Ci, co patrzą wiedzą więcej”...,

a kto to rozumie wie najwięcej.

Artykuł ten piszę w dniu przełomowej rocznicy [1], kiedy już kilka dni kontynuujemy naszą działalność w nowej sytuacji politycznej – w Unii Europejskiej. Ponad 50-letni okres podziału Europy odchodzi do historii. Rzeczywistą wartość przełomu dziejowego będziemy mogli ocenić dopiero po wielu latach. Droga, chociaż doprowadziła do ostrego zakrętu minęła na szczęście w pokoju. Naszemu pokoleniu dłużyła się jednak nadmiernie.

Polska medycyna ma korzenie europejskie, nie szukamy swojego miejsca, nie mamy wątpliwości. Nie wybieramy swojej historii, ale los nie obchodził się z nami łaskawie. Na szczęście stało się, mamy wolność, radujmy się, życie można poprawić mądrze kreując swoją przyszłość.

Długo zapowiadany projekt poprawienia opieki zdrowotnej, w spojrzeniu NRL „okiem prezesa” nie napawa optymizmem [2]. Ostatni, przedłużony „weekend majowy” był czasem spokojnych, ważnych, własnych przemyśleń. Stąd pozwolę sobie przedstawić garść uwag które przyszły mi w tym czasie na myśl: „nie zapomnij przeszłości patrząc w przyszłość” [3].

Anestezjologia i intensywna terapia w naszym kraju jako nowa specjalizacja medyczna powstała w latach 70. równolegle z rozwojem w Europie. Anestezjologia jako nauka istnieje u nas od II wojny światowej. Wiedza przyszła do nas wtedy z północy wraz z pomocą skandynawskiego Czerwonego Krzyża. Ekipy szwedzkie wprowadziły u nas znieczulenie do zabiegów torako- i kardiochirurgicznych. Drugim równoległym źródłem anestezjologii byli polscy lekarze wojskowi, zdobywający specjalizację w czasie walk na froncie zachodnim. Muszę tu przypomnieć, że w ramach programu niszczenia narodu polskiego na terenie Generalnej Guberni w latach 1939-1945 nie funkcjonowały oficjalnie żadne wyższe uczelnie.

Przypomnijmy jeszcze lata wcześniejsze. W czasie wojny głównym miejscem polskiej diaspory, wraz z siedzibą rządu na obczyźnie była Wielka Brytania. Tam utworzono wydział lekarski na Uniwersytecie w Edynburgu, który z formalnego punktu widzenia kontynuował polską tradycję nauczania medycyny (dla ścisłości historycznej należy wspomnieć, że główny nurt kształcenia lekarzy znajdował się jednak w Warszawie, gdzie funkcjonowała tzw. szkoła Zaorskiego, jako tajna uczelnia). Stąd też m.in. dyplomy polskich wydziałów lekarskich z czasów okupacji zarówno niemieckiej jak i sowieckiej umożliwiały uzyskanie prawa praktyki lekarskiej polskim absolwentom medycyny w czasie wojny i po jej zakończeniu, początkowo w Wielkiej Brytanii, później na całym świecie.

W czasie 5 lat wojny śmierć milionów ludzi w działaniach bojowych i wśród ludności cywilnej spowodowały długofalowe zaburzenia demograficzne. Zniszczenia materialne przybrały niespotykane dotychczas rozmiary. Przymusowa migracja ludności z ziem wschodnich na tzw. ziemie odzyskane na zachodzie, spowodowała wybitnie nasilone zagrożenia zdrowotne i epidemiologiczne. Do tego należy dodać systematyczne wyniszczanie inteligencji, z niewątpliwym wpływem na regenerację zdrowotno-socjalną naszego narodu.

Minęło wiele lat i jest zrozumiałe, że niechętnie wracamy już do tych wspomnień.

Musimy zdać sobie jednak sprawę, że 60 lat (dwa pokolenia) nie wystarczyły na powrót do uczciwego życia i na odbudowę zniszczeń moralnych jakie się dokonały. Niech to będzie dla nas przestrogą, żeby nie wrócić, tak jak po I wojnie w XX wieku do rządów totalitarnych, nienawiści, przemocy, chamstwa i barbarzyństwa. Niestety – niezależnie od pamięci doświadczeń II wojny, nie możemy zapomnieć o terroryzmie Czerwonych Brygad – tragedii olimpiady 1972 r., przypomnianej dobitnie w ostatnich 2 latach z 11 września w USA włącznie.

O poziom wiedzy i humanitarne zasady postępowania w opiece zdrowotnej troszczą się od lat liczne międzynarodowe stowarzyszenia. Istotna rola przypada w tym działaniu organizacjom pozarządowym. Wiekowym symbolem humanitarnej służby dla ludzi jest Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w ramach której działa PCK. W społecznych ochotniczych organizacjach ratowników (np. OSP, GOPR, WOPR i innych), wolontariusze niosą pomoc w stanie zagrożenia, nieraz nawet z narażeniem własnego życia.

W minionym stuleciu problem zdrowia znalazł należne miejsce wśród priorytetowych zadań Ligi Narodów i Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wyspecjalizowane agendy (m.in. WHO czy UNICEF), szczególnie we wczesnych latach powojennych sprawnym działaniem oddawały nieocenione usługi w ratowaniu zdrowia i życia w stanach największych zagrożeń. Dzięki nim udało się rozwiązać wiele ważnych projektów zdrowotnych. Wartość tego typu organizacji – w których nasi rodacy odgrywali nieraz znaczące role, mogliśmy ocenić korzystając wielokrotnie ze współpracy z nimi, z ich wiedzy jak i z bezpośredniej pomocy.

Do wspomnień początku anestezjologii w Polsce nawiązuje artykuł redakcyjny [4] napisany już na początku tego roku poświęcony kształtowaniu naszej specjalności, na tle rozwoju anestezjologii drugiej połowy XX wieku. W tym miejscu cofnijmy się pamięcią do inspirującej rozwój tej specjalności, działalności Światowej Federacji Towarzystw Anestezjologicznych. Delegaci 27 istniejących już towarzystw i 16 obserwatorów (wśród nich M. Justyna i S. Pokrzywnicki jako przedstawiciele Polski) uczestniczyli w pierwszym światowym kongresie (Scheveningen, 1955).

WFSA jasno określiła cel do jakiego dąży : „zapewnienie warunków najwyższego standardu usług anestezjologicznych dla wszystkich ludzi na świecie (drogą stworzenia jak najlepszych warunków pracy anestezjologów i jak najszybszego rozpowszechnienia najnowocześniejszych zdobyczy naukowych tej tak szybko rozwijającej się specjalności)”. Założony cel był właściwie realizacją kontynuowanej już od lat działalności całego środowiska światowego anestezjologów. Mogliśmy się sami o tym przekonać korzystając od lat z pomocy naprawdę serdecznej i szczerej.

Polscy anestezjolodzy utworzyli towarzystwo 4 lata po kongresie światowym, a sekcja europejska powstała w Wiedniu w 1962 r. W tym samym roku odbywał się II Zjazd TAP w Warszawie, w którym uczestniczyli jako goście anestezjolodzy z zagranicy. III Zjazd we Wrocławiu razem z Konferencją Torakochirurgów rozpoczyna rozszerzoną współpracę wielospecjalistyczną. IV Zjazd w Poznaniu (1967) odbywa się już jako III Sympozjum Międzynarodowe z udziałem 421 gości z Europy i USA. Przyjazd wśród gości pierwszego europejskiego profesora anestezjologii sir Roberta MacIntosha i prezesa WFSA Francis Foldesa promuje dalszą naszą działalność. Można tu widzieć pierwsze kroki na drodze do Europy. Rozpoczynał się stały cykl polskich konferencji naukowych, wplecionych w systematyczny aktywny udział w spotkaniach europejskich.

W tym momencie przypomnijmy lata pomocy i wsparcia po wojnie, jaką okazywali nam dobrzy ludzie z państw mniej poszkodowanych niż nasze lub znajdujących się na marginesie działań wojny.

Musimy wierzyć w mądrość i dobroć ludzką.

Pomoc taka i wiele innych mniej znanych nie była jednostkowa. Przyjaźnie dla nas otwarte były wszystkie anestezjologiczne ośrodki szkoleniowe Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej.

Poza znanym pierwszym polskim profesorem anestezjologii S. Pokrzywnickim pamiętamy m. in. dr. Bolesława Rutkowskiego walczącego w armii polskiej pod dowództwem gen. Andersa. Nie mamy jednak zewidencjonowanych miejsc pobytu i kształcenia wszystkich naszych anestezjologów, którym udało się szkolić za granicą dzięki pomocy indywidualnej.

Nie mówiło się o tym głośno – było to w latach zaraz po wojnie źle widziane przez będące pod nadzorem radzieckim służby bezpieczeństwa. Ale musiałem o tym napisać, dla ścisłości historycznej, bo ułatwia to zrozumienie dodatkowych trudności rozwoju naszej specjalności. Za parę lat już nikt nie będzie pamiętał, że istniała dodatkowa droga szkolenia wysiłkiem tych nielicznych – bezimiennych, pełną specjalizację umożliwiających tym, którzy rozpoczynali ją w kraju.