3. gruczolaki kosmkowe (adenoma villosum).

Już ćwierć wieku temu, w 1975 roku, Muto, Bussey i Morson, na podstawie danych epidemiologicznych i patologicznych, zasugerowali możliwość istnienia zależności między gruczolakiem i rakiem jelita grubego (adenoma-carcinoma sequence), przyjmując, że większość raków rozwija się z gruczolaków (2). Sekwencja zdarzeń zaczyna się od rozwoju małego ogniska dysplastycznego w nabłonku i stopniowego rozrostu tej zmiany do gruczolaka, który poprzez kolejne stopnie dysplazji nabiera cech charakteru inwazyjnego, w postaci raka. W tym samym czasie, nowe endoskopy stworzyły możliwość badania całej okrężnicy i obserwacji oraz usuwania polipów. Pozwoliło to również na wieloletnie obserwacje gruczolaków, których nie usunięto z różnych powodów w momencie pierwszego rozpoznania, na miejscu których u większości pacjentów rozwinął się rak. Ponadto w tkankach przylegających do większości raków ujawniono fragmenty o budowie charakterystycznej dla gruczolaków.

Dane te pozwalają przypuszczać, że gruczolaki mogły być prekursorami poprzedzającymi rozwój raka o 5-10 lat.

Sugestie te wydają się potwierdzać wyniki badań doświadczalnych na zwierzętach, u których z użyciem środków chemicznych powodowano rozwój raka jelita grubego poprzez stadium gruczolaka.

W ostatniej dekadzie teorie „adenoma-carcinoma sequence” ugruntowano na podstawie badań genetycznych. Proces powstawania gruczolaka i jego dalszej transformacji w raka, na poziomie molekularnym, jest efektem sumujących się w czasie zmian w ekspresji genów regulujących procesy proliferacji i różnicowania się komórek. Zaburzenia dotyczą zarówno onkogenów, jak i genów supresorowych. Wśród zidentyfikowanych onkogenów szczególną rolę w genezie rozwoju raka jelita grubego przypisuje się genom c-Ki-ras oraz genowi c-myc, których mutacje stwierdzano w ok. 60-70% przypadków raka. Zablokowanie genów supresorowych, które w warunkach fizjologicznych hamują proliferację komórkową, powoduje utratę ich funkcji ochronnych. W tej grupie wymieniane są przede wszystkim geny APC, MCC, DCC oraz p53.

Wśród innych argumentów przemawiających za tą koncepcją wymienia się także następujące, dobrze znane fakty: