Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) osteoporoza i towarzyszące jej złamania kości stanowią dziś jeden z najistotniejszych problemów zdrowotnych świata.

Jak wynika z definicji osteoporozy, jest to choroba układu kostnego, która obok następstw urazów stanowi najpoważniejszy odsetek schorzeń kości. Zmniejszenie masy kostnej i zaburzenie jej mikroarchitektury prowadzi do obniżenia wytrzymałości mechanicznej kości. Zwiększa to podatność kośćca nawet na niewielkie urazy, których konsekwencją są złamania, stanowiące największy problem kliniczny w przebiegu osteoporozy.

Od 5. dekady życia kości ulegają fizjologicznej inwolucji. Jeśli utrata masy kostnej (fizjologiczna osteopenia) przybierze tempo powodujące przedwczesne przekroczenie progu złamania, mamy do czynienia z osteoporozą. Proces osteoporozy może dotyczyć całego kośćca – osteoporoza uogólniona lub ograniczać się do jego części – osteoporoza miejscowa. Osteoporoza uogólniona może mieć charakter inwolucyjny (pierwotny) lub wtórny. Zgodnie z propozycją Riggsa i Meltona z 1986 roku wyróżnia się dwa podstawowe typy osteoporozy innowacyjnej: osteoporozę pomenopauzalną (typ I) i osteoporozę starczą (typ II). Trzecim, znacznie rzadziej występującym typem osteoporozy pierwotnej, jest postać idiopatyczna (9) (ryc. 1).

Chociaż przyczyny osteoporozy typu I nie są dokładnie znane – związek czasowy z menopauzą (lub niedoborem androgenów u mężczyzn) sugeruje, że zasadniczą rolę odgrywa tu hormonalna niewydolność gonad. Typ II występuje u osób starszych, u których masa kostna znajduje się na dolnej granicy normy i chociaż szybkość jej zmniejszania wraz z wiekiem jest prawidłowa, chorzy ci są bardziej narażeni na złamania (tab. 1).

W USA rocznie notuje się 1,5 miliona złamań zależnych od osteoporozy, w tym między innymi 650 tys. złamań trzonów kręgowych, 250 tys. złamań szyjki kości udowej i 200 tys. złamań dalszej nasady kości promieniowej (8). Według Riggsa ryzyko wystąpienia złamania szyjki kości udowej do końca życia kobiety wynosi 15%, co odpowiada łącznemu ryzyku wystąpienia raka piersi, endometrium i jajnika. U mężczyzn zagrożenie to sięga 5%, co jest zbliżone do ryzyka wystąpienia raka prostaty (3, 4). W Polsce szacunkowo ocenia się częstość wystąpienia złamania bliższego odcinka kości udowej na około 12 tys. rocznie (1).

Typowym złamaniem osteoporotycznym początkowego okresu menopauzy jest złamanie dalszej nasady kości promieniowej. Po 65. roku życia wyraźnie zwiększa się częstość złamań trzonów kręgowych i bliższego odcinka kości ramiennej. Złamanie szyjki kości udowej, najpoważniejsza konsekwencja osteoporozy, jest charakterystyczne dla osteoporozy starczej. Ryzyko jego wystąpienia u kobiet po 50. roku życia podwaja się co 5-10 lat. Stosunek złamań osteoporotycznych odnośnie mężczyzn i kobiet obecnie określa się następująco: dla złamań Collesa 1:1,5, dla złamań trzonów kręgowych 1:7 i dla złamań szyjki kości udowej 1:2 (8).

W złamaniach dalszej nasady kości promieniowej, kompresyjnych złamaniach trzonów kręgów i w złamaniach w obrębie bliższego odcinka kości ramiennej głównym postępowaniem chirurgicznym jest leczenie zachowawcze. W naszym ośrodku rocznie leczonych jest średnio około 250 pacjentów z powodu złamania dalszej nasady kości promieniowej, z czego ponad połowa to złamania osteoporotyczne. Rutynowo stosujemy unieruchomienie w opatrunku gipsowym przez okres około 6 tygodni. Po repozycji złamania zakładamy gipsową łuskę ramienno-dłoniową na okres 3 tygodni, a przez kolejne 3 tygodnie łuskę przedramienną. Zawsze przeprowadzamy kontrolę radiologiczną po 7-10 dniach od urazu, po 3 tygodniach i po zakończeniu leczenia. W złamaniach wieloodłamowych nie dających się poprawnie nastawić i tych leczonych zachowawczo, które uległy wtórnemu przemieszczeniu stosujemy leczenie operacyjne – transfiksję nastawionych odłamów drutami Kirchnera metodą De Palmy lub Hugstone´a, a ostatnio z powodzeniem metodą Epiblok. U osób z zaawansowaną osteoporozą często będących w podeszłym wieku godzimy się na pewną utratę korekcji a okres unieruchomienia skracamy do niezbędnego minimum. Stosujemy wówczas przez 4 tygodnie przedramienną łuskę gipsową, a następnie stabilizator nadgarstka i ćwiczenia, uznając, że ruch jest najlepszym sposobem konsolidacji złamania i jednocześnie zapobiegając w ten sposób miejscowemu odwapnieniu kości, któremu sprzyja długotrwałe unieruchomienie.