnąć do poziomu sprzed ciąży w jej ostatnim okresie. Spadek ten związany jest ze zmniejszeniem oporu obwodowego w wyniku uogólnionego rozszerzenia naczyń.

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego w ciąży oparte jest na stwierdzeniu w kolejnych pomiarach wartości wyższych niż 140/90 mmHg, lub też wzrostu ciśnienia skurczowego o 30 a rozkurczowego o 15 mmHg w stosunku do wartości przed ciążą. Biorąc pod uwagę możliwość, że pomiary wykonywane metodą tradycyjną mogą być nie wystarczające do postawienia rozpoznania, ze względu na zjawisko "białego fartucha", należy zalecić pacjentce wykonywanie pomiarów ciśnienia tętniczego w warunkach domowych lub wykonać całodobowe automatyczne monitorowanie (ABPM). W grupie pacjentek z istnieniem czynników predysponujących do wystąpienia nadciśnienia tętniczego w ciąży można rozważyć wykonywanie wczesnej diagnostyki przed wystąpieniem objawów klinicznych. Należy do niej wzrost wrażliwości na egzogenną angiotensynę II, test obrotowy, wielokrotne oznaczanie poziomu kwasu moczowego w surowicy krwi, mikroproteinuria. Jednakże żaden z testów, z wyjątkiem testu z angiotensyną, który jest niepraktyczny w badaniach przesiewowych, nie ma dostatecznej wartości predykcyjnej w diagnostyce nadciśnienia tętniczego w ciąży.

Wyróżnia się następujące postacie nadciśnienia tętniczego u kobiet w ciąży:

1. Nadciśnienie swoiste dla ciąży:

a) nadciśnienie ciążowe przebiegające bez białkomoczu, tzw. indukowane przez ciąże (PIH):

- pierwotne;

- wtórne;

b) nadciśnienie ciążowe przebiegające z białkomoczem, tzw. stan przedrzucawkowy;

c) rzucawka;

2. Nadciśnienie nieswoiste dla ciąży (towarzyszące ciąży):

a) przebiegające bez białkomoczu;

b) przebiegające z białkomoczem.

Etiologia nadciśnienia tętniczego indukowanego przez ciążę jest niewyjaśniona a jej patomechanizm nieznany.

Może ono być uwarunkowane genetycznie i dziedziczyć się jako cecha autosomalna recesywna. Rozważa się również immunologiczne podłoże tego powikłania. Wydaje się, że u podłoża tego zjawiska leży nieprawidłowa funkcja śródbłonka naczyniowego. Komórki śródbłonka produkują w normalnych warunkach wiele substancji takich jak fibronektyna, siarczan heparyny, interleukina 1, tkankowy aktywator plazminogenu, prostacykliny, śródbłonkowy czynnik relaksujący, tlenek azotu, czynnik aktywujący płytki krwi czy endotelina 1. Jedna z teorii próbujących wyjaśnić etiopatogenezę nadciśnienia indukowanego ciążą zakłada uszkodzenie śródbłonka naczyń, a co za tym idzie jego nieprawidłowe funkcjonowanie. Brak równowagi pomiędzy czynnikami powodującymi skurcz i rozkurcz naczyń, a przede wszystkim pomiędzy tromboksanem A2 i prostacykliną, które uważa się za najważniejsze, jest główną przyczyną w patofizjologii tego powikłania ciąży. Tromboksan wytwarzany w płytkach krwi jest silnym związkiem obkurczającym naczynia oraz powodującym agregację płytek. Prostacyklina wytwarzana w śródbłonku ma działanie odwrotne. Wzrost stosunku stężenia trombokasnu do prostacykliny może być przyczyną uszkodzenia płytek krwi, któremu może towarzyszyć hemoliza oraz zmniejszony przepływ krwi przez tętnice spiralne, tworzenie zatorów oraz zawałów w łożysku. W ostatnim okresie wykazano również, że śródbłonkowy czynnik relaksujący jest głównym związkiem powodującym rozkurcz naczyń u człowieka, a hamowanie jego aktywności powoduje wzrost ciśnienia tętniczego. W ciąży powikłanej nadciśnieniem uwalnianie tego czynnika jest nieprawidłowe w porównaniu do ciąży o prawidłowym przebiegu.

Nadciśnienie tętnicze indukowane ciążą ujawnia się zwykle w drugiej połowie ciąży, a czasem w trakcie porodu. Ustępuje zwykle w połogu. Często pojawia się ponownie w czasie następnej ciąży. Ma duże znaczenie prognostyczne dla rozwoju nadciśnienia tętniczego w przyszłości.

Nadciśnienie tętnicze swoiste dla ciąży przebiegające z białkomoczem określone jest terminem stanu przedrzucawkowego którego nie należy utożsamiać z zespołem subiektywnych i obiektywnych objawów poprzedzających wystąpienie rzucawki. Rzucawka przebiegająca z drgawkami toniczno-klonicznymi jest najcięższą i najbardziej niebezpieczną postacią nadciśnienia tętniczego, której towarzyszy wysoka śmiertelność matek i płodów. W ciężkich postaciach może wystąpić skojarzone uszkodzenie wątroby z małopłytkowością i hemolizą (tzw. zespół Hellp), odpowiedzialne za zwiększenie umieralności i zachorowalności płodów w następstwie wielonarządowych zaburzeń w organizmie matki oraz obciążony wysoką śmiertelnością matek.

W przebiegu nadciśnienia tętniczego indukowanego ciążą obserwuje się szereg zmian, od lekkiego do bardzo ciężkiego nasilenia, w różnych narządach ustroju.

W zakresie narządu wzroku mogą występować objawy zaburzeń widzenia w postaci zacierania konturów, ubytków w polu widzenia, pojawienia się płatków śniegu przed oczyma, widzenie przez mgłę. W ośrodkowym układzie nerwowym obserwuje się ogniskowe przekrwienie, zakrzepicę i krwiaki.

W wyniku zmniejszonego przepływu osocza przez nerki dochodzi do obniżenia filtracji kłębuszkowej i zmian w stężeniu w surowicy krwi kwasu moczowego, mocznika i kreatyniny oraz białkomoczu.

Nieprawidłowości w układzie krzepnięcia w postaci rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego mogą towarzyszyć ciężkim postaciom nadciśnienia tętniczego. W układzie naczyniowym obserwuje się zagęszczenie krwi. Nadciśnienie tętnicze nieswoiste dla ciąży występuje u tych kobiet, które przed ciążą chorowały na nadciśnienie pierwotne, wtórne lub chorobę nerek. Jednak wobec dużych wymagań jakie organizmowi kobiety stawia ciąża, może ono ulec zaostrzeniu w każdym okresie jej trwania.

Opieka nad ciężarną z nadciśnieniem tętniczym jest zróżnicowana i powinna łączyć w sobie kilka elementów. Dzieje się tak ze względu na szeroki zakres nasilenia objawów klinicznych (od lekkich do postaci o ciężkim przebiegu) oraz niejasną etiologię. Jednak najważniejszym celem tej opieki jest utrzymanie kobiety ciężarnej w dobrym stanie zdrowia oraz zapewnienie urodzenia noworodka, którego dalszy rozwój będzie prawidłowy.

Wieloletnie obserwacje kliniczne wykazują brak efektów leczenia zachowawczego ciężkich postaci nadciśnienia tętniczego indukowanego ciążą. W takich sytuacjach poród pozostaje leczeniem z wyboru. Natomiast przypadki nadciśnienia tętniczego nieswoistego dla ciąży podlegają zwykle leczeniu farmakologicznemu.