© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2006, s. 27-33
*Michał Ganowicz1, Elżbieta Pierzynowska1, Marcin Zawadziński1, Izabela Strużycka1, Ewa Iwanicka-Grzegorek1, Franciszek Szatko2, Elżbieta Dybiżbańska1, Maria Wierzbicka1, Elżbieta Jodkowska1
Ocena stanu uzębienia i stomatologicznych potrzeb leczniczych młodzieży w wieku 18 lat w Polsce w 2004 roku
Evaluation of the dental status and treatment needs of the 18-year-olds in Poland in 2004
1z Zakładu Stomatologii Zachowawczej Instytutu Stomatologii AM w Warszawie
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Elżbieta Jodkowska
2z Zakładu Higieny i Promocji Zdrowia Katedry Higieny i Epidemiologii AM w Łodzi
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Franciszek Szatko
Systematyczne badania epidemiologiczne stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej zapoczątkowane w 1997 roku, prowadzone po dziś dzień, obejmują kolejno różne grupy wiekowe społeczeństwa. Korzyści z nich wynikające są ogromne. Uzyskane dane umożliwiają między innymi porównanie skuteczności polskiego systemu opieki stomatologicznej ze skutecznością opieki stomatologicznej w innych krajach, ocenę zaawansowania realizacji celu 18 Narodowego Programu Zdrowia czy ocenę skuteczności wprowadzanych programów profilaktycznych. Niniejsza praca, będąca ich kontynuacją, przedstawia wyniki badania przeprowadzonego w 2004 roku. Celem jej jest analiza stanu uzębienia i stomatologicznych potrzeb leczniczych młodzieży polskiej w wieku 18 lat.
Materiał i metoda
Badaniem epidemiologicznym objęto 3051 osób. Wśród osób badanych liczniej reprezentowane były kobiety niż mężczyźni, jak również mieszkańcy miast, niż wsi (tab. 1). Liczba osób zbadanych w poszczególnych województwach wahała się w granicach 147-198. Najwyższą liczbę osób (przekraczającą 185) objęto badaniami w województwach świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, małopolskim, śląskim, a najniższą (<165) w województwach wielkopolskim, podlaskim i pomorskim.
Tabela 1. Młodzież w wieku 18 lat. Liczba zbadanych osób w poszczególnych województwach z uwzględnieniem płci i lokalizacji miejsca zamieszkania.
| Województwo | Liczba zbadanych |
| Ogółem | Mężczyźni | Kobiety | Miasto | Wieś |
| dolnośląskie | 181 | 99 | 82 | 87 | 94 |
| kujawsko-pomorskie | 180 | 54 | 126 | 86 | 94 |
| lubelskie | 167 | 47 | 120 | 89 | 78 |
| lubuskie | 179 | 109 | 70 | 105 | 74 |
| łódzkie | 181 | 72 | 109 | 91 | 90 |
| małopolskie | 188 | 82 | 106 | 93 | 95 |
| mazowieckie | 181 | 91 | 90 | 86 | 95 |
| opolskie | 183 | 60 | 123 | 105 | 78 |
| podkarpackie | 181 | 34 | 147 | 95 | 86 |
| podlaskie | 162 | 28 | 134 | 82 | 80 |
| pomorskie | 164 | 87 | 77 | 80 | 84 |
| śląskie | 188 | 61 | 127 | 92 | 96 |
| świętokrzyskie | 198 | 131 | 67 | 119 | 79 |
| warmińsko-mazurskie | 198 | 117 | 81 | 99 | 99 |
| wielkopolskie | 147 | 58 | 89 | 76 | 71 |
| zachodniopomorskie | 190 | 76 | 114 | 89 | 101 |
| grupa szczególnego ryzyka | 183 | 112 | 71 | 183 | |
| ogółem | 3051 | 1318 | 1733 | 1657 | 1394 |
W badaniu stomatologicznym stosowano ujednolicone metody i kryteria oceny stanu zdrowia jamy ustnej według wytycznych WHO (1, 2). Określono odsetek młodzieży z zachowanym pełnym uzębieniem, średnią liczbę zębów obecnych w jamie ustnej, odsetek osób bez próchnicy. Dokładnej analizie poddano wskaźnik DMFT i jego składowe, ze szczególnym uwzględnieniem komponenty MT oraz przedstawiono potrzeby lecznicze uzębienia młodzieży.
Wyniki badań
Obserwowany w obecnych badaniach odsetek osób w wieku 18 lat z zachowanym pełnym uzębieniem wynosił 74,5%. Braki w uzębieniu częściej stwierdzano u kobiet niż mężczyzn oraz u mieszkańców wsi niż miast (tab. 2). Najniższe odsetki młodzieży z zachowanym pełnym uzębieniem (poniżej 70%) występowały w województwach kujawsko-pomorskim, lubelskim, małopolskim, podkarpackim, pomorskim oraz w grupie szczególnego ryzyka (tab. 3). Średnia u osoby liczba zębów spostrzegana u badanej w kraju młodzieży w wieku 18 lat wynosiła 28,2 i była wyższa u mężczyzn niż u kobiet (tab. 2). Różniła się ona również w różnych województwach. Najniższą wartość średniej stwierdzono w województwach mazowieckim, lubelskim, zachodniopomorskim i małopolskim, a najwyższą (29,3) w województwie warmińsko-mazurskim (tab. 3).
Tabela 2. Młodzież w wieku 18 lat. Odsetek osób z pełnym uzębieniem, odsetek osób z próchnicą oraz średnia liczba zębów obecnych w jamie ustnej z uwzględnieniem płci i lokalizacji miejsca zamieszkania.
| | Odsetek osób z pełnym uzębieniem | Odsetek osób z próchnicą | Średnia liczba zębów obecnych w jamie ustnej |
| mężczyźni | 76,2 | 96,4 | 28,5 |
| kobiety | 73,3 | 98,2 | 28,0 |
| miasto | 77,3 | 97,2 | 28,3 |
| wieś | 71,2 | 97,7 | 28,2 |
| ogółem | 74,5 | 97,4 | 28,2 |
Tabela 3. Młodzież w wieku 18 lat. Odsetek osób z pełnym uzębieniem, odsetek osób z próchnicą oraz średnia liczba zębów obecnych w jamie ustnej u młodzieży (w poszczególnych województwach).
| Województwo | Odsetek osób z pełnym uzębieniem | Odsetek osób z próchnicą | Średnia liczba zębów obecnych w jamie ustnej |
| dolnośląskie | 84,0 | 97,8 | 28,4 |
| kujawsko-pomorskie | 68,9 | 97,2 | 28,0 |
| lubelskie | 66,5 | 98,2 | 27,6 |
| lubuskie | 73,2 | 97,2 | 28,6 |
| łódzkie | 83,4 | 97,2 | 28,4 |
| małopolskie | 68,6 | 98,4 | 27,9 |
| mazowieckie | 80,7 | 97,2 | 27,7 |
| opolskie | 78,7 | 93,4 | 28,3 |
| podkarpackie | 68,0 | 98,3 | 28,3 |
| podlaskie | 74,7 | 100,0 | 28,2 |
| pomorskie | 68,3 | 100,0 | 28,0 |
| śląskie | 78,7 | 97,9 | 28,4 |
| świętokrzyskie | 74,2 | 95,5 | 28,1 |
| warmińsko-mazurskie | 82,3 | 97,5 | 29,3 |
| wielkopolskie | 72,8 | 94,6 | 28,6 |
| zachodnio-pomorskie | 84,2 | 97,9 | 27,9 |
| grupa szczególnego ryzyka | 57,4 | 98,4 | 28,0 |
| ogółem: | 74,5 | 97,4 | 28,2 |
Około 97% badanych osób miało zęby uszkodzone przez próchnicę (tab. 2, 3). Nieco wyższy odsetek osób z próchnicą notowano wśród kobiet niż mężczyzn. W województwach podlaskim i pomorskim stwierdzono próchnicę u wszystkich badanych. Najwyższy odsetek młodzieży bez próchnicy wystąpił w województwie opolskim i wynosił 6,6%.
Średnio u badanej osoby stwierdzono 2,2 zęby z ubytkiem próchnicowym, 0,4 zęba usuniętego z powodu próchnicy i 5,4 zęby z wypełnieniami (ryc. 1). Łączna liczba zębów objętych próchnicą wynosiła 8,0. Średnia liczba zębów objętych próchnicą była o blisko 1 ząb wyższa u kobiet niż u mężczyzn. Średnio więcej zębów uszkodzonych przez próchnicę miała też młodzież wiejska w porównaniu z mieszkańcami miast. Najwyższe wartości wskaźnika próchnicy DMFT (przekraczające 8,0) stwierdzono w województwach dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim, małopolskim, podkarpackim, podlaskim, pomorskim i w grupie specjalnego ryzyka (ryc. 2). Najniższe wartości DMFT (<7,0) obserwowano natomiast w województwach wielkopolskim, warmińsko-mazurskim i mazowieckim.
1. Średnie wartości wskaźnika DMFT i jego składowych u osób w wieku 18 lat z uwzględnieniem płci i lokalizacji miejsca zamieszkania.
2. Średnie wartości wskaźnika DMFT i jego składowych u osób w wieku 18 lat w poszczególnych województwach i w grupie szczególnego ryzyka.
Najniższą (<1,5) średnią liczbę zębów z nieleczonymi ubytkami próchnicowymi (DT) stwierdzono w województwach opolskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim, a najwyższą przekraczającą 2,5 zęba w województwach kujawsko-pomorskim, podkarpackim i u osób z grupy specjalnego ryzyka. Średnia liczba usuniętych zębów (MT) wynosiła w badanej populacji 0,4. Nie stwierdzono różnic w wielkości średniej zależnych od płci i miejsca zamieszkania. Spostrzegane różnice w wielkości średniej MT występowały na poziomie województw.
Więcej niż 0,5 zęba usuniętego (MT) średnio u osoby obserwowano w województwach lubelskim, małopolskim, pomorskim i w grupie szczególnego ryzyka. Wskaźnik leczenia zachowawczego próchnicy był wysoki i wynosił średnio 0,71. U kobiet wartości tego wskaźnika były wyższe niż u mężczyzn.
Niższą od 0,70 wartość tego wskaźnika stwierdzono w województwach kujawsko-pomorskim, lubelskim, mazowieckim, podkarpackim, zachodniopomorskim oraz w grupie szczególnego ryzyka (ryc. 3). Najwyższą wartość wskaźnik ten osiągnął w województwie opolskim (0,93).
3. Średnie wartości wskaźnika leczenia zachowawczego u osób w wieku 18 lat w poszczególnych województwach i w grupie szczególnego ryzyka.
Analizując rozkład wartości wskaźnika próchnicy (DMFT) w badanej populacji krajowej stwierdzono, że u około 14% 18-latków nie przekroczył on wartości 3 (ryc. 4). U najwyższego odsetka badanych wartość wskaźnika wahała się w granicach 4-9. Dziesięć i więcej zębów objętych próchnicą miało 32% badanych osób. Obserwowano też różnice w rozkładzie wartości wskaźnika próchnicy zależnie od płci i lokalizacji miejsca zamieszkania. Rozkłady odsetkowe wartości DMFT różniły się także pomiędzy województwami (tab. 4).
4. Rozkład odsetkowy wartości wskaźnika DMFT u osób w wieku 18 lat w grupie ogólnej i w grupie szczególnego ryzyka.
Tabela 4. Młodzież w wieku 18 lat. Rozkład odsetkowy wartości wskaźnika DMFT w poszczególnych województwach.
| Województwo | DMFT = 0 | DMFT 1÷3 | DMFT 4÷6 | DMFT 7÷9 | DMFT 10÷12 | DMFT >12 |
| dolnośląskie | 2,2 | 14,4 | 23,8 | 26,0 | 16,6 | 17,1 |
| kujawsko-pomorskie | 2,8 | 6,7 | 20,0 | 29,4 | 24,4 | 16,7 |
| lubelskie | 1,8 | 6,0 | 18,6 | 23,4 | 22,2 | 28,1 |
| lubuskie | 2,8 | 10,1 | 22,9 | 31,3 | 18,4 | 14,5 |
| łódzkie | 2,8 | 9,9 | 23,8 | 35,4 | 22,1 | 6,1 |
| małopolskie | 1,6 | 9,0 | 21,8 | 25,5 | 20,7 | 21,3 |
| mazowieckie | 2,8 | 18,2 | 33,1 | 29,3 | 10,5 | 6,1 |
| opolskie | 6,6 | 18,0 | 21,3 | 28,4 | 14,8 | 10,9 |
| podkarpackie | 1,7 | 3,3 | 12,7 | 28,7 | 25,4 | 28,2 |
| podlaskie | 0,0 | 7,4 | 15,4 | 27,2 | 20,4 | 29,6 |
| pomorskie | 0,0 | 6,1 | 22,0 | 36,0 | 21,3 | 14,6 |
| śląskie | 2,1 | 10,6 | 31,9 | 33,0 | 16,0 | 6,4 |
| świętokrzyskie | 4,5 | 19,2 | 22,7 | 23,7 | 17,2 | 12,6 |
| warmińsko-mazurskie | 2,5 | 11,6 | 41,9 | 31,8 | 8,6 | 3,5 |
| wielkopolskie | 5,4 | 17,7 | 37,4 | 20,4 | 12,9 | 6,1 |
| zachodniopomorskie | 2,1 | 14,7 | 25,8 | 28,9 | 19,5 | 8,9 |
| grupa szczegól. ryzyka | 1,6 | 10,4 | 27,3 | 23,5 | 17,5 | 19,7 |
| ogółem | 2,6 | 11,4 | 24,9 | 28,4 | 18,1 | 14,6 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Oral Health Surveys, Basic Data. WHO, Geneva, 1997. 2.Oral Status Euro (Tool for Collection of Data on Oral Health Status). WHO, Geneva, 1997. 3.Szoke J., Petersem P.E.: Oral Heath of 18-year-old adolescents in Hungary. Fogorv. Sz., 2001, 5, 185-190. 4.Lo G.L., Bagramian R.A.: Declining prevalence of dental caries in school children in Singapore. Oral. Dis., 1997, 3, 121-125. 5.The Third National Health and Nutritional Examination Survey. USA, 1988-1991. www.whocollab.od.mah.se/amro/usa/data/usacar.html. 6.Adult Dental Health Survey. Oral Health in the United Kingdom 1998, Office for National Statistics, UK, 1998. 7.Moritz M., Sax G.: Austrian Health Institute, Personal Communication. www.whocollab.od.mah.se/euro/austria/data/austriacar.html. 8.Wang Hong Ying, et al.: The second national survey of oral health status of children and adults in China. Int. Dent. J., 2002, 52, 283-290. 9.National Board of Health, Copenhagen, Denmark. www.whocollab.od.mah.se/euro/denmark/data/denmarkcar.html. 10. National Data 1985-2002, Swedish National Board of Health and Welfare, Socialstyrelsen, S-106 30 Stockholm, Sweden. 11. Jańczuk Z.: Stan narządu żucia polskiej populacji. Nowa Stoma., 1997, 3, 45-48. 12. Jańczuk Z., Ciągło A.: Podstawy epidemiologii chorób narządu żucia. CEM. Warszawa, 1999. 13. Intensyfikacja profilaktyki próchnicy zębów i chorób przyzębia u dzieci, młodzieży oraz kobiet ciężarnych. PZH, Warszawa, 1998. 14. Ogólnokrajowy Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań. Polska 2004. M. Z. 2004. 15.Global goals for oral health in the year 2000. FDI. Int. Dent. J.,1982, 32, 74-77. 16.Hobdell M., et al.: Global goals for oral health 2020. Int. Dent. J., 2003, 53, 285-288.
