© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2006, s. 63-67
*Barbara Szafrańska-Perkowska
Rozwój fizyczny a wiek zębowy populacji 4-8-letnich dzieci białostockich – część I
Physical development and dental age in the population of 4-8-year-old children from Białystok – part I
z Zakładu Stomatologii Dziecięcej AM w Białymstoku
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Danuta Waszkiel
Wstęp
Dojrzałość biologiczną pojedynczego osobnika lub całej populacji możemy ocenić na podstawie zespołu cech morfologicznych warunkujących dany obraz fenotypowy. Wśród kryteriów służących do oceny wieku rozwojowego występują między innymi wiek zębowy oraz wiek morfologiczny oceniany najczęściej na podstawie analizy podstawowych cech fizycznych, takich jak masa ciała oraz wzrost (1, 2). Oznaczenie i porównanie kilku różnych wyznaczników wieku rozwojowego pozwalają na ocenę harmonijności rozwoju oraz jego zgodności z wiekiem kalendarzowym.
Cel pracy
Celem pracy była ocena dojrzałości biologicznej populacji dzieci białostockich w wieku od 4 do 8 lat, analizowanej w aspekcie wieku zębowego oraz morfologicznego, a także ocena zależności pomiędzy badanymi kryteriami wieku rozwojowego.
Materiał i metoda
Materiał badawczy stanowiła grupa 1044 dzieci w wieku od 4 do 8 lat. Dzieci pochodziły z wybranych losowo białostockich przedszkoli oraz klas pierwszych szkół podstawowych. Badania przeprowadzono w latach 2001-2003.
Celem ustalenia statusu zębowego każdemu dziecku wykonano badanie stomatologiczne. Badanie przeprowadzono w oświetleniu sztucznym przy użyciu narzędzi diagnostycznych. Badano obecność zębów mlecznych i stałych przyjmując, zgodnie z zaleceniami WHO, za ząb wyrznięty każdy widoczny w jamie ustnej ząb, niezależnie od stopnia zaawansowania procesu wyrzynania (3).
Badania masy ciała i wzrostu wykonano przy użyciu wagi lekarskiej. Mimo, iż z definicji masę ciała powinno się określać dla osoby rozebranej (1) ze względów funkcjonalnych dokonano pomiaru w odzieży, ale bez obuwia. Wzrost ustalono zgodnie z zasadami tj. dokonano pomiaru odległości pomiędzy punktami basis i vertex ciała (1).
Przeprowadzone badania miały charakter badań horyzontalnych. Badania takie, zwane również poprzecznymi, pozwalają na zebranie w ciągu krótkiego czasu danych dotyczących określonych parametrów w różnych grupach wiekowych (4, 5).
Zgodnie z zasadami oceny wieku kalendarzowego dla dzieci w wieku od 4 do 8 lat przy podziale na grupy wiekowe zastosowano zmienność 6 miesięcy (1) dzięki czemu uzyskano 9 grup wiekowych w obrębie których wyodrębniono podgrupy dziewczynek i chłopców (tab. 1)
Tabela 1. Przedstawienie materiału badawczego.
| Numer grupy | Liczebność grup |
| | razem |
| I - 4 latki | 25 | 29 | 54 |
| II - 4,5 latki | 49 | 44 | 93 |
| III - 5 latki | 72 | 67 | 139 |
| IV - 5,5 latki | 99 | 76 | 175 |
| V - 6 latki | 83 | 85 | 168 |
| VI - 6,5 latki | 106 | 93 | 199 |
| VII - 7 latki | 56 | 60 | 116 |
| VIII - 7,5 latki | 28 | 30 | 58 |
| IX - 8 latki | 17 | 25 | 42 |
| razem | 535 | 509 | 1044 |
Dojrzałość biologiczną populacji oceniono na podstawie analizy wieku zębowego oraz wieku morfologicznego oznaczanego oddzielnie na podstawie masy ciała oraz wzrostu. Do określenia wieku zębowego (6, 7) i morfologicznego posłużono się metodą jednocechową, zakładającą odrębną ocenę każdej cechy, czyli tzw. siatkę centylową. W pracy wykorzystano siatki centylowe wykonane w 1990 r. przez Cieślik i wsp. na podstawie badań dzieci z dużego ośrodka miejskiego (1), które można przyjąć za swoistą normę docelową ze względu na wysoki poziom warunków społeczno-ekonomicznych. Przyjęto, że wiek rozwojowy jest zgodny z kalendarzowym, wówczas gdy wartość badanej cechy mieści się w granicach tzw. wąskiej normy zawartej pomiędzy 25 a 75 percentylem. Wartości poniżej 25 percentyla świadczą o opóźnieniu wieku rozwojowego, natomiast powyżej 75 świadczą o jego przyspieszeniu w stosunku do wieku kalendarzowego (7).
Oceniono zależności pomiędzy:
a) wiekiem zębowym a wiekiem morfologicznym ocenianym na podstawie analizy masy ciała,
b) wiekiem zębowym dzieci a wiekiem morfologicznym ocenianym na podstawie analizy wzrostu.
Analizę przeprowadzono oddzielnie dla grup dziewczynek i chłopców.
Wyniki badań wprowadzono do komputera tworząc bazę danych, w obrębie której można było dokonać potrzebnej analizy statystycznej.
Stawiane w pracy hipotezy weryfikowano testem Chi-kwadrat niezależności (jeśli było konieczne stosowano poprawkę Yates´a).
Za istotne statystycznie uznawano te zależności, dla których wartość statystyki Chi-kwadrat (z poprawką Yates´a bądź bez) była większa od wartości krytycznej Chi-kwadrat (dla odpowiedniej liczby stopni swobody i p<0,05).
Analizę zebranego materiału badawczego przeprowadzono w dwóch częściach. W części pierwszej analizie poddano całą populację. W części drugiej, która stanowi odrębną publikację, analiza dotyczyła wyodrębnionych z populacji osobników spełniających określone kryteria.
Wyniki
Wiek zębowy zgodny z kalendarzowym osiągnęło 50% badanej populacji. Opóźnienie wieku zębowego stwierdzono u 37% dziewczynek i 35% chłopców, zaś przyspieszenie u 10% dziewczynek i 17% chłopców. Świadczy to o nieznacznie późniejszym wyrzynaniu zębów stałych w populacji dzieci białostockich w stosunku do normy docelowej (tab. 2).
Tabela 2. Wiek zębowy badanej populacji.
| Płeć | Liczebność grup | Wiek zębowy |
| Opóźniony | Zgodny z kalendarzowym | Przyspieszony |
| | 535 | 198 | 37,1 | 282 | 52,6 | 55 | 10,3 |
| | 509 | 175 | 34,4 | 248 | 48,7 | 86 | 16,9 |
| razem | 1044 | 373 | 35,7 | 530 | 50,8 | 141 | 13,5 |
Tabela 3 oraz tabela 4 przedstawiają wiek morfologiczny badanej populacji oceniany oddzielnie na podstawie analizy masy ciała oraz na podstawie analizy wzrostu poszczególnych osobników.
Tabela 3. Wiek morfologiczny badanej populacji oceniany na podstawie masy ciała.
| Płeć | Liczebność grup | Wiek morfologiczny oceniany na podstawie masy ciała |
| Opóźniony | Zgodny z kalendarzowym | Przyspieszony |
| | 535 | 79 | 14,8 | 298 | 55,7 | 158 | 29,5 |
| | 509 | 81 | 15,9 | 287 | 56,4 | 141 | 27,7 |
| razem | 1044 | 160 | 15,3 | 585 | 56,1 | 299 | 28,6 |
Tabela 4. Wiek morfologiczny badanej populacji, oceniany na podstawie wzrostu.
| Płeć | Liczebność grup | Wiek morfologiczny oceniany na podstawie wzrostu |
| Opóźniony | Zgodny z kalendarzowym | Przyspieszony |
| | 535 | 50 | 9,4 | 253 | 47,2 | 232 | 43,4 |
| | 509 | 64 | 12,6 | 261 | 51,2 | 184 | 36,2 |
| razem | 1044 | 114 | 10,9 | 514 | 49,2 | 416 | 39,9 |
Wiek rozwojowy badanej populacji analizowany w aspekcie wieku zębowego oraz morfologicznego, zgodny z wiekiem kalendarzowym osiągnęło około 50% badanych (tab. 2, 3, 4). Analiza osobników, których wiek rozwojowy nie mieści się w granicach zgodności z wiekiem kalendarzowym pozwala stwierdzić, iż w ramach analizy wieku morfologicznego populacja dzieci białostockich rozwija się nieznacznie szybciej od populacji uznanej za docelową (tab. 3, 4).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Cieślik J., i wsp.: Dziecko Poznańskie ´90. Wzrastanie, dojrzewanie, normy i metody oceny rozwoju. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Bogucki. 1994. s. 30-31, 123-152. 2. Przylipiak S., i wsp.: Wyrzynanie zębów stałych u dzieci polskich w wieku szkolnym. Czas. Stomat., 1973; 26; 9: 965-970. 3.Oral Health Surveys. Basic Methods. Geneva: World Health Organization; 1997. s. 43-44. 4.Szydłowska-Rodziewicz B.: Wybrane zagadnienia drugiego ząbkowania u dzieci łódzkich. Praca doktorska AM Łódź; 1995. s. 6. 5.Wochna-Sobańska M., Bołtacz-Rzepkowska E.: Drugie ząbkowanie u dzieci w wieku 8-9 i 13-14 lat. Czas. Stomat., 1982; 35; 5-6: 301-309. 6.Masztalerz A.: Formuła zębowa jako miernik wieku zębowego. Wrocławska Stomat. 1968; 63-66. 7.Śmiech-Słomkowska G., Jarnecka B.: Rozwój fizyczny a wiek zębowy dzieci w wieku 7-10 lat. Czas. Stomat., 1990; 43; 7: 434-438. 8.Panek S.: Wyrzynanie się zębów stałych u dzieci polskich. Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Kraków: PAU; 1950. s. 44-45. 9.Panek S.: Dalsze badania nad procesem wyrzynania się uzębienia stałego jako kryterium oceny rozwoju organizmu człowieka. Wrocław: PAN; 1956. s. 38-41. 10. Mierzwinska K.: Wpływ wybranych czynników ogólnoustrojowych i środowiskowych na termin wyrzynania pierwszego zęba mlecznego u dzieci lubelskich. Praca doktorska AM Lublin; 1983. s. 82. 11. Szpringer-Nodzak M., i wsp.: Przebieg procesu pierwszego ząbkowania w świetle niektórych parametrów rozwoju dziecka i czynników środowiskowych. Czas. Stomat., 1992; 45; 1: 14-18. 12. Brzostowicz B., i wsp.: Kolejność wyrzynania pierwszych zębów stałych u dzieci wrocławskich. Wrocławska Stomat. 1980; 213-217. 13. Gajdzik-Plutecka D., Turska A.: Bilans uzębienia stałego u dzieci 7-letnich z makroregionu Warszawy. Przeg. Stomat. Wieku Rozw., 1997; 4: 8-10. 14. Helm S.: Relationship between dental and skeletal maturation in Danish schoolchldren. Scandinavian Journal. of Dental Research. 1990; 98: 313-316. 15.Łuczaj-Cepowicz E., i wsp.: Charakterystyka drugiego ząbkowania u 7- i 12-letnich dzieci województwa białostockiego. Przeg. Stomat. Wieku Rozw., 1994/1995; 8-9: 35-38. 16. Pospieszyńska M., i wsp.: Siekaczowy typ wyrzynania zębów stałych i jego wpływ na kształtowanie się dolnego łuku zębowego. Poznańska Stomat., 1986-87; 185-188. 17.Śmiech-Słomkowska G.: Dynamika wyrzynania się zębów stałych a rozwój fizyczny dzieci sześcioletnich. Czas. Stomat., 1987; 40, 6: 411-415. 18.Mierzwińska K.: Wpływ długości ciała na termin wyrzynania pierwszego zęba mlecznego u dzieci lubelskich. Czas. Stomat., 1984; 37; 12: 961-969. 19.Mierzwińska K.: Wpływ masy urodzeniowej ciała na termin wyrzynania pierwszego zęba mlecznego u dzieci lubelskich. Czas. Stomat., 1984; 37; 9: 659-667. 20.Szpringer-Nodzak M., i wsp.: Próba oceny zależności między rozwojem fizycznym a procesem pierwszego ząbkowania u dzieci. Czas. Stomat. 1984; 37; 1: 1-7. 21.Żądzińska E.: Parametry urodzeniowe dziecka a początek pierwszego ząbkowania. 2000. Malinowski A. Antropologia a medycyna i promocja zdrowia. Tom 3. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź. s. 210-219. 22.Błaszczak I.: Badania nad terminami wyrzynania się zębów stałych u dzieci kieleckich z uwzględnieniem czynników ogólnoustrojowych. Praca Doktorska. AM Lublin; 1990. s. 29-54. 23.Szydłowska-Rodziewicz B.: Wpływ niektórych czynników genetycznych, paragenetycznych i środowiskowych na proces wyrzynania zębów stałych u dzieci łódzkich. Przeg. Stomat. Wieku Rozw., 1995; 3-4: 44-48. 24.Śmiech-Słomkowska G., Jarnecka B.: Rozwój fizyczny a wiek zębowy dzieci w wieku 7-10 lat. Czas. Stomat. 1990; 43; 7: 434-438.
