Nadliczbowość zębów (hiperdoncja) jest nieprawidłowością zębową polegającą na powstawaniu dodatkowych zawiązków zębowych o typowej lub atypowej budowie. Zęby nadliczbowe mogą powstawać w każdej okolicy łuków zębowych, jednak szczególnie często tworzą się one w przedniej okolicy szczęki (89-96%) (1). Rzadziej występują nadliczbowe zęby przedtrzonowe i trzonowe, a niezwykle rzadko nadliczbowe kły (2). W literaturze częstość występowania nadliczbowości w uzębieniu mlecznym ocenia się na 0,3-0,8%, natomiast w uzębieniu stałym 0,1-3,6% (1). Zaburzenie to częściej spotykane jest u mężczyzn niż u kobiet w stosunku od 2:1 do 6:1 (3-6). Obserwuje się pojedyncze lub mnogie zęby nadliczbowe, które mogą być zlokalizowane po jednej stronie łuku zębowego lub obustronnie. Pojedyncze zęby nadliczbowe spotyka się dość często (76-86%). Czterokrotnie rzadziej występują dwa zęby nadliczbowe (12-24%). Mnoga nadliczbowość zębów spotykana jest najrzadziej (poniżej 1%) i w większości przypadków jest objawem zespołów wad wrodzonych (rozszczep wargi i podniebienia, dysplazja obojczykowo-czaszkowa, zespół Gardnera). Etiologia tego zaburzenia nie jest w pełni wyjaśniona, jednak wymienia się różne teorie mogące tłumaczyć powstawanie hiperdoncji. Istnieje hipoteza nadprodukcji listewki zębowej, podziału zawiązków zębowych, teoria atawistyczna oraz dziedziczna (7, 8). Ze względu na zróżnicowanie morfologiczne zębów nadliczbowych Garvey dokonuje podziału na cztery grupy: zęby o budowie typowej dla danej grupy, o kształcie stożka, guzkowate oraz zębiaki (9). W uzębieniu mlecznym zęby nadliczbowe najczęściej mają kształt typowy dla danej grupy zębowej, natomiast w uzębieniu stałym najczęściej występującym zębem nadliczbowym jest ząb o kształcie stożka ułożony w linii pośrodkowej szczęki. Zęby nadliczbowe mogą samoistnie wyrzynać się do jamy ustnej lub też pozostają w kości, niejednokrotnie opóźniając lub uniemożliwiając wyrzynanie pozostałych zębów. Pojawianie się zębów nadliczbowych może być także przyczyną rotacji, przemieszczeń i stłoczeń zębów, diastemy, resorpcji korzeni, powstawania torbieli. W piśmiennictwie opisuje się rzadkie przypadki ektopowego występowania zębów nadliczbowych w miejscach oddalonych od wyrostków zębodołowych; jama nosowa, zatoka szczękowa, bródka (10). Powstawanie zębów nadliczbowych może odbywać się w tym samym czasie co innych zębów z danej grupy lub możliwe jest późne ich tworzenie, co tłumaczyć może hipoteza możliwości przetrwania niezresorbowanej listewki zębowej (11). Wg badań Komorowskiej i Drelicha rozwój zębów nadliczbowych był w 49,3% zgodny z rozwojem zębów typowych, opóźniony u 39,3%, a przyspieszony u 11,3% badanych ogólnie zdrowych osób. W przypadkach dysplazji obojczykowo-czaszkowej rozwój zębów był zawsze opóźniony względem zębów typowych (2). Autorzy przedstawiają dwa udokumentowane radiologicznie przypadki późnego tworzenia zębów nadliczbowych w okolicy dolnych zębów przedtrzonowych.

Pacjentka M.S. w wieku 16 lat, ogólnie zdrowa, zgłosiła się do leczenia ortodontycznego z powodu zatrzymania zęba 21. Z wywiadu oraz z dokumentacji radiologicznej uzyskano informacje o występujących anomaliach zębów siecznych mlecznych i stałych. W wieku 9 lat występowały przetrwałe centralne mleczne siekacze w szczęce (ryc. 1). Prawy przyśrodkowy górny ząb sieczny miał atypową budowę i powstał z połączenia tego zęba z nadliczbowym mlecznym siekaczem. Przyczyną zaburzeń w wyrzynaniu stałych siekaczy były dwa nadliczbowe zęby ułożone poniżej ich koron. Kolejne zdjęcie pantomograficzne wykonane w wieku 11 lat, po upływie dwóch lat od usunięcia przetrwałych zębów mlecznych uwidoczniło kształt i topografię zębów nadliczbowych (ryc. 2). Ząb po stronie prawej budową przypominał boczny siekacz, który ułożony był pomiędzy bocznym i przyśrodkowym siekaczem prawym. Rozwój zęba nadliczbowego był opóźniony w stosunku do typowego. Po stronie lewej ząb nadliczbowy położony był pod koroną lewego siekacza przyśrodkowego, blokując jego wyrzynanie, a kształtem przypominał stożek. Prawy ząb nadliczbowy samoistnie wyrznął się do jamy ustnej. Po usunięciu obydwu zębów nadliczbowych oczekiwano na spontaniczne wyrzynanie centralnych siekaczy. Pacjentka nie była leczona ortodontycznie. Dopiero w wieku 16 lat zgłosiła się do specjalisty ortodonty zaniepokojona opóźnionym wyrzynaniem zęba 21. Wykonane w tym okresie życia dziecka badanie radiologiczne wykazało obecność zatrzymanego siekacza (ryc. 3). Dodatkowo rozpoznano tworzenie się dwóch zębów nadliczbowych w okolicy dolnych zębów przedtrzonowych. Po stronie lewej ząb zlokalizowany był pomiędzy korzeniami zębów 34 i 35, natomiast po stronie prawej pomiędzy korzeniami drugiego zęba przedtrzonowego i pierwszego zęba trzonowego. Opóźniony rozwój zębów nadliczbowych oraz wcześniejsza dokumentacja radiologiczna pozwalają stwierdzić, że powstawanie tych zębów następowało znacznie później niż zębów typowych. Stopień zaawansowania rozwoju obydwu zębów nadliczbowych nie był jednakowy. U pacjentki podjęto leczenie ortodontyczne mające na celu sprowadzenie do łuku zębowego zatrzymanego lewego centralnego siekacza po odtworzeniu dla niego miejsca w łuku zębowym. Zaplanowano leczenie za pomocą cienkołukowego aparatu stałego. Ze względu na brak objawów klinicznych ze strony zębów nadliczbowych zadecydowano o ich pozostawieniu z zaleceniem okresowej kontroli radiologicznej.