Polsce ostatnie 20 latach charakteryzuje się bardzo dynamicznym rozwojem i wyodrębnieniem ruchu paliatywno-hospicyjnego. Termin „hospicjum” w rozumieniu miejsca przeznaczonego dla ludzi umierających użyto po raz pierwszy w XIX wieku. W 1842 roku powstało w Lyonie pierwsze założone przez Jeanne Garnier hospicjum dla ludzi umierających.

Podstawy współczesnego ruchu hospicyjnego stworzyła Cicely Saunders. Założone przez nią w roku 1967 Hospicjum Św. Krzysztofa w Londynie jest obecnie ośrodkiem wzorcowym i edukacyjnym. W Polsce początek bujnego rozwoju ruchu paliatywno-hospicyjnego to lata siedemdziesiąte i początek lat osiemdziesiątych. Obecnie na terenie Polski jest ponad 200 ośrodków opieki paliatywno-hospicyjnej o różnych formach organizacyjnych (7, 8, 15). W 1989 roku zostało zarejestrowane Lubelskie Towarzystwo Przyjaciół Chorych Hospicjum, które prowadziło początkowo opiekę domową, a w 1997 roku utworzyło 12-łóżkowy oddział opieki stacjonarnej – Hospicjum Dobrego Samarytanina. Opieką paliatywno-hospicyjną obejmowani są głównie chorzy w terminalnej fazie choroby nowotworowej. Termin opieka kojarzy się bardziej z pielęgnacją niż z leczeniem, ale aby zapewnić godne umieranie i bez bólu w jak najlepszej jakości życia chorzy powinni pozostawać pod kontrolą lekarską. Za interesujące uznaliśmy przeprowadzenie charakterystyki pacjentów objętych opieką terminalną w lubelskim hospicjum, tym bardziej że w polskim piśmiennictwie brakuje tego typu opracowań (16).

W okresie od 01.01.2001 r. do 31.12.2003 r. w Hospicjum Dobrego Samarytanina w Lublinie zgłoszono do opieki terminalnej stacjonarnej 801 osób. Przeprowadzono charakterystykę populacyjno-kliniczną objętych badaniem chorych, określając ich miejsce zamieszkania, płeć, wiek, umiejscowienie nowotworu pierwotnego oraz średni czas pobytu w hospicjum.

Spośród 801 chorych objętych opieką terminalną w lubelskim hospicjum stacjonarnym w latach 2001-2003 hospitalizowanych było w 2001 roku – 253 chorych, w 2002 roku – 272 chorych, w 2003 roku – 276 chorych.

Charakterystykę populacyjno-kliniczną w porównywalnych grupach ilustruje tabela 1. Zdecydowana większość, bo aż 71,1% naszych chorych była mieszkańcami miasta, a tylko 28,6% pochodziło ze wsi, oraz zarejestrowano 3 chorych jako osoby bezdomne tj. 0,3%. Szczegółowo przedstawia się to następująco: 2001 rok: miasto – 75,9%, wieś – 23,7%, bezdomni 0,4%; 2002 rok: miasto – 67,6%, wieś – 32,4%; 2003 rok: miasto – 69,9%, wieś – 29, 3%, bezdomni 0,8%.

Wśród wszystkich chorych objętych opieką terminalną znalazło się 425 (53,1%) kobiet i 376 (46,9%) mężczyzn. Najmłodszy chory liczył 20 lat, najstarszy 96, a średnia wieku wynosiła 66,4 lat. Stwierdzono, że wśród chorych objętych opieką terminalną najczęstszą grupę (56,05%) stanowiły osoby powyżej 60 roku życia. Zdecydowanie rzadziej do opieki hospicyjnej były zgłaszane osoby młode poniżej 40 roku życia, które stanowiły zaledwie 3,75% wszystkich badanych chorych. Najczęstszą przyczyną zgonu chorych objętych opieką terminalną były nowotwory: przewodu pokarmowego (26,71%), układu oddechowego (19,85%) oraz narządów płciowych kobiecych (10,86%), piersi (10,74%) i układu moczowego (6,62%)

Ruch hospicyjny w Polsce liczy ponad 20 lat. Jest to okres jego burzliwego rozwoju połączonego z kształtowaniem form organizacyjnych i kształtowaniem zakresu działalności (7, 8, 15). Jednak ze względu na brak tradycji każdy ośrodek dążąc do ideału wypracowuje własny model opieki paliatywno-hospicyjnej. Lubelskie hospicjum rozpoczęło swoją działalność jako ośrodek prowadzący opiekę terminalną w warunkach domowych, a po 8 latach utworzyło oddział opieki stacjonarnej. Dla wielu chorych zgłoszonych do opieki terminalnej jest on docelowym miejscem leczenia objawowego i zgonu (16). O potrzebie tworzenia tego typu oddziałów świadczy fakt, że w latach 2001-2003 pomimo funkcjonowania w Lublinie kilkunastu szpitali, aż 801osób zostało zgłoszonych i przyjętych do opieki paliatywno-terminalnej w hospicjum stacjonarnym. Według norm zalecanych przez WHO na milion mieszkańców powinno przypadać 50 łóżek w oddziałach opieki terminalnej (9). Lublin liczy ponad 400 tys. mieszkańców, zatem 11-łóżkowy oddział w Hospicjum Dobrego Samarytanina nie spełnia zalecanych norm. Na pytanie „Gdzie chciałbyś umierać?” większość chorych objętych opieką terminalną odpowiada, że chciałaby zasnąć we własnym łóżku (3, 12). Jednak pogarszający się stan zdrowia chorego oraz narastające zmęczenie rodziny powodowały zmianę preferencji co do miejsca zgonu. Większe znaczenie przykładano do komfortu a nie miejsca umierania (2). Spostrzeżenia te potwierdzają również nasze obserwacje. Oddział hospicyjny jest oddziałem opieki krótkoterminowej. Jak wykazały nasze badania, średnia czasu objęcia chorych opieką terminalną w oddziale wynosiła 15,7 dnia. Świadczyć to może o ścisłej i trafnej kwalifikacji chorych do opieki w warunkach stacjonarnych. Warto nadmienić, że dla wielu chorych, pobyt w hospicjum był kontynuacją leczenia szpitalnego. Zatem stacjonarna opieka hospicyjna jest alternatywą dla specjalistycznych oddziałów szpitalnych ukierunkowanych na diagnostykę i leczenie chorób nowotworowych. Z powodu nowotworów w Polsce umiera znacznie więcej mężczyzn niż kobiet. W roku 1996 odnotowano 45 029 zgonów wśród mężczyzn i 33 628 wśród kobiet (14). Opieki hospicyjnej częściej wymagały kobiety aniżeli mężczyźni. Stanowiły one ponad połowę (53,1%) objętych badaniem chorych. Być może wynika to z dłuższej średniej życia kobiet w ogólnej populacji oraz z faktu, że kobiety z natury częściej pełnią funkcję opiekunek. Można zatem przypuszczać, że kobiety częściej będą korzystać z opieki hospicyjnej zwłaszcza stacjonarnej. Może wynikać to z wyższej średniej długości życia mężczyzn lub innego modelu opieki medycznej. Średnia wieku wśród badanych chorych wynosiła 66,4 lat. Natomiast badania angielskie wykazały, że średnia wieku wśród chorych objętych opieką terminalną stacjonarną w latach 1985-1994 wynosiła 71,3 lat (3). Nie można wykluczyć, że jedną z przyczyn krótszej średniej życia naszych chorych może być późne rozpoznawanie nowotworów w wyższych stopniach zaawansowania w porównaniu z pacjentami angielskimi. Najliczniejszą grupę, bo 56,05% objętych badaniem chorych, stanowiły osoby w wieku 61-80 lat. Co więcej, osoby w tym przedziale wiekowym i starsze, których miejscem zgonu było hospicjum stanowiły ponad połowę (70,03%) wszystkich badanych chorych objętych opieką terminalną.