© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2006, s. 140-145
*Dorota Banaszek
Świadomość i zachowania zdrowotne matek objętych edukacją stomatologiczną w szkole rodzenia oraz stan narządu żucia ich dzieci w wieku 2-5 lat
Oral health knowledge and health behaviour of mothers who participated dental education program in birth school and oral health state of their 2-5-year old children
Zakład Stomatologii Ogólnej PAM
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Elżbieta Weyna
Wstęp
Jedną z głównych misji ŚOZ w XXI wieku jest globalne przywództwo w promocji zdrowia (1). Podstawowym jej narzędziem jest bezsprzecznie edukacja prozdrowotna, również ta, która dotyczy zdrowia jamy ustnej (2).
Priorytetem w stomatologicznej działalności edukacyjnej w naszym kraju, powinna być grupa kobiet ciężarnych i najmłodszych dzieci. Liczne prace wskazują na zbyt małą świadomość i niewłaściwe postawy prozdrowotne matek oraz na wysoką frekwencję i intensywność próchnicy u dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym (3, 4, 5, 6, 7, 8). Na konieczność powszechnej edukacji stomatologicznej kobiet ciężarnych i matek najmłodszych dzieci w Polsce zwraca uwagę już od dawna wielu autorów (9, 10, 11, 12, 13). Rosnąca w Polsce popularność szkół rodzenia może stanowić dobrą podpowiedź dla organizatorów promocji zdrowia jamy ustnej (12, 14, 15, 16, 17).
Celem niniejszej pracy była ocena:
– świadomości i zachowań zdrowotnych matek objętych kilka lat temu edukacją stomatologiczną w szkole rodzenia,
– intensywności próchnicy, higieny jamy ustnej oraz nieprawidłowości zgryzowych u ich 2-5-letnich dzieci.
Materiał i metody
W jednej ze szczecińskich szkół rodzenia, w latach 1999-2001, wprowadzono pod koniec tradycyjnego cyklu edukacyjnego, jednorazowe (ok. 90 min.) spotkania na temat zdrowia jamy ustnej u kobiet ciężarnych i najmłodszych dzieci. Tematyką spotkania była kompleksowo rozumiana profilaktyka stomatologiczna u matki i dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem eliminacji diety próchnicotwórczej. Po wykładzie i dyskusji wykonywano u przyszłych matek przegląd stomatologiczny połączony z wybarwianiem płytki bakteryjnej i instruktażem higieny jamy ustnej (18).
Na przełomie 2003/2004 roku zaproszono ponownie do udziału w programie profilaktycznym te kobiety, tym razem już z dziećmi. Zgłosiło się 38 matek i 46 dzieci w wieku od 2 do 5 lat. Kobiety proszono o podanie swojego wykształcenia i udzielenie odpowiedzi na 11 pytań ankietowych dotyczących ich świadomości i stomatologicznych zachowań zdrowotnych.
Dzieci poddano badaniu klinicznemu, oceniając u nich intensywność próchnicy przy pomocy średniej liczby dmft, stan higieny jamy ustnej posługując się zmodyfikowanym wskaźnikiem nazębnej płytki międzyzębowej Aproximal Plaque Index A.P.I. (19) oraz notowano nieprawidłowości zgryzowe. Dzieciom 2-4-letnim z puw>0 lakierowano zęby preparatem Fluor Protector. Zabieg ten wykonywano dwukrotnie w odstępie 1 tygodnia. Zwracano też uwagę na konieczność eliminacji u nich diety próchnicotwórczej z ograniczeniem pojadania między posiłkami. Na koniec wizyty, udzielano dzieciom w obecności opiekunów, indywidualnego instruktażu szczotkowania zębów z zaleceniem dwukrotnego ich oczyszczania, zwłaszcza po ostatnim posiłku przed snem. Zachęcano też rodziców do używania klepsydry odmierzającej czas szczotkowania oraz w miarę potrzeby do wybarwiania płytki bakteryjnej. Chciano w ten sposób włączać rodziców do tak zwanej profilaktyki domowej.
Wyniki badań ankietowych i klinicznych podzielono na dwie grupy wiekowe dzieci tzn. od 2 do 4 oraz od 4 do 5 lat. Z uwagi na zbyt małą liczbę osób w obydwu grupach, wyników badań nie poddano analizie statystycznej.
Planowana jest dalsza opieka profilaktyczna nad tymi dziećmi.
Wyniki i ich omówienie
Tabela 1 przedstawia odpowiedzi ankietowe matek na pytania dotyczące świadomości i stomatologicznych zachowań zdrowotnych wobec ich 2-5-letnich dzieci.
Tabela 1. Odpowiedzi ankietowe matek dzieci 2-5-letnich objętych edukacją stomatologiczną w okresie ciąży w szkole rodzenia.
| Pytanie | Wersje odpowiedzi | dzieci 2-4-letnie | dzieci 4-5-letnie | dzieci ogółem |
| n | % | n | % | n | % |
| 1. Czy Pani dziecko było już u stomatologa? | tak | 17 | 70,8 | 18 | 81,8 | 35 | 76,1 |
| nie | 7 | 29,2 | 4 | 18,2 | 11 | 23,9 |
| 2. Z jakiego powodu odbyła się ta wizyta? | przegląd stomatolog. | 12 | 50 | 7 | 31,8 | 19 | 41,3 |
| lakierowanie zębów | 6 | 25 | 7 | 31,8 | 13 | 28,3 |
| leczenie próchnicy | 4 | 16,7 | 8 | 36,4 | 12 | 26,1 |
| konsultacja ortodont. | 2 | 8,3 | 0 | - | 2 | 4,4 |
| 3. Jak często Pani dziecko oczyszcza zęby? | 1-2 razy w tygodniu | 0 | - | 0 | - | 0 | - |
| 1 raz dziennie | 11 | 45,8 | 7 | 31,8 | 18 | 39,1 |
| 2 razy dziennie | 13 | 54,2 | 15 | 68,2 | 28 | 60,9 |
| 4. Kiedy najczęściej Pani dziecko oczyszcza zęby? | przed/po śniadaniu | 0 | - | 1 | 4,5 | 2 | 4,4 |
| po kolacji | 11 | 45,8 | 6 | 27,3 | 15 | 32,6 |
| po śniad. i kolacji | 13 | 54,2 | 15 | 68,2 | 29 | 63 |
| 5. Czy ktoś dorosły pomaga dziecku przy szczotkowaniu zębów? | tak | 23 | 95,8 | 16 | 72,7 | 39 | 84,8 |
| rzadko pomaga | 1 | 4,2 | 6 | 27,3 | 7 | 15,2 |
| nie | 0 | - | 0 | - | 0 | - |
| 6. Na czym polega ta pomoc? | obserwuję dziecko i doczyszczam zęby | 19 | 79,2 | 19 | 86,4 | 38 | 82,6 |
| sama oczyszczam dziecku zęby | 5 | 20,8 | 3 | 13,6 | 8 | 17,4 |
| 7. Jak często dziecko spożywa słodkie przekąski i nadmiernie słodzone napoje (np. Coca Cola?) | sporadycznie | 12 | 50 | 7 | 32 | 19 | 41 |
| kilka razy w tygodniu | 7 | 29,2 | 14 | 63,6 | 21 | 45,7 |
| kilkakr. w ciągu dnia | 5 | 20,8 | 1 | 4,6 | 6 | 13 |
| 8. Czy stara się Pani wyjaśniać dziecku, że nadmiar słodyczy i częste podjadanie w ciągu dnia jest szkodliwe dla ich zębów? | tak | 21 | 87,5 | 19 | 86,4 | 40 | 87 |
| nie | 1 | 4,2 | 0 | - | 1 | 2,1 |
| sporadycznie | 2 | 8,3 | 3 | 13,6 | 5 | 10,9 |
| 9. Czy leczenie zębów mlecznych może mieć wpływ na stan wyrzynających się zębów stałych? | tak | 23 | 95,8 | 18 | 81,8 | 41 | 89,1 |
| nie | 0 | - | 1 | 4,6 | 1 | 2,2 |
| nie wiem | 1 | 4,2 | 3 | 13,6 | 4 | 8,7 |
| 10. Czy dziecko przyjmuje/przyjmowało tabletki lub krople z fluorem? | tak | 3 | 12,5 | 3 | 13,6 | 6 | 13,1 |
| nie | 21 | 87,5 | 19 | 86,4 | 40 | 86,9 |
| 11. Czy wiadomości ze szkoły rodzenia przydały się Pani w codziennej praktyce? | tak | 24 | 100 | 22 | 100 | 46 | 100 |
| nie | 0 | - | 0 | - | 0 | - |
Na pytanie 1: „Czy Pani dziecko było już u stomatologa?” twierdząco odpowiedziała zdecydowana większość matek dzieci 2-4-letnich (70,8%) i 4-5-letnich (81,8%).
Pytając o powód tej wizyty (pytanie 2) okazało się, że u co drugiego dziecka z grupy młodszej był to przegląd stomatologiczny, u co czwartego lakierowanie zębów, a prawie u co piątego leczenie zębów. W grupie dzieci starszych, prawie co trzecie korzystało z przeglądu stomatologicznego i prawie co trzecie miało lakierowane zęby (po 31,8%). Leczeniu stomatologicznemu poddało się zaś 36,4% dzieci czyli dwukrotnie więcej niż w grupie młodszej. Pytając matki dzieci 3-letnich w ogólnokrajowym badaniu ankietowym przeprowadzonym w 2002 roku o pierwszą wizytę u stomatologa okazało się, że takich dzieci było dwukrotnie mniej niż w badaniu własnym. Uczyniło to zaledwie 38% matek (3). Należy przy tym nadmienić, że wśród kobiet, które w ogóle nie odwiedziły dentysty ze swoim dzieckiem w wieku 3 lat była zdecydowana przewaga osób z wykształceniem podstawowym i średnim zawodowym. Wobec tak małej frekwencji najmłodszych dzieci u stomatologa autorzy wyżej wspomnianego monitoringu, wzorem państw rozwiniętych, sugerują połączenie okresowych wizyt u pediatry z profilaktycznymi kontrolami u stomatologa.
Z odpowiedzi na pytanie 3 dotyczące częstości oczyszczania zębów wynika, że wszystkie dzieci wykonują ten zabieg codziennie. Dwa razy dziennie szczotkuje je ponad połowa dzieci 2-4-letnich i ponad dwie trzecie 4-5-letnich (odpowiednio 54,2 oraz 68,2%). Podobne wyniki, ale u starszych bo 4 i 6-letnich dzieci szczecińskich podaje Manowiec (6).
We wspomnianych badaniach ogólnopolskich 25% 3-latków szczotkuje zęby sporadycznie lub w ogóle tego nie czyni. Pozostałe 75% tych dzieci wykonuje ten zabieg każdego dnia, w tym 2 i 3 razy dziennie, odpowiednio 30 i 5% badanych (3).
Uzyskane odpowiedzi na pytanie 5 w ankiecie własnej pokazały, że prawie wszyscy rodzice dzieci młodszych (95,8%) i prawie trzy czwarte rodziców dzieci starszych (72,7%) pomaga im zazwyczaj w oczyszczaniu zębów. W cytowanym badaniu ogólnopolskim tylko połowa ankietowanych podaje, że ktoś z rodziny często pomaga dzieciom 3-letnim w myciu zębów (54%). Natomiast 5 i 6-letnie dzieci przedszkolne z Łodzi zadeklarowały, że tylko ok.14 i 7% rodziców pomaga im w szczotkowaniu zębów (20). Z badań własnych autorki oraz piśmiennictwa jednoznacznie wynika, że opiekunowie dziecka powinni pomagać mu w wykonywaniu tego zabiegu nawet do 8-10 roku życia. Jest to uwarunkowane niską sprawnością psychoruchową dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz tym, że najczęściej szczotkują one tylko zęby przednie (3, 21, 22).
W niniejszej ankiecie, odpowiedzi na pytanie 6 ujawniły, że większość rodziców w sposób właściwy pomaga dzieciom w myciu zębów. Okazuje się, że ponad trzy czwarte z nich obserwuje dzieci młodsze oraz starsze i w razie potrzeby doczyszcza im zęby (odpowiednio 79,2 i 86,4%). Pozostali postępują mniej właściwie i sami szczotkują dzieciom zęby.
Godną uwagi jest odpowiedź matek dzieci na częstość spożywania słodkich przekąsek (pytanie 7). Zaledwie 13% ogółu badanych (czyli sześcioro dzieci) pojada szkodliwe produkty dla zębów kilkakrotnie w ciągu dnia, a w grupie 4-5-latków jest ich tylko około 5%. Zdecydowanie więcej dzieci przedszkolnych z Łodzi w wieku 5 i 6 lat spożywa słodycze kilkakrotnie w ciągu dnia, bo aż około 27 i 32% (20). Jeszcze większe spożycie słodyczy podaje Manowiec u 4 i 6-latków. Codziennie spożywa słodycze aż około 85% z nich, a kilka razy dziennie konsumuje je około 40% z nich (6). Również w populacji dzieci młodszych (badania ogólnopolskie) obserwuje się nadmierne spożywanie słodyczy między posiłkami, a jednocześnie niekorzystne zjawisko braku regularnie spożywanego drugiego śniadania i podwieczorku (3).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Adamowicz-Klepalska B., i wsp.: Założenia i cele zdrowia jamy ustnej w kraju na lata 2006-2020. Czas. Stomat., 2005, 6, 457-460. 2.Strużycka I., i wsp.: Efektywne sposoby promocji zdrowia jamy ustnej. Czas. Stomat., 2005, 6, 392-396. 3.Wierzbicka M., i wsp.: Ogólnokrajowy Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań. Min. Zdrowia. Polska 2002. 4.Wierzbicka M., i wsp.: Świadomość i zachowania zdrowotne matek małych dzieci w Polsce z początkiem nowego tysiąclecia. Stomat. Współczesna 2003, 10, 4, 8-12. 5.Wlazło E.: Próba wieloczynnikowej oceny skuteczności profilaktyki próchnicy wdrożonej u dzieci trzyletnich. Praca doktorska PAM Szczecin 2005. 6. Manowiec J.: Ocena skuteczności wybranych programów profilaktyki próchnicy zębów u dzieci przedszkolnych. Paca doktorska PAM Szczecin 2002. 7.Jankowiak K., i wsp.: Świadomość i stomatologiczne zachowania zdrowotne matek dzieci w wieku 2-3 lat. XXXVIII sesja naukowa STN PAM. Szczecin 2005. Streszczenia prac. 8.Proc P., Filipińska-Skąpska R.: Ocena stanu uzębienia oraz stomatologicznych potrzeb leczniczych dzieci łódzkich do lat 5. Nowa Stomat., 2003, 4, 185-189. 9.Borysewicz-Lewicka M.: Zagrożenia zdrowia jamy ustnej kobiet w okresie ciąży. Przegl. Stomat. Wieku Rozwoj., 1977, 4, 5-7. 10. Szpringer-Nodzak M.: Badanie czynników etiologicznych próchnicy wczesnej u dzieci z uzębieniem próchnicowym. Nowa Stomat., 1997, 2, 3-8. 11. Szczepańska J., i wsp.: Ocena stanu uzębienia i stomatologicznych potrzeb leczniczych kobiet ciężarnych z regionu łódzkiego. Nowa Stomat., 1999, 3, 41-45. 12. Dubielecka-Kittel M., Rusyan E.: Stan próchnicy i potrzeby lecznicze kobiet w ciąży uczestniczących w kursach przygotowawczych szkoły rodzenia. Stomat. Współczesna., 2002, 9, 6, 41-45. 13. Grzesiak I., Kaczmarek U.: Ocena gotowości do zmian postaw i zachowań prozdrowotnych matek dzieci do trzech lat. Dent. Med. Probl., 2003, 40, 2, 287-293. 14. Tymczyna B., i wsp.: Wiedza kobiet w ciąży na temat higieny jamy ustnej i profilaktyki próchnicy zębów. Zdr. Publ., 2004, 114, 2, 193-196. 15.Fijałkowski W.: Rozwinięty program szkoły rodzenia. Mag. Pielęg. Położ., 1998, 6, 34-35. 16.Rudnicki J.: Szkoła Matek – jako metoda promocji zdrowia i kontynuacja Szkoły Rodzenia. Mag. Pielęg. Położ., 1997, 2, 41-42. 17.Caus I., i wsp.: Szkoły rodzenia województwa śląskiego etapem edukacji rodzinnej. Zdr. Pub., 2002, 112 supl. 1: Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia na progu XXI wieku. Biłgoraj 21-22. 09. 2002. 18.Banaszek D.: Czy potrzebna jest edukacja stomatologiczna wśród osób uczęszczających do szkół rodzenia? Przegl. Stomat. Wieku Rozwoj., 2002, 2, 27-30. 19.Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL 2001. W: Higiena jamy ustnej w profilaktyce profesjonalnej. 39-71. 20.Bruzda-Zwiech A., i wsp.: Wpływ nawyków higienicznych i żywieniowych na stan uzębienia dzieci w wieku przedszkolnym. Dent. Med. Probl., 2005, 42, 2, 267-272. 21.Grocholewicz K., i wsp.: Czteroletnia ocena skuteczności programów profilaktycznych u dzieci szkolnych. Redukcja próchnicy. Prz. Stom. Wieku Rozw., 1998, 2/3, 61-66. 22.Gorczyński M.: Psychostomatologia dziecięca. Wydawnictwo Medyczne Sanmedia, Warszawa 1996. W: Wiek przedszkolny, 45-56. 23.Kaczmarek U.: Mechanizmy kariostatyczne fluoru. Czas. Stomat., 2005, LVIII, 6, 404-413. 24.Trykowski J.: Optymalna fluorowa profilaktyka próchnicy zębów w Polsce. Czas. Stomat., 2005, LVIII, 6, 436-449. 25.Featherstone J.D.: The science and practice of caries prevention. JADA, 2000, 131, 887-899. 26.Ten Cate J.M.: Current concepts on the theories of the mechanism of action of fluoride. Acta Odontol. Scan., 1999, 57, 325-329. 27.Ismail A.I.: Prevention of early childhood caries. Community Dent. Oral. Epidemiol., 1998, 26, Suppl. 1, 49-61. 28.Grocholewicz K., i wsp.: Stan wiedzy lekarzy i studentów na temat bezpieczeństwa stosowania związków fluoru w profilaktyce próchnicy. Poradnik Stomatologiczny 2004, 8, 5-10. 29.Grzesiak I., Kaczmarek U.: Prognozowanie stanu higieny jamy ustnej u dzieci. Dent. Med. Probl., 2005, 42, 2, 255-260. 30.Olczak-Kowalczyk D.: Ocena stanu higieny jamy ustnej i uzębienia u dzieci warszawskich w wieku od 3 do 7 roku życia. Nowa Stomat., 2001, 4, 13-21. 31.Kawala B., i wsp.: Występowanie dysfunkcji, parafunkcji i wad narządu żucia u dzieci w wieku przedszkolnym. Dent. Med. Probl., 2003, 40, 2, 319-325. 32.Zadurska M., i wsp.: Badania epidemiologiczne wad zgryzu i zaburzeń funkcji układu mięśniowo-stawowego u dzieci w wieku przedszkolnym. Przegl. Stomat. Wieku Rozwoj. 2001, 211-21. 33.Grzesiak I., Kaczmarek U.: Wiedza prozdrowotna matek i świadomość stanu uzębienia ich dzieci w wieku do 3 lat. Dent. Med. Probl., 2004, 41, 1, 59-66. 34.Stańczak-Sionek D., i wsp.: Zastosowanie testu bakteryjnego w celu określenia ryzyka próchnicy u dzieci do trzeciego roku życia. Dent. Med. Probl., 2003, 40, 2, 273-279. 35. Pytlak I.: Sytuacja społeczno-ekonomiczna rodziny a zdrowie jamy ustnej dzieci. Zdrowie Publ., 2002, 112, 3, 334-339.
