Tadeusz Kasperczyk
Poziom sprawności i aktywności fizycznej a zdrowie
Level of physical activity, fitnes and health
Katedra Rekreacji i Sportów Wodnych Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Tadeusz Kasperczyk
Streszczenie
The pourpose of the work is to show the relationship between the level of physical fitness and activity and health (length of life). The following aspects of physical fitness was discussed: circulatory and breathing endurance, strength and its variations and flexibility. The are numerous publications concerning the influence of physical activity on the human body. This influence is considered in connection with its morphological, functional, mental and social effects. In each of these areas there are a number of factors which could be analysed separately. For example, physical activity can improve the self-regulation systems of the human body (morpho-funcional aspect), it can decrease fear and depression (psycho-physical aspect), or increase social activity. The theory of health training deals with finding out optimum training loads which would have a positive influence on the human body. The work presents the author´s views on the relationship between the amount of physical effort and health.
It was stated, that the level of fitness is not so significant to health as the physical activity it self, in a recreational form.
WSTĘP
Ruch to najważniejszy po odżywianiu czynnik determinujący zdrowie. W doskonaleniu autosystemów regulacyjnych organizmu stawiany jest bezsprzecznie na pierwszym miejscu. Aktywność ruchowa jest czynnikiem modelującym w sposób najbardziej korzystny stan morfologiczny i funkcjonalny organizmu, a także kształtującym cechy psychiczne. Poprzez ćwiczenia fizyczne jesteśmy w stanie oddziaływać na dowolny system organizmu, a tym samym na ogólny poziom sprawności ustrojowej. Wysiłki fizyczne wpływają w sposób istotny na aktywność czynników odpornościowych (10, 11).
Celem niniejszego referatu jest próba ukazania zależności pomiędzy stopniem sprawności oraz poziomem aktywności fizycznej a zdrowiem.
Zdrowie definiuję tu jednym zdaniem za Gogaczem (8): „zdrowie jest harmonią wszystkich działań duszy i ciała”. Swoją uwagę skupię na aspekcie fizycznym zdrowia, nie zapominając, że pozostałe aspekty są równie istotne.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA
Współczesna nauka o motoryczności, czyli antropomotoryka, wyróżnia dwa zasadnicze aspekty tego zagadnienia, a mianowicie aspekt potencjalny, czyli predyspozycje i zdolności oraz aspekt efektywny, czyli sprawność fizyczno-motoryczną (17).
Ogólnie predyspozycje motoryczne dzieli się na (17):
1. Morfologiczno-strukturalne, czyli wysokość ciała, masa ciała, proporcje budowy ciała, stopień inerwacji, proporcje między włóknami szybko- i wolnokurczliwymi.
2. Funkcjonalno-energetyczne – obejmujące sprawności mechanizmów przetwarzających energię i ułatwiających jej wykorzystanie w trakcie pracy, co wiąże się z zaopatrzeniem tkanek w tlen. Za wskaźnik tych predyspozycji motorycznych uznaje się maksymalną moc anaerobową (MMA) i zdolność maksymalnego minutowego wykorzystania tlenu (VO2 max).
3. Koordynacyjne – dotyczące sprawności odbioru informacji, jej przetwarzania i realizacji zadań ruchowych przez narządy wykonawcze. Do nich zaliczam także gibkość jako cechę związaną z ruchomością stawów.
Sprawność fizyczną rozpatruje się w trzech powiązanych ze sobą kategoriach (15). Są to:
1) zdolność motoryczna umożliwiająca wykonanie zadania ruchowego (to to, co człowiek „może wykonać”),
2) umiejętności ruchowe (człowiek „umie wykonać”),
3) motywacje i chęci (człowiek „chce wykonać”).
Definicję sprawności fizycznej dopełniają jej składowe, które są najczęściej badane dla określenia jej poziomu. Są to:
1) wytrzymałość krążeniowo-oddechowa i moc,
2) siła mięśni i ich wytrzymałość,
3) koordynacja wyrażona gibkością, zwinnością, szybkością i równowagą.
Do składników sprawności fizycznej najmocniej związanych ze zdrowiem zalicza się wytrzymałość, siłę i gibkość (13,14).
Nasuwa się pytanie: czy istnieje zależność pomiędzy poziomem sprawności fizycznej a zdrowiem? Jeżeli tak, to jaki jej poziom to gwarantuje?
Próbowano w oparciu o przegląd piśmiennictwa znaleźć odpowiedź na to pytanie. W związku z tym omówiono rolę wytrzymałości, siły oraz gibkości w zachowaniu zdrowia a tym samym długości życia.
Wytrzymałość – to odporność na zmęczenie, określona poprzez czas trwania wysiłku o submaksymalnej intensywności (17). Jej miarą jest zdolność maksymalnego minutowego wykorzystania tlenu (MWT) lub wydolność mechanizmów tlenowych w testach „do odmowy” (wyczerpania). Charakteryzują one całościowo wydolność układów krążenia i oddychania, stąd uważane są za jedne z najważniejszych składowych sprawności, związanych ze zdrowiem – tzw. Health related fitness (4, 5).
Przez pewien czas sądzono, że udało się znaleźć ekwiwalent zdrowia rozumianego w aspekcie fizycznym. Zakładano, że jest nim MWT (4). Rozwój „energetycznej koncepcji zdrowia” sprzyjał wyjaśnieniu tzw. bezpiecznego poziomu zdrowia, czyli takiego VO2 max, przy którym nie rozwijają się nieinfekcyjne choroby chroniczne. Takim poziomem okazała się wielkość 42 ml O2/kg/min u mężczyzn i 35 ml O2/kg/min u kobiet (4).
Wyjaśnienie roli wytrzymałości w ochronie i umacnianiu zdrowia okazało się znaczącym sukcesem w diagnostyce zdrowia. Jednakże wkrótce pojawiły się wątpliwości co do istotnego jej znaczenia (4). Przeciw tej koncepcji przemawiają następujące fakty: jeżeli od energetycznego potencjału zdrowia, wyrażonego MWT, zależy zdrowie, żywotność organizmów, to dlaczego wśród sportowców osiągających najwyższy poziom MWT (od 70-80 i więcej ml/kg/min) występują liczne choroby i nie żyją oni dłużej od nie trenujących? Druga kwestia to potencjał energetyczny kobiet, które mają niższy poziom MWT, częściej niż mężczyźni chorują, a mimo to dłużej żyją.
Uwaga badaczy tej problematyki została skierowana na inny czynnik, który oznaczono „x” i ogólnie rzecz ujmując dotyczy on oceny biologicznej organizacji czyli współzależności funkcji organizmu, według których można w określonym stopniu ocenić znaczenie energetycznego składnika zdrowia (4).
Szczególnie wrażliwe w odniesieniu do ogólnego stanu organizmu, są odruchy kardialne, czyli przewodzone przez system nerwowy bodźce z mięśni do serca. Praca serca, a w szczególności tętno jest uniwersalnym wskaźnikiem fizjologicznych procesów przebiegających nie tylko w samym sercu, ale i w całym organizmie (14). Metoda, o której mowa, opiera się na wynikach badań korelacji między tętnem w spoczynku a reakcją na obciążenie i wielkością czasu jego powrotu do wartości wyjściowych. Mówiąc krótko, pojawiło się kryterium oceny tolerancji na wysiłek, ale jego związku ze zdrowiem nie stwierdzono.
Podsumowując te rozważania można stwierdzić, że wspomniany czynnik „x” potwierdził jedynie brak związku czynnika energetycznego ze zdrowiem. Pozostało przyjąć założenie, że wszystkie biologiczne procesy przebiegające harmonijnie w organizmie decydują o siłach obronnych i zdrowiu.
Siła – zależy od masy ciała, a ściślej – od masy mięśni, a także od proporcji włókien białych i czerwonych, proporcji dźwigni kostnych, liczby jednostek motorycznych oraz sprawności mechanizmów enzymatycznych. Siła jako zdolność jest cechą motoryczną, która określa możliwość pokonywania przez organizm oporu zewnętrznego lub oporu własnego ciała w warunkach statyki lub podczas ruchów o małej prędkości, a znacznej intensywności (17).
W obszarze kultury fizycznej wyodrębnia się różne rodzaje siły, m.in.: statyczną, dynamiczną, eksplozywną, absolutną i względną (17).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Apanasienko G.L.: Ewolucja bioenergetyki oraz zdrowie człowieka. MGT, Pietropolis, Sankt Petersburg 1992. 2. Arszawski J.A.: Mechanizmy fizjologiczne oraz prawidłowości rozwoju indywidualnego. Nauka, Moskwa 1982. 3. Buckup K.: Testy kliniczne w badaniu kości, stawów i mięśni. PZWL, Warszawa 1997. 4. Bulicz E., Murawow I.: Zdrowie i proste metody jego oceny. Politechnika Radomska, Radom (maszynopis) 1995. 5. Bulicz E., Murawow I.: Wychowanie zdrowotne. Teoretyczne podstawy weleologii. Politechnika Radomska, Radom 1997. 6. Chopra D.: Zdrowie doskonałe, WAB, Warszawa 1996. 7. Cooper K.H.: The aerobics program for total well-being. Batnam Books, Toronto 1982. 8. Gogacz M.: Chrześcijańska koncepcja życia a zdrowie duszy i ciała. [W:] Zdrowie człowieka w jego egzystencji. Red. I. Kropińska. EWSH, Elbląg 2000. 9. Jagier A.: Systematyczna aktywność ruchowa w promocji zdrowia i profilaktyce chorób. [W:] Sport dla wszystkich – rekreacja dla każdego. Red. T. Wolańska. ZG TKKF, Warszawa 1995. 10. Kasperczyk T.: Aktywność ruchowa jako składowa profilaktyki zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem układu odpornościowego. [W:] Aktywność fizyczna w pielęgnowaniu zdrowia i terapii chorób. Red. E. Rutkowska, AM, Lublin 1998. 11. Kasperczyk T.: Osobnicze uwarunkowania promocji zdrowia. [W:] Zdrowie człowieka w jego egzystencji. Red. I. Kropińska, EWSH, Elbląg 2000. 12. Kozdroń E.: Rekreacja ruchowa jako składnik stylu życia i wychowania zdrowotnego. [W:] Rekreacja ruchowa. Red. T. Wolańska, AWF, Warszawa 1994. 13. Kuński H.: Profil wydolności (sprawności) prozdrowotnej w indywidualizacji treningu zdrowotnego osób dorosłych. ZG TKKF, Warszawa 1999. 14. Kuński H., Janiszewski M.: Poradnik lekarski aktywności ruchowej osób w wieku średnim. PZWL, Warszawa 1985. 15. Przewęda R.: Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej polskiej młodzieży szkolnej. AWF, Warszawa 1985. 16. Rosławski A., Skolimowski T.: Badanie czynnościowe w kinezyterapii. Wyd. II, AWF, Wrocław 1985. 17. Szopa J.i wsp.: Podstawy antropomotoryki. PWN, Warszawa-Kraków 1996. 18. Wit B.: Wydolność fizyczna. [W:] Sport dla wszystkich – rekreacja dla każdego. Red. T. Wolańska. ZG TKKF, Warszawa 1995. 19. Zembaty A.: Pomiary zakresu ruchów w stawach człowieka. AWF, Warszawa 1989.
