Jedną z najczęstszych dolegliwości zmuszających pacjenta do wizyty w gabinecie urologicznym jest dysuria. Określenie to opisuje ból zlokalizowany w cewce moczowej, odczuwany podczas oddawania moczu i najczęściej zlokalizowany w okolicy ujścia zewnętrznego (6). Dodatkowo odczuciu temu towarzyszy uczucie parcia na mocz, częste oddawanie niewielkich ilości moczu w ciągu dnia oraz w nocy. Pacjenci skarżą się na bów okolicy nadłonowej, czasami w okolicy krzyżowej oraz w kroczu. Objaw ten najczęściej dotyczy kobiet i związany jest z występowaniem stanów zapalnych przynajmniej 1 do roku u ok. 25% kobiet w wieku średnim (6, 11). W przypadku stwierdzenia w badaniu osadu moczu i w posiewie czynnika infekcyjnego leczenie (i wyleczenie) przeważnie nie stanowi problemu klinicznego. Trudności pojawiają się w momencie gdy pomimo istnienia dolegliwości badanie moczu nie wykazuje infekcji (6). Ma to miejsce u 30% pacjentek. Dolegliwości dyzuryczne przy braku dodatnich wyników badań laboratoryjnych ujmowane są różnymi określeniami – „zespół cewkowy” (6), zespół dysuria-częstomocz, (11). Pojęcie zespołu cewkowego wprowadzili łącznie Cabot (6) oraz Powell i Powell (9). Cabot stwierdził iż nieokreślony ból w okolicy cewki kobiecej dla którego nie można znaleźć uchwytnej przyczyny powinien być rozpatrywany jako pochodzący z cewki moczowej (6). Objawy podawane przez pacjentów są podobne do śródmiąższowego zapalenia pęcherza, dlatego te jednostki czasami ujmowane są w jedną grupę schorzeń jako zespół bolesnego pęcherza – painful bladder disease (lub painful bladder syndrom). Bourque (1) w 1951 r. opisał łącznie zespół cewkowy, śródmiąższowe zapalenie pęcherza oraz zapalenie gruczołu krokowego jako zespół podobnych objawów; częstomoczu o nieustalonej przyczynie, parć naglących, bólów w okolicy nadłonowej oraz w kroczu, osłabienia strumienia moczu, uczucia niecałkowitego opróżnienia pęcherza po mikcji, a także objawów ze strony narządów płciowych – bóli podczas stosunku płciowego (dyspareunia) (1). Parcia naglące występujące w schorzeniach zaliczonych do kompleksu „painful bladder syndrom” nie są związane z nadczynnością wypieracza, nie wykazano także jego mimowolnych skurczów ani zmniejszonej podatności (5). Rozpoznanie tych schorzeń z powodu braku znanego czynnika etiologicznego oparte jest na dokładnym wywiadzie, wykluczeniu schorzeń o znanej etiologii (na podstawie badań laboratoryjnych, radiologicznych, cystoskopii). W obrębie zespołu bolesnego pęcherza na podstawie obserwacji klinicznej wyróżniono trzy grupy pacjentów (5):

1. Pacjenci z objawami ze strony dolnych dróg moczowych mijającymi przed wdrożeniem leczenia (self-limited illness) lub zakończeniem diagnostyki (można ich traktować jako pacjentów z zespołem cewkowym).

2. Pacjenci z objawami trwającymi wystarczająco długo aby można było przeprowadzić pełną diagnostykę i wykazać charakterystyczne zmiany (wykazanie wybroczyn – śródmiąższowe zapalenie pęcherza).

3. Pacjenci z objawami trwającymi równie długo jak w grupie 2 ale u których nie wykazano charakterystycznych zmian („szara strefa” – traktowani z założenia jako śródmiąższowe zapalenie pęcherza).

W części publikacji wyróżniany jest ostry i przewlekły zespół cewkowy (6). Charlton opisał zespół cewkowy jako objawy częstego bolesnego oddawania moczu, gdzie powtarzane badania osadu moczu oraz jego posiew nie wykazują istnienia czynnika patologicznego (2). Odróżnienie od śródmiąższowego zapalenia pęcherza może czasami być jedynie oparte na charakterystycznym obrazie cystoskopowym tego ostatniego (2).

Należy wykluczyć częste przyczyny dysurii: zapalenie pęcherza moczowego, nowotwory pęcherza moczowego, cewki moczowej, gruczołu krokowego oraz nowotwory szyjki macicy, kamicę moczową, zmiany gruźlicze, popromienne oraz po chemioterapii itp. Dysuria może być efektem procesów toczących się w sąsiednich narządach (pęcherzu moczowym, gruczole krokowym, pochwie). Schorzenia jelit oraz narządów rozrodczych również mogą być przyczyną objawów dysurycznych.

Przyczyną rozpoznania zespołu cewkowego zlokalizowaną w okolicy cewki moczowej może być zakażenie chlamydiami (10). Są one trudne do wykrycia typowymi badaniami gdyż występują tylko wewnątrzkomórkowo, są bezwzględnymi pasożytami i nie rosną na pożywkach bezkomórkowych. Wykryto je u 20% młodych kobiet z objawami cewkowymi. Zakażenie tego typu najczęściej wiąże się z aktywnością seksualną i zmianą partnerów. W badaniu osadu moczu stwierdzana jest tylko leukocyturia. Zakażenie chlamydiami wiąże się także z zakażeniem szyjki macicy oraz przydatków, dlatego wywiad i badanie powinny być skierowane na wykrycie dolegliwości tych narządów. Z drugiej strony Gillespie i wsp. nie znaleźli istotnych różnic w występowaniu chlamydii w obrębie cewki moczowej u pacjentek z zespołem cewkowym i w grupie kontrolnej (4).

Przyczyną dolegliwości cewki moczowej mogą być inne czynniki infekcyjne zasiedlające cewkę moczową lub pochwę: T. vaginalis, N. gonorrhoeae, C. albicans, G. vaginalis, wirusy herpes (6, 11) Badanie zewnętrznych narządów płciowych wykaże w tych przypadkach wysięk, zapalenie śluzówki pochwy, szyjki macicy, pęcherzyki na powierzchni bł. śluzowej.

Stwierdzenie bakteriurii znamiennej (>10⁵) rozwiązuje problem diagnostyczny u 2/3 pacjentów i wskazuje na infekcję pęcherza lub górnych dróg moczowych (u 30% pacjentek nawet bez objawów klinicznych zakażenia nerek stwierdzono pyelonephritis). Objawy dyzuryczne występować mogą także gdy badanie moczu wykazuje znacznie mniejszą liczbę bakterii np. E. Coli (np. 10²) traktowaną czasami jako nieistotną klinicznie i nie wywołującą infekcji (4, 6, 11).