© Borgis - Anestezjologia Intensywna Terapia 1/2004, s. 18-23
Wojciech Dąbrowski1, Ziemowit Rzecki1, Marek Czajkowski2, Janusz Stążka2, Andrzej Nestorowicz1
Wpływ śródoperacyjnej hemodilucji na stężenia endogennych amin katecholowych podczas rewaskularyzacji krążenia wieńcowego
Effects of normovolemic haemodilution on serum concentrations of endogenous catecholamines during CABG
1 Katedra i I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Akademii Medycznej w Lublinie;
kierownik: prof. dr hab. n. med. A. Nestorowicz
2 Klinika Kardiochirurgii Akademii Medycznej w Lublinie;
kierownik: dr n. med. J. Stążka
Summary
Background. Normovolemic haemodilution during cardiopulmonary bypass is associated with increased catecholamine release, in response to the rapid decrease in haemoglobin concentration and changes in serum osmolality. We have assessed changes in epinephrine, norepinephrine and dopamine concentrations in 15 patients undergoing coronary artery bypass surgery. Methods. Patients were allocated to two groups according to their body weight: group A 55-75 kg and group B 76-103 kg. In both groups the same priming volume was used. Catecholamine concentrations were measured before anaesthesia, during bypass and haemodilution, immediately after surgery, and at 24 and 48 hrs after surgery. Results. In group A, concentrations of all three catecholamines increased significantly during haemodilution. Dopamine remained elevated immediately after surgery, then returned to normal, and norepinephrine increased during the first 24 hrs after surgery. In group B, only dopamine concentration decreased during surgery. Conclusions. Since significant catecholamine release was observed in the low body weight patients only, it seems to be associated with the degree of haemodilution. Therefore, the priming volume and degree of haemodilution should be adjusted to the patient´s body weight.
Anest Inten Terap 2004; 36, 18-23
Wpływ śródoperacyjnej hemodilucji na równowa gę hormonalną organizmu jest od dawna tematem wielu dyskusji. Pojawiające się w literaturze światowej doniesienia coraz częściej podkreślają niekorzystny wpływ znacznego rozcieńczenia krwi, zwłaszcza podczas zabiegów wykonywanych w obrębie mięśnia sercowego [1]. Przeprowadzone w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych badania nad wpływem normowolemicznej hemodilucji na równowagę hormonalną organizmu wykazały znaczący wzrost stężenia amin katecholowych we krwi, będący odpowiedzią organizmu na szybki spadek stężenia hemoglobiny oraz zachwianie osmolalności surowicy krwi [1, 2]. Obserwowany w tych przypadkach znaczny wzrost stężenia noradrenaliny może mieć niekorzystne działanie na mięsień sercowy, zwłaszcza w przypadkach jego organicznego uszkodzenia [2, 3]. Z drugiej jednak strony powszechnie znany jest fakt pozytywnego działania umiarkowanej hemodilucji na kurczliwość oraz gospodarkę tlenową mięśnia serca. Z tych też powodów wydaje się, że znajomość reakcji hormonalnej organizmu na różny stopień rozcieńczenia krwi jest niezmiernie istotna szczególnie u pacjentów poddanych zabiegom chirurgicznej rewaskularyzacji krążenia wieńcowego.
Celem pracy była ocena zmian stężeń endogennych amin katecholowych we krwi pacjentów poddanych zabiegom pomostowania naczyń wieńcowych w zależności od stopnia śródoperacyjnej hemodilucji oraz we wczesnym okresie pooperacyjnym.
Dobór chorych i metoda
Po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej przy Akademii Medycznej w Lublinie (KE – 0254/244/2000) oraz świadomej zgody pacjentów, do badań zakwalifikowano chorych poddanych zabiegom pomostowania naczyń wieńcowych z powodu stabilnej choroby wieńcowej klasyfikowanej jako I lub II stopień według skali kanadyjskiej CCS. Wszyscy chorzy byli operowani w trybie planowym. Badaniami objęto pacjentów nieobciążonych chorobami endokrynologicznymi, hematologicznymi i neurologicznymi oraz niepoddanych wcześniej zabiegom reanimacyjnym z powodu zatrzymania krążenia. Dokładna procedura znieczulenia została opisana we wcześniejszej publikacji [4]. Kwalifikowano chorych, u których odłączenie od aparatu do krążenia pozaustrojowego odbyło się bez powikłań, nie zachodziła też konieczność stosowania kontrpulsacji wewnątrzaortalnej.
Badania przeprowadzono u 15 mężczyzn w wieku 53-70 lat. Wszystkich pacjentów podzielono w zależności od masy ciała na dwie grupy: A – pacjenci ważący do 75 kg oraz B – pacjenci ważący powyżej 75 kg (tab. I).
Tabela I. Dane pacjentów
| Parametr | Ogółem | Grupa A | Grupa B |
| masa ciała [kg] | 78,3 ? 15,7 | 65 ? 7,91 | 89,8 ? 10,5 |
| wiek | 62,9 ? 5,7 | 61,5 ? 6,9 | 64 ? 4,7 |
Siedmiu pacjentów zakwalifikowano do grupy A, zaś ośmiu do grupy B. U każdego pacjenta stopień hemodilucji wywołany podażą płynów wypełniających aparat płuco-serce ( priming) o stałej objętości 1800 ml określano w oparciu o pomiar hematokrytu i w odniesieniu do masy ciała.
Badania przeprowadzano w pięciu etapach: 1) po kaniulacji tętnicy promieniowej przed rozpoczęciem znieczulenia i operacji, 2) w trakcie hemodilucji i najgłębszej hipotermii, 3) po zakończonej operacji – przed oddaniem pacjenta do oddziału intensywnej opieki pooperacyjnej, 4) w pierwszej dobie pooperacyjnej, 5) w drugiej dobie pooperacyjnej.
Stężenia adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy we krwi wykonywano metodami radioimmunologicznymi. Uzyskane wyniki poddano obliczeniom statystycznym przy użyciu testu Wilcoxona i Manna-Whitney´a. Za znamienne statystycznie przyjęto wartości p <0,05.
Wyniki
Wyniki przeprowadzonych badań przedstawiono w tabeli II. U każdego pacjenta uruchomienie sztucznego krążenia krwi powodowało spadek wartości hematokrytu. Istotne różnice w odniesieniu do wartości wyjściowych sprzed znieczulenia zanotowano w grupie A w drugim, trzecim i czwartym etapie badawczym (p <0,05). Podobne, aczkolwiek nieistotne wahania notowano w grupie B w tych samych etapach badawczych.
Tabela II. Wybrane wartości badanych parametrów w kolejnych etapach badawczych
| Badany parametr | Grupa | Wartość | Etapy |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| Hematokryt (%) | A | min. | 37,1 | 19,8 | 27,7 | 34,2 | 35 |
| max. | 48,9 | 25,6 | 31,8 | 39,4 | 46,2 |
| mediana | 38,8 | 23,2 | 29,3 | 35,4 | 37,1 |
| wartość p w porównaniu z etapem 1 | 0,0277 | 0,0277 | 0,0277 | 0,248 |
| B | min. | 32 | 24,6 | 27,1 | 30,1 | 34 |
| max. | 46,5 | 28,9 | 30,2 | 44,3 | 40,5 |
| mediana | 41 | 27,05 | 29,95 | 34,15 | 36,75 |
| wartość p w porównaniu z etapem 1 | 0,05172 | 0,05061 | 0,05172 | 0,0591 |
| istotność międzygrupowa | - | p < 0,01 | - | - | - |
| Adrenalina (ng ml-1) | A | min. | 0,056 | 0,066 | 0,006 | 0,035 | 0,042 |
| max. | 0,09 | 0,415 | 0,127 | 0,224 | 0,236 |
| mediana | 0,0645 | 0,249 | 0,083 | 0,109 | 0,079 |
| wartość p w porównaniu z etapem 1 | 0,0464 | 0,06 | 0,1729 | 0,6 |
| B | min. | 0,01 | 0,005 | 0,022 | 0,031 | 0,042 |
| max. | 0,113 | 0,264 | 0,16 | 0,219 | 0,279 |
| mediana | 0,037 | 0,0625 | 0,052 | 0,077 | 0,071 |
| wartość p w porównaniu z etapem 1 | 0,128 | 0,575 | 0,062 | 0,929 |
| istotność międzygrupowa | - | p > 0,05 | - | - | - |
| Noradrenalina (ng ml-1) | A | min. | 0,104 | 0,117 | 0,021 | 0,289 | 0,117 |
| max. | 0,396 | 0,644 | 0,37 | 1,257 | 1,091 |
| mediana | 0,0645 | 0,2495 | 0,083 | 0,109 | 0,079 |
| wartość p w porównaniu z etapem 1 | 0,3454 | 0,9165 | 0,0277 | 0,1158 |
| B | min. | 0,01 | 0,005 | 0,022 | 0,031 | 0,042 |
| max. | 0,113 | 0,264 | 0,16 | 0,219 | 0,279 |
| mediana | 0,037 | 0,0625 | 0,0525 | 0,077 | 0,071 |
| wartość p w porównaniu z etapem 1 | 0,3269 | 0,4838 | 0,0687 | 0,1234 |
| istotność międzygrupowa | - | p < 0,001 | - | - | - |
| Dopamina (ng ml-1) | A | min. | 0,04 | 0,086 | 0,03 | 0,079 | 0,091 |
| max. | 0,299 | 0,789 | 0,223 | 0,221 | 0,148 |
| mediana | 0,19 | 0,402 | 0,0685 | 0,105 | 0,1235 |
| wartość p w porównaniu z etapem 1 | 0,0464 | 0,0277 | 0,1729 | 0,3454 |
| B | min. | 0,031 | 0,03 | 0,033 | 0,031 | 0,031 |
| max. | 0,66 | 0,05 | 0,14 | 0,077 | 0,79 |
| mediana | 0,05 | 0,051 | 0,0535 | 0,032 | 0,057 |
| wartość p w porównaniu z etapem 1 | 0,0431 | 0,463 | 0,2488 | 0,612 |
| istotność międzygrupowa | - | p < 0,01 | - | p < 0,001 | - |
*p <0,05 – porównanie wewnątrzgrupowe (z pomiarem 1)
+p <0,05 – porównanie międzygrupowe
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Roth-Isigkeit A, Brechmann J, Dibbelt L, Sievers HH, Raasch W, Schmucker P: Persistent endocrine stress response in patients undergoing cardiac surgery. J Endocrinol Invest 1998; 21: 12-19.
2. Okutani R, Philbin DM, Rosow CE, Koski G, Schneider RC: Effects on hypothermic hemodilutional cardiopulmonary bypass on plasma sufentanil and catecholamine concentrations in humans. Anesth Analg 1988; 67: 667-670.
3. Estafanous FG, Sheng Z, Pedrinelli R, Azmy SS, Tarazi RC: Hemodilution affects the pressor response to norepinephrine. J Cardiothorac Vasc Anesth 1997; 1: 36-41.
4. Dąbrowski W, Rzecki Z, Wośko J, Czajkowski M, Nestorowicz A: Wpływ infuzji dopaminy lub dobutaminy na stężenie amin katecholowych w warunkach krążenia pozaustrojowego. Anest Inten Terap 2002; 34: 35C-39C.
5. Anand KJS, Phil S, Hansen DD, Hickey PR: Hormonal-metabolic stress responses in neonates undergoing cardiac surgery. Anesthesiology 1990; 73: 661-670.
6. Lacoumenta S, Yeo TH, Paterson JL, Burrin JJ, Hall GM: Hormonal and metabolic responses to cardiac surgery with sufentanil-oxygen anaesthesia. Acta Anaesthesiol Scand 1987; 31: 258-263.
7. Baumgartner H, Sparr H, Ladner E, Haisjackl M: Catecholamine response to laryngoscopy and intubation: on the importance of sampling sit. Anaesthesia 1993; 48: 359.
8. Yoo KY, Lee JU, Kim HS, Im WM: Hemodynamic and catecholamine response to laryngoscopy and tracheal intubation in patients with complete spinal cord injury. Anesthesiology 2001; 95: 647-651.
9. Desborought JP, Hall GM, Hart GR, Burrin JM: Midazolam modifies pancreatic anterior pituitary hormone secretion during upper abdominal surgery. Br J Anaesth 1991; 67: 390-396.
10. Gruber EM, Laussen PC, Casta A, Zimmerman AA, Zurakowski D, Reid R, Odegard KC, Chacravorti S, Davis PJ, McGowan FXJr, Hickey PR, Hansen DD: Stress response in infants undergoing cardiac surgery: a radomized study of fentanyl bolus, fentanyl infusion and fentanyl – midazolam infusion. Anesth Analg 2001; 92: 882-890.
11. Yoshida K, Utsunomiya T, Morooka T, Yazawa M, Kido K, Ogawa T, Ryu T, Ogata T, Tsui S, Tokushima T, Matsuo S: Mental stress test is an effective inducer of vasospastic angina pectoris: comparison with cold pressor, hyperventilation and master two-step exercise test. Int J Cardiol 1999; 70: 155-163.
12. Roth-Isigkeit A, Brechmann J, Dibbelt L, Sievers HH, Raasch W, Schmucker P: Persistent endocrine stress response in patients undergoing cardiac surgery. J Endocrinol Invest 1998; 21: 12-19.
