Alergiczny nieżyt nosa jest jedną z najczęstszych chorób o podłożu alergicznym. Częstotliwość występowania objawów właściwych tej chorobie w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwajcarii i Finlandii szacuje się na poziomie 13,5 do 17,9% całej populacji (1). Ocenia się, że 8% populacji Stanów Zjednoczonych jest dotknięta tym schorzeniem, co oznacza, że alergiczny nieżyt nosa jest szóstą najczęstszą chorobą przewlekłą w tym kraju (2). Jest to więc poważny problem nie tylko kliniczny, ale także ekonomiczny. Artykuł poświęcony jest przede wszystkim ekonomicznym konsekwencjom zapadalności i chorobowości oraz leczenia alergicznego nieżytu błony śluzowej nosa. W pierwszej części zostały poruszone aspekty dotyczące farmakoepidemiologii i kosztów związanych z samą chorobą tzn. jej rozpoznaniem, leczeniem oraz wpływem objawów chorobowych na absencję i wydajność pracy. Innymi słowy omówione zostały wyniki badań typu koszt choroby (ang. cost of illness, burden of disease), które identyfikują i mierzą szeroko rozumiane koszty generowane przez daną jednostkę chorobową. W drugiej części omówione zostały wyniki badań farmakoekonomicznych, w których porównywane są alternatywne metody leczenia alergicznego nieżytu błony śluzowej nosa pod względem zarówno kosztów, jak i skuteczności leczenia. Niestety ilość tego typu analiz jest niewielka i ich wyniki nie mogą być bezpośrednio wykorzystywane w polskich warunkach, ze względu na różnice dotyczące zarówno praktyki klinicznej, jak i uwarunkowań natury ekonomicznej. Wskazują jednak na konieczność przeprowadzania analiz farmakoekonomicznych i wagę problemu, jakim jest ocena skuteczności i opłacalności leczenia alergicznego nieżytu nosa.
Sezonowy alergiczny nieżyt nosa (katar sienny) może być określony jako „epidemia XX wieku” nie tylko dlatego, że jest tak częstą chorobą, ale także ze względu na dynamikę przyrostu zachorowań. Częstotliwość zgłaszanych i rozpoznawanych przypadków kataru siennego różni się w zależności od badania, rodzaju kryteriów rozpoznawania choroby. Od 1990 roku dostępne są raporty z 8 krajów UE, które powstały na podstawie obserwacji ponad 100 tys. osób. Wszystkie te doniesienia wskazują, że zachorowalność na sezonowy alergiczny nieżyt nosa dotyczy średnio 15% społeczeństwa (3). Dane te obrazuje rycina 1.
Ryc. 1. Występowanie sezonowego alergicznego nieżytu nosa u dzieci (poniżej 15 lat) i u dorosłych (powyżej 15 lat) w wybranych krajach europejskich.
Zapadalność na katar sienny jest stosunkowo niska u dzieci poniżej 5 roku życia. Natomiast swój szczyt osiąga u ludzi młodych (około 20 r.ż.) i potem stopniowo zmniejsza się z wiekiem. Należy dodać, że osoby cierpiące na objawy kataru siennego nie zawsze zgłaszają się po poradę lekarską. Ocenia się, że jedynie 62% wszystkich osób z sezonowym alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa jest konsultowanych przez lekarzy (4). Natomiast doniesienia ze Stanów Zjednoczonych wskazują, że odsetek pacjentów szukających pomocy medycznej jest jeszcze mniejszy i wynosi średnio około 12,3%.
Coroczny alergiczny nieżyt nosa jest epidemiologicznie mniej poznany. W Wielkiej Brytanii zapadalność na tę chorobę kształtuje się na poziomie około 14% z czego 6% chorych wykazuje zaostrzenia sezonowe. Po uwzględnieniu tych danych można stwierdzić, że całkowita zapadalność na alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa dotyczy ponad 20% populacji.
Odpowiedź na pytanie „ile kosztuje alergiczny nieżyt nosa”? wymaga uwzględnienia szerokiej gamy kosztów. Wśród nich najłatwiej mierzalne są tzw. koszty bezpośrednie, a więc takie, które ponoszone są bezpośrednio w związku z diagnostyką, leczeniem i profilaktyką tej choroby. Należy tutaj wymienić:
– koszty hospitalizacji (w tym leczenia chirurgicznego),
– koszty leczenia ambulatoryjnego, czyli wizyty lekarskie, które stanowią największą część wszystkich kosztów bezpośrednich,
– koszty testów laboratoryjnych,
– koszty leczenia chorób współistniejących np. atopowego zapalenia skóry, astmy sezonowej lub zapalenia gardła, uszu, krtani, oskrzeli wikłające alergiczny nieżyt nosa,
– koszty leków, immunoterapii i zabiegów medycznych.
W przypadku alergicznego nieżytu nosa nie można pominąć tzw. kosztów pośrednich, a więc generowanych poza sektorem służby zdrowia. Są to koszty utraconych dni pracy, absencji w szkole, zmniejszonej wydajności pracy, koszty opieki osób trzecich, koszty związane z wyeliminowaniem alergenu ze środowiska. W badaniach farmakoekonomicznych uwzględnia się także tzw. koszty „niemierzalne”, czyli koszty bólu, gorszego samopoczucia, utrudnionego kontaktu ze środowiskiem. Te koszty mimo swojej mylącej nazwy są mierzalne i ich rozmiary ocenia się w badaniach jakości życia (5).
Objawy alergicznego nieżytu nosa znacznie pogarszają jakość życia pacjentów (6). Okazuje się, że 43% pacjentów z alergicznym nieżytem nosa wolałoby mieć zgagę, a 29% objawy „przeziębienia”, niż cierpieć z powodu zatkanego nosa.
Poza tym 72% pacjentów skarży się na brak wyrozumiałości i współczucia ze strony zdrowych osób (7). Średnio użyteczność, innymi słowy stopień zadowolenia ze swojego stanu zdrowia osoby chore na alergiczny nieżyt nosa deklarują na poziomie 0,87 w skali od 0 (najmniej pożądany stan zdrowia) do 1 (najbardziej pożądany stan zdrowia).
Natomiast efektywne leczenie w znacznym stopniu poprawia percepcję jakości życia przez pacjentów. Przykładu może dostarczyć ocena wpływu cetiryzyny w dawce 10 mg/dobę u chorych z całorocznym alergicznym nieżytem nosa przeprowadzona w oparciu o kwestionariusz stanu zdrowia SF-36, gdzie grupę kontrolną stanowili pacjenci przyjmujący placebo (8). W badaniu tym cetiryzyna okazała się być lekiem skutecznie poprawiającym jakość życia w czasie sześciotygodniowego stosowania. Poprawa, stwierdzona już po tygodniu stosowania i zwiększająca się w trakcie całego okresu leczenia, dotyczyła wielu różnych obszarów życia, tzw. domen, budujących, wpływających na jego jakość, między innymi odczuwania bólu, sprawności fizycznej, funkcji socjalnej, samopoczucia psychicznego, w końcu ogólnej percepcji zdrowia. W przeciwieństwie do cetiryzyny, stosowanie placebo nie powodowało żadnej poprawy.
W badaniach jakości życia dotyczących pacjentów z alergicznym nieżytem nosa, porównywano różne leki nie tylko z placebo, ale także między sobą. W jednym z takich badań cetiryzyna stosowana w dawkach 5 lub 10 mg/dobę okazała się mieć znacznie lepszy wpływ na percepcję jakości życia w porównaniu z terfenadyną stosowaną w dawce 60 mg/dobę i chlorfeniraminą w dawce 4 mg podawaną 3-4 razy/dobę (9).
Aby lepiej zobrazować wielkość wydatków ponoszonych w związku z alergicznym nieżytem nosa, pomocne jest przedstawienie kosztów tej choroby na tle innych chorób o podłożu alergicznym. Takie zestawienie zostało sporządzone przez Ministerstwo Zdrowia w Szwecji (tab. 1).
Tabela 1.
| | Alergiczny nieżyt nosa
(w mln SEK) | Astma oskrzelowa
(w mln SEK) | Wyprysk atopowy
(w mln SEK) | Wyprysk kontaktowy
(w mln SEK) |
| Leki | 48,2 | 1198,9 | 11,5 | 79,2 |
| Leczenie ambulatoryjne | 186,4 | 512,2 | 46,3 | 356,4 |
| Hospitalizacja | 1,4 | 396,5 | 13,8 | 14,2 |
| Koszty pośrednie | 282,4 | 2381,9 | 64,2 | 474,4 |
| Koszty całkowite | 566,6 | 3898,6 | 147,3 | 1003,4 |
Całkowite koszty alergiczne nieżytu nosa kształtują się na poziomie około 10% wydatków na choroby o podłożu alergicznym. Oczywiście najwięcej wydatków pochłania astma oskrzelowa, co nie wątpliwie jest pochodną ciężkości objawów i stopnia inwalidztwa, które w tej chorobie są największe. W przypadku wszystkich krajów Unii Europejskiej koszty bezpośrednie związane z alergicznym nieżytem nosa są szacowane na poziomie 1,286 mld ECU, w tym:
– koszty szpitalne – 60 mln,
– wizyty lekarskie – 972 mln,
– leki 254 mln.
Natomiast koszty pośrednie na około 1,723 mld ECU (11). Nieprzypadkowo koszty pośrednie znacznie przewyższają koszty bezpośrednie.
W Stanach Zjednoczonych analizy typu koszty choroby są bardzo popularne. Dostępnych jest kilka opracowań dotyczących ekonomicznych skutków alergicznego nieżytu nosa. Pierwsze badania tego typu przeprowadzono w 1990 roku. Całkowite koszty alergicznego nieżytu nosa oceniono na 1,8 mld USD (12). W badaniu tym uwzględniono zarówno koszty bezpośrednie (wizyty lekarskie, testy diagnostyczne, leki), jak i pośrednie. Z powodu braku wszystkich potrzebnych danych, autorzy badania ocenili, że powyższe koszty prawdopodobnie są zaniżone.
Kolejne badanie zakończono 4 lata później. Wielkość kosztów pośrednich i bezpośrednich związanych z leczeniem alergicznego nieżytu nosa, oszacowana w tym badaniu przedstawia rycina 2.
Ryc. 2. Koszty pośrednie i bezpośrednie alergicznego nieżytu nosa w USA (mln $ ´94) (13).
Całkowite koszty alergicznego nieżytu nosa wyniosły około 1,23 mld USD (wartość waluty z 1994 roku). Zwraca uwagę bardzo duży, 94% udział kosztów bezpośrednich w całości wydatków.
Według innych autorów wydatki na leki – przepisywane i dostępne bez recepty – stosowane w alergicznym nieżycie nosa wyniosły w Stanach Zjednoczonych w 1994 roku 1,6 mld USD (14). Strukturę udziałów poszczególnych grup leków przedstawia rycina 3.
Ryc. 3.
W porównaniu z badaniem europejskim wydaje się, że koszty związane ze zmniejszoną wydajnością i absencją w pracy są tutaj wyraźnie niedoszacowane. Inni autorzy amerykańscy określają koszty pośrednie na poziomie zbliżonym do kosztów bezpośrednich, czyli około 1,2 mld USD. (15).
Kolejne badanie przeprowadzone 2 lata później, w 1996 roku, udowodniło, że całkowite koszty pośrednie i bezpośrednie związane z alergicznym nieżytem nosa wynoszą około 5,3 mld USD. Wydaje się, że ta wielkość jest najbardziej zbliżona do rzeczywistych wydatków ponoszonych w związku z tą chorobą (16).
Próbę oszacowania kosztów pośrednich związanych z alergicznym nieżytem nosa w Stanach Zjednoczonych przeprowadził także Fireman (17). Ocenił on całkowite koszty na co najmniej 2 mld USD. Ten sam autor w innym badaniu przeprowadził wnikliwą ocenę kosztów pośrednich (18). Według obliczeń Fireman´a alergiczny nieżyt nosa dotyczy blisko 13 mln pracujących (w tym 6,15 mln mężczyzn i 6,11 mln kobiet) w Stanach Zjednoczonych. Wpływ na absencję i wydajność pracy oceniono mając na uwadze 4 możliwe sposoby zmniejszenia efektywności pracy związane z alergicznym nieżytem nosa. Po pierwsze zmniejszenie wydajności pracy na skutek samej choroby lub jej leczenia. Po drugie absencja w pracy z powodu choroby lub jej powikłań. Po trzecie urlopy bądź nieobecność w pracy z powodu opieki nad chorymi dziećmi. W końcu absencja w pracy na skutek wypadków powstałych w pracy z powodu zmniejszonej koncentracji na tle choroby lub w związku z zastosowanym leczeniem farmakologicznym np. lekami przeciwhistaminowymi hamującymi aktywność psychomotoryczną. W celu zbadania wpływu alergicznego nieżytu nosa na częstotliwość i charakter wypadków w pracy, utworzono dwie grupy kontrolne, składające się z osób zdrowych. Zaobserwowano statystycznie znamienne wyższe ryzyko wypadków w pracy u osób przyjmujących leki przeciwhistaminowe, zwłaszcza te zaliczane do I generacji. Całkowite koszty pośrednie związane z alergicznym nieżytem nosa Fireman oszacował na poziomie przekraczającym 4 mld USD.
Podsumowanie dotychczas przeprowadzonych badań typu koszt choroby dotyczących alergicznego nieżytu nosa w USA przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Zestawienie badań typu koszt choroby dotyczących alergicznego nieżytu nosa w Stanach Zjednoczonych.
| Alergiczny nieżyt nosa |
| Badanie - Autor | Rok | Koszty całkowite | Koszty bezpośrednie (mld $) | Koszty pośrednie (mld $) |
| McMenamin | 1990 | 1,8 mld $ | | 356,4 |
| Malone et al. | 1994 | 1,23 mld $ | 1,1562 | 0,0738 |
| Weiss | 1994 | | | 1,2 |
| Fireman | 1994 | | | 4 |
| Ross | 1996 | 5,3 mld $ | | |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Magnussen H et al.: Effect of air pollution on the prevalence of asthma and allergy: lessons from the German reunification. Thorax 1993, 48:879-81. 2. Naclerio R.M.: Allergic rhinitis. N. Engl. J. Med., 1991, 325(12):860-9. 3. Schiffer P.C., Burkolter D.: The epidemiology of atopic diseases in Europe. A review. Allergy & Clin. Immunol. News 1995, 7:113-125. 4. Sibbald B., Rink E.: Labelling of rhinitis and hay fever by doctors. Thorax 1991, 46:378-381. 5. Niewada M. i wsp.: Jakość życia w aspekcie analizy farmakoekonomicznej. Farmacja Polska 1999, 4:183-189. 6. Bousquet J. et al.: Assessment of quality of life in patients with perennial allergic rhinitis with the French version of the SF-36 Health Status Questionnaire. J. Allergy Clin. Immunol., 1994, 94:182-8. 7. Louis Harri and Associates: New survey takes a look into daily lives of allergy sufferers http://www. pslgroup.com.dg/9f4a.htm. 8. Bousquet J. et al.: Improvement of quality of life by cetirizine in parennial allergic rhinitis using a French version of the SF-36 questionnaire. J. Allergy Clin. Immunol., 1996, 98:309-16. 9. Harvey R.P. et al.: Model for outcome assessment of antihistamine use for seasonal allergic rhinitis. J. Allergy Clin. Immunol., 1996, 97:1233-41. 10. European Allergy White Paper. The UCB Institute of Allergy, Braine-l´Alleud, Belgia, 1997. 11. Aas K. et al.: European Allergy white paper. The UCB Institute of Allergy, Bruksela 1997. 12. McMenamin P.: Cost of hay fever in the United States in 1990. Ann Allergy 1994, 73:35-9. 13. Malone D. et al.: A cost of illens sudy of allergic rhinitis in the United States. J. Allergy Clin. Immunol., 1997, 99:22-7. 14. Meltzer E. et al.: A pharmacologic continuum in the treatment of rhinorrhea: The clinican as economist. J. Allergy Clin. Immunol., 1995, 95:1147-52. 15. Weiss K.: Cost implications of upper respiratory allergic diseases. J. Allergy Clin. Immunol., 1998, 101:383-5. 16. Ross R.N.: The cost of allergic rhinitis. Am. J. Managed Care, 1996, 2:285-90. 17. Fireman P.: Treatment strategies designed to minimize medical complications of allergic rhinitis. Am. J. Rhinol., 1997, 11, 2:95-102. 18. Fireman P.: Treatment of allergic rhinitis: effect on occupation productivity and work force costs. Allergy Asthma Proc. 1997, 18(2):63-7. 19. Kozma C.M. et al.: A comparison of costs and efficacy of intranasal fluticasone propionate and terfenadine tablets for seasonal allergic rhinitis. Clin. Ther. 1996, 18, 2:334-46. 20. Berka C., Chin W.: Fluticasone propionate intranasal steroid: cost-effectiveness vs antihistamines (abstrakt). J. Allergy Clin. Immunol., 1994, 93(1Pt2):165. 21. Wessels F. et al.: Cost of therapy for allergic rhinitis (abstrakt). S Afr. Med. 1997, 87(2):141-5. 22. Leickly F. et al.: A comparative cost-effeciveness study of two treatment modalities for ragweed hay fever (abstrakt). J. Allergy Clin. Immunol., 1987, 79:189A. 23. Tarchalska-Kryńska B., Hamera M.: Mniej znane działania niepożądane donosowych i wziewnych glikokortykosteroidów. Alergia Astma Immunologia, 1998, 3(4):199-204. 24. Weiner J.M. et al.: Intranasal corticosteroids versus oral H1 receptor antagonists in allergic rhinitis: systematic reviem of randomised controlled trials. BMJ 1998, 317:7173, 1624-9. 25. Ferguson J.B.: Cost-effective pharmacotherapy for allergic rhinitis. Otolaryngol Clin. North Am. 1998, 31(1):91-110. 26. Hadley J.A.: Overview of otolaryngic allergy management. An eclectic and cost-effective approach. Otolaryngol. Clin. North Am. 1998, 31(1):69-83.
Pozostałe artykuły z numeru 2/2000:
