© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2006, s. 23-26
*Franciszek Szatko1, Maria Wierzbicka2, Agnieszka Włostek1, Anna Rabęda-Drobnik1, Elżbieta Pierzynowska2
Stan i potrzeby stomatologiczne 18-letniej młodzieży z grupy szczególnego ryzyka
Dental status and requirements of the 18-year-olds from the special risk group
1z Zakładu Higieny i Promocji Zdrowia, Katedra Higieny i Epidemiologii UM w Łodzi
Kierownik Zakładu: dr hab. med. Franciszek Szatko
2z Zakładu Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie
Kierownik Zakładu: prof. ndzw. med. Elżbieta Jodkowska
Uzasadnienie podjęcia problemu badawczego
Negatywne skutki niekorzystnych uwarunkowań społecznych, ekonomicznych i organizacyjnych w polskim systemie ochrony zdrowia są zauważalne w pierwszej kolejności m.in. w takich podsystemach, jak opieka stomatologiczna (likwidacja szkolnych gabinetów stomatologicznych, bardzo ubogie programy profilaktyczne, ograniczana z roku na rok liczba i zakres usług stomatologicznych świadczonych przez sektor publiczny).
Stan zdrowia jamy ustnej 18-letniej młodzieży należy traktować jako bardzo czuły miernik skuteczności polskiego systemu opieki stomatologicznej, który winien zapewniać kompleksową, bezpłatną, profilaktycznie zorientowaną opiekę stomatologiczną wieku rozwojowego. Wyniki klinicznego badania stomatologicznego dają zatem syntetyczną odpowiedź na pytanie o skuteczność działań profilaktyczno-leczniczych prowadzonych łącznie przez 18 lat (wiek przedszkolny, szkolny i młodzieńczy). Etiopatogeneza i przebieg próchnicy oraz zaburzeń ortodontycznych wymagają, aby dzieci i młodzież do 18 roku życia była traktowana przez system jako grupa szczególnej troski.
Jeszcze bardziej miarodajną ocenę systemu otrzymujemy analizując stan zdrowia jamy ustnej 18-letniej młodzieży zaliczonej do grupy szczególnego ryzyka z powodu przewlekłych chorób psychicznych i/lub fizycznych, lub negatywnych uwarunkowań społecznych. Młodzież ta przebywa obecnie m.in. w szkołach specjalnych, ośrodkach szkolno-wychowawczych czy więzieniach. Procentowy udział tego rodzaju młodzieży szacowany jest obecnie na około 4% ogółu 18-latków i systematycznie się powiększa. Jest to związane m.in. z postępem medycyny; coraz więcej dzieci, rodzących się z ciężkimi wadami rozwojowymi lub przedwcześnie, przeżywa krytyczny okres niemowlęcy. Z powodu ograniczeń psychofizycznych dzieci te nie są w stanie samodzielnie dbać o higienę jamy ustnej, nie pojmują istoty przyczyn i następstw chorób zębów i przyzębia. Prowadzenie u nich zabiegów higienicznych wymaga udziału opiekunów, którzy na tle zasadniczych chorób swoich podopiecznych lub/i złej sytuacji ekonomicznej nie przywiązują większej wagi do problemów stomatologicznych.
W związku ze zmianami organizacyjnymi w zakresie lecznictwa stomatologicznego, oznaczającymi likwidację gabinetów dentystycznych w placówkach, w których przebywają dzieci i młodzież upośledzone psychicznie lub/i fizycznie, dostępność do zabiegów profilaktyczno-leczniczych tej grupy młodzieży w minionym 10-leciu drastycznie zmalała. Leczenie, jeśli w ogóle jest podejmowane, to najczęściej z powodu bólu powodowanego nieleczoną próchnicą. Zarówno u dzieci mających ograniczenia psychofizyczne, jak i zdrowych, ale pozostających w ośrodkach o zaostrzonym rygorze (szkolno-wychowawcze) w sytuacji, gdy pojawia się problem stomatologiczny związany z koniecznością pójścia do dentysty, konkretnemu dziecku musi towarzyszyć opiekun (wychowawca). Ograniczenia kadrowe i ekonomiczne związane z transportem sprawiają, że wizyta u dentysty ma zwykle charakter interwencyjny (głównie ekstrakcje). Publiczny sektor opieki stomatologicznej nie prowadzi dla tego rodzaju dzieci i młodzieży zauważalnych programów profilaktycznych. Dzieci te nie są objęte planową opieką stomatologiczną, a sporadycznie przeprowadzane akcje edukacyjne dla nich i personelu szkół specjalnych wynikają raczej z inicjatywy władz lokalnych lub/i konkretnych firm produkujących środki do higieny jamy ustnej.
Do obecnych badań włączono również dzieci „zaniedbane społecznie”, pochodzące ze środowisk, w których nie zajmowano się edukacją zdrowotną, które nie miały możliwości wykształcenia poprawnych nawyków higienicznych czy żywieniowych. Za koniecznością zaliczenia tego rodzaju młodzieży do grupy szczególnego ryzyka przemawia również fakt, iż publiczny sektor opieki stomatologicznej nie objął ich żadną formą planowego (specjalnego) leczenia, czy programami edukacyjnymi na poziomie ośrodków szkolno-wychowawczych. Rodzice w obliczu braku prawidłowych więzi emocjonalnych z dzieckiem nie przywiązują wagi do jego wychowania, nie wspominając o zapewnieniu mu możliwości leczenia w prywatnym sektorze stomatologicznym.
W tym stanie rzeczy przed organizatorami opieki stomatologicznej, Narodowym Funduszem Zdrowia, Wydziałami Zdrowia Publicznego na poziomie poszczególnych województw i władzami samorządowymi winny pojawić się pytania o stan i potrzeby stomatologiczne, oraz – co wydaje się być celem nadrzędnym – pytanie o strategię (programy), jakie należałoby pilnie wdrożyć dla tej grupy dzieci i młodzieży.
Koncepcja Ogólnokrajowego Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań, w ramach którego zostało przeprowadzone to badanie w roku 2004, zakładała równoległe – obok stomatologicznego badania klinicznego – również badanie socjologiczne, dające odpowiedź na pytania o szeroko rozumiane przyczyny społeczne, ekonomiczne, organizacyjne i behawioralne, warunkujące taki właśnie stan zdrowotny uzębienia, jaki obserwujemy w badaniu klinicznym. Licznym barierom osiągalności opieki stomatologicznej w grupie dzieci i młodzieży zwiększonego ryzyka zostanie poświęcony odrębny artykuł.
Celem niniejszej pracy było określenie stanu zdrowotnego i higieny jamy ustnej oraz potrzeb leczniczych 18-letniej młodzieży z grupy szczególnego ryzyka, zwłaszcza w odniesieniu do ich rówieśników uczęszczających do tradycyjnych szkół.
Materiał i metoda
Socjoepidemiologicznymi badaniami objęto 2868 osiemnastoletnich uczniów uczęszczających do standardowych szkół średnich, oraz 183 osiemnastolatków z grupy szczególnego ryzyka:
– będących przedmiotem obecnej pracy – którą stanowili:
– uczniowie szkół specjalnych (z upośledzeniem umysłowym, chorobami przewlekłymi, niedosłyszący, niedowidzący) – 123 osoby,
– wychowankowie ośrodków szkolno-wychowawczych – 30 osób,
– przebywający w zakładach penitencjarnych – 30 osób.
Osoby te zostały dobrane losowo z placówek usytuowanych na terenie województwa łódzkiego. Badanie stanu jamy ustnej przeprowadzano na zaimprowizowanych stanowiskach, z wykorzystaniem lampy czołowej, przy użyciu lusterka i zgłębnika, wg. standardów WHO (1).
Wyniki badań i omówienie
Statystyczny 18-latek z grupy szczególnego ryzyka oznaczonej w dalszej pracy (SR) – posiada ponad 8,5 zębów dotkniętych próchnicą lub/i jej skutkami (DMFT – 8,54) (ryc. 1). Zapadalność ta nie jest znacząco wyższa wobec wartości DMFT=8,0 dla populacji generalnej 18-latków (PG). Analiza poszczególnych składowych tego wskaźnika (DT, MT, FT) ukazuje jednak bardzo silne różnice stanu zdrowotnego obu grup.
Ryc. 1. Wartości wskaźnika DMFT i jego składowych.
Młodzież w grupie SR miała ponaddwukrotnie więcej zębów z czynną próchnicą (DT), oraz usuniętych (MT), natomiast prawie dwukrotnie mniej wypełnionych (FT). Na 8,5 zębów dotkniętych próchnicą jedynie 3 zostały wypełnione, jeden usunięty, a 4,5 wymagają leczenia.
Jedynie 1/5 osób miała zdrowe przyzębie (w grupie PG – ponad połowa), pozostałe wykazywały zaniedbania higieniczne skutkujące zapaleniem dziąseł i/lub przyzębia (ryc. 2).
Ryc. 2. Stan przyzębia.
Wielkość potrzeb leczniczych jest konsekwencją uprzednio opisanego stanu klinicznego (ryc. 3). W wyniku zaawansowanego procesu próchnicowego 85,8% badanych wymaga założenia wypełnień na 1 i/lub więcej powierzchniach, 1/3 badanych – leczenia endodontycznego, a 1/4 – ekstrakcji co najmniej jednego zęba. W efekcie utraty zębów 42,1% 18-latków z grupy SR wymaga leczenia protetycznego.
Ryc. 3. Potrzeby lecznicze.
U prawie połowy badanych (41,5%) stwierdzono konieczność wdrożenia natychmiastowej profilaktyki fluorowej ze względu na bardzo liczne ogniska czynnej próchnicy (DT=4,6), obecność białych plam próchnicowych i obfite złogi nazębne.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. WHO: Oral Health Surveys. Basic Methods. Third Edition. Geneva, 1987. 2.Barańska-Gachowska M., i wsp.: Ocena stanu uzębienia i przyzębia u dzieci upośledzonych umysłowo. Czas. Stom. 1986,39,2,87-94. 3.Heinrich R.: Skuteczność kompleksowej opieki stomatologicznej nad dziećmi upośledzonymi umysłowo. Czas. Stom. 1986, 39, 8:515-518. 4.Wójciak L., i wsp.: Narząd żucia u dzieci ze szkół podstawowych i specjalnych, a profilaktyka fluorkowa i leczenie planowe. Czas. Stom. 1986, 39, 10: 638-641. 5.Wójciak L., Anholcer H., Haber-Milewska T.: O konieczności zwiększenia opieki stomatologicznej nad dziećmi umysłowo upośledzonymi. Czas. Stom. 1980, 33, 2: 99-105. 6.Amoretti-Palka A.: O możliwościach leczenia stomatologicznego dzieci upośledzonych umysłowo. Czas. Stom. 1979, 32, 7: 643-650. 7.Adamowicz- Klepalska B., Nowak- Edin R.: Stomatologiczny aspekt zespołu Downa u dzieci. Czas. Stom. 1999, 52, 6: 389-393. 8.Pels E.: Ocena stanu higieny jamy ustnej i stanu przyzębia u dzieci z zespołem Downa. Przeg. Stom. Wieku Rozwoj. 1999,1,25: 14-17. 9.Limanowska- Shaw H., i wsp.: Ocena stanu dziąseł oraz nawyków higienicznych u sportowców Olimpiad Specjalnych. Czas. Stom. 2003, 56, 6: 415-420. 10. Pelcowa M., i wsp.: Stan jamy ustnej u dzieci specjalnej troski z terenu Krakowa. Czas. Stom., 1986, 39,11: 718-721. 11. Barry W.H., Perlman S.P.: Children with both mental retardatin and mental illnesses live in our communities and need dental care. Journal of Dentistry for Children, 2001, Sep-Dec: 360-365. 12. Barry W.H., et al.: Dental care for children with mental retardation: Thoughts about the Americans with Disabilities Act. Journal of Dentistry For Children, 1998, Nov-Dec: 487-491. 13. Barry W.H., Perlman S.P.: Children with disabilities are aging out of dental care. Journal of Dentistry for Children 1997, Nov-Dec: 385-389. 14. Shenkin J.D., et al.: The oral health of special needs children: Dentistry´s challenge to provide care. Journal of Dentistry for Children, 2001, 201-206. 15.Wójciak L., i wsp.: Czynniki wpływające na profilaktykę i leczenie zębów u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Czas. Stom. 1990, 43, 8: 459-463. 16.Szatko F., i wsp.: Czy programy profilaktyczne redukujące zachorowalność na próchnicę zębów w krajach skandynawskich mogą być wzorcem dla polskiej stomatologii? Poradnik Stomatologiczny,2004, 3 (29): 12-20.
