© Borgis - Nowa Stomatologia 2-3/2007, s. 55-60
*Dorota Banaszek1, Zbigniew Szych2
Ocena skuteczności dwóch programów profilaktycznych u dzieci przedszkolnych
The estimation of effectiveness of two different prophylaxis programs in kindergartens children
1Zakład Stomatologii Ogólnej PAM
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Elżbieta Weyna
2Zakład Informatyki Medycznej i Badań Jakości Kształcenia PAM
Kierownik Zakładu: dr n. technicznych Jerzy Pastusiak
Najnowsze badania stomatologiczne stanu uzębienia dzieci w wieku przedszkolnym w Polsce wskazują nadal na ich wysoce niepokojącą zapadalność na chorobę próchnicową. Dokumentują to najnowsze wyniki ogólnopolskich badań epidemiologicznych (1, 2, 3) oraz inne badania w naszym kraju (4, 5, 6, 7, 8). Ocena intensywności próchnicy u dzieci w wieku 6-7 lat w ogólnokrajowym monitoringu zdrowia jamy ustnej w 2000 roku w odniesieniu do innych krajów europejskich wykazała, że zapadalność na próchnicę w naszym kraju jest jedną z najwyższych w Europie (1).
Jednocześnie, badania w zakresie profilaktyki fluorkowej wykazały redukcję próchnicy nawet o 70% dzięki działaniom opartym na egzogennym działaniu związków fluoru w połączeniu z prawidłową higieną i zaleceniami dietetycznymi (9, 10, 11, 12).
Cel pracy
Celem pracy była ocena stanu uzębienia i higieny jamy ustnej u najmłodszych dzieci przedszkolnych oraz ocena skuteczności dwóch programów profilaktycznych, które realizowano przez 18 miesięcy. Kolejnym celem było zdobywanie przez studentów V roku stomatologii praktycznych umiejętności w postępowaniu edukacyjno-profilaktycznym w środowisku przedszkolnym.
Materiał i metody
Wstępnym badaniem klinicznym objęto 139 dzieci 3-4-letnich w siedmiu losowo wybranych przedszkolach Szczecina. Pierwszy program profilaktyczny realizowano w 41-osobowej grupie, a drugi program w 53-osobowej grupie. Grupę kontrolną stanowiło 45 dzieci. Rodziców dzieci z wszystkich grup objęto badaniem ankietowym, którego wyniki będą przedmiotem odrębnej pracy.
Obydwa programy profilaktyczne polegały na:
– wstępnym badaniu stomatologicznym oraz kolejnych po 9 i 18 miesiącach wraz z pisemną informacją i zaleceniami higieniczno-dietetycznymi, które przekazywano rodzicom,
– nadzorowanym przez przeszkolonych nauczycieli, codziennym szczotkowaniu zębów pastą dziecięcą czyli o niskiej zawartości fluoru (szczotki wymieniano co 3-4 miesiące),
– dwukrotnym, indywidualnym instruktażu oczyszczania zębów prowadzonym przez studentów V roku stomatologii (ryc. 1 i 2),
Ryc. 1. Prezentacja oczyszczania zębów (metoda Fonesa) u dzieci przedszkolnych.
Ryc. 2. Indywidualny instruktaż oczyszczania zębów u dzieci prowadzony przez studentów stomatologii.
– jednorazowym, 15-minutowym spotkaniu edukacyjnym dla rodziców podczas którego zwracano uwagę na konieczność eliminacji diety próchnicotwórczej i prezentowano właściwą metodę szczotkowania zębów z zaleceniem dokładnego ich oczyszczania u dzieci po ostatnim posiłku przed snem.
Drugi program wzbogacono o kolejny instruktaż szczotkowania zębów oraz o działania oświatowe dla dzieci przy współudziale nauczycieli i studentów (występy dziecięce, film video, pogadanki, kolorowanki), a także o ponowne spotkanie edukacyjne z rodzicami. Dodatkowo u dzieci z aktywnymi ogniskami próchnicowymi podjęto 2-krotne lakierowanie zębów w pierwszym roku oraz 4-krotną fluoryzację kontaktową w drugim roku badań. Zęby lakierował stomatolog preparatem Duraphat, natomiast fluoryzację wykonywał nauczyciel przedszkolny preparatem Elmex geel. Za prawidłową metodę szczotkowania przyjęto metodę Fonesa, a do odmierzania właściwego czasu zabiegu stosowano klepsydrę. Dzieci zachęcano do wybarwiania płytki bakteryjnej preparatem, zakupionym przez przedszkola, o nazwie Red Cote firmy Butler. Dzieci z grupy kontrolnej objęto wstępnym badaniem klinicznym (po którym ze względów etycznych, udzielono krótkiego instruktażu szczotkowania zębów) i końcowym po 18 miesiącach.
Badanie kliniczne przeprowadzano zawsze w godzinach rannych przy użyciu lusterka, zgłębnika oraz lampy czołowej. Do oceny próchnicy zastosowano kryteria według ŚOZ. W ramach tych badań oceniano odsetek dzieci ze zdrowym uzębieniem, intensywność próchnicy zębów mlecznych (puw/z) oraz stan higieny jamy ustnej zmodyfikowanym wskaźnikiem nazębnej płytki międzyzębowej API (Aproximal Plague Index) (13). Przy jego pomocy stwierdzano obecność płytki (+) lub jej brak (–) w przestrzeniach bliższych zębów 61-65 od strony policzkowej oraz zębów 81-85 od strony językowej (19).
Obliczenia statystyczne wykonano przy zastosowaniu pakietu STATISTICA´98. W analizie wyników posłużono się testem t-Studenta oraz testami nieparametrycznymi: U Manna-Whitneya i kolejności par Wilcoxona. Przyjęto dopuszczalne prawdopodobieństwo p błędu pierwszego rodzaju (poziom istotności testu) równe 0,05.
Wyniki
Tabela 1 przedstawia odsetek dzieci wolnych od próchnicy oraz intensywność choroby próchnicowej wyrażoną średnimi wartościami puw/z w badaniu wstępnym oraz po 9 i 18 miesiącach. Badanie wstępne wykazało, że odsetek dzieci wolnych od próchnicy zębów był niski i wahał się w granicach od 15,6% w grupie kontrolnej do 36,6 i 35,8% w grupie 1 i 2. Odsetek dzieci wolnych od próchnicy po 18 miesiącach uległ dalszemu obniżeniu; w grupie kontrolnej i w grupie pierwszej odpowiednio do 13,3 i o 19,5%, a w grupie drugiej do 32,1% co było najkorzystniejszym wynikiem.
Tabela 1. Intensywność próchnicy (średnie wartości puw/z) oraz procent dzieci wolnych od próchnicy w badaniu wstępnym oraz po 9 i 18 miesiącach.
Tabela 1 ilustruje również, że dzieci w wieku 3 lat mają średnio około trzech zębów mlecznych objętych procesem próchnicowym. Średnie wartości puw/z w badaniu wstępnym wahały się od 2,7 do 3,3 w poszczególnych grupach. Po18 miesiącach, wartości te istotnie wzrosły we wszystkich grupach i wynosiły w grupie badanej pierwszej i w grupie kontrolnej odpowiednio 4,1 i 4,3, a w grupie drugiej 3,4. Zatem najniższy, ale nieistotny statystycznie przyrost średniej wartości puw/z stwierdzono w grupie drugiej, w której realizowano bogatszy program profilaktyczno-oświatowy.
Szczegółowe dane na temat składowych średnich wartości puw/z oraz przyrost średniej wartości zębów z próchnicą p/z po 18 miesiącach ilustruje tabela 2. W badaniu wstępnym okazało się, że liczba zębów z próchnicą p/z była istotnie wyższa w obydwu grupach badanych niż w grupie kontrolnej. Po 18 miesiącach, w grupach badanych, średnie wartości zębów z próchnicą uległy istotnemu zmniejszeniu W grupie pierwszej z 2,8 do 1,9 (p<0,008) oraz w grupie drugiej z 2,2 do 1,2 (p<0,001). Wyraźniej obrazuje to przyrost średnich wartości p/z po 18 miesiącach. W obydwu grupach badanych był on ujemny (odpowiednio -0,9 i -1,0), a w grupie kontrolnej dodatni (0,07). Ponadto należy podkreślić, że różnica między grupą drugą, a kontrolną okazała się wysoce istotna statystycznie (p<0,001). Przyczyną ujemnego przyrostu średniej liczby zębów z próchnicą w grupach badanych było przede wszystkim intensywne ich leczenie, co obrazuje tabela 2. Okazuje się, że na wstępie średnia liczba zębów wypełnionych w/z w grupie pierwszej i drugiej była bardzo niska (0,2 i 0,5) w odniesieniu do grupy kontrolnej (1,8). Po 9 miesiącach od badania wstępnego, średnie wartości w/z w obydwu grupach badanych wzrosły aż do 1,6 (p<0,001), a po kolejnych 9 nastąpiła dalsza poprawa, nieco większa w grupie drugiej. Tak dynamiczny wzrost liczby zębów wypełnionych u dzieci w grupach badanych wskazuje na dobrą współpracę z ich rodzicami. Dwukrotne badanie stomatologiczne z pisemną informacją dla opiekunów o konieczności leczenia zębów mlecznych okazało się skuteczne. W grupie kontrolnej stwierdzono również wzrost średnich wartości w/z, ale w mniejszym stopniu.
Tabela 2. Średnie wartości liczb p/z i w/z u dzieci w badaniu wstępnym oraz po 9 i 18 miesiącach.
Tabela 3 przedstawia średnie wskaźnika leczenia zębów w badaniu wstępnym oraz po 9 i 18 miesiącach. Na wstępie, wartości tego wskaźnika w grupach badanych były, podobnie jak średnie wartości w/z, istotnie niższe (0,07 i 0,21) niż w grupie kontrolnej (0,57). Po 9 miesiącach, dzieci z grupy pierwszej i drugiej miały wyleczony co drugi ząb zaatakowany przez proces próchnicowy. Po 18 miesiącach nastąpiła u nich dalsza znamienna poprawa, zwłaszcza w grupie drugiej, o bogatszym programie profilaktycznym, ponieważ dzieci miały wypełnione ponad dwie trzecie liczby zębów z próchnicą (0,71). W grupie kontrolnej wskaźnik leczenia zębów uległ poprawie, ale w mniejszym stopniu.
Tabela 3. Średnie wskaźnika leczenia zębów u dzieci w badaniu wstępnym oraz po 9 i 18 miesiącach.
Tabela 4 ilustruje stan higieny jamy ustnej oceniany zmodyfikowanym wskaźnikiem nazębnej płytki międzyzębowej API w badaniu wstępnym oraz po 9 i 18 miesiącach. Poziom higieny na wstępie w grupach badanych i w grupie kontrolnej był podobny i uznano go za przeciętny, wymagający poprawy (API odpowiednio: 47,8, 50,8 i 52,7%). Po 9 miesiącach stan higieny u dzieci w grupie 1 i 2 uległ radykalnej poprawie do poziomu dobrego (35,6 i 35,8%), a po kolejnych 9 dalszej poprawie aż do poziomu optymalnego (21,2 i 14,2%). W grupie kontrolnej nastąpiła także poprawa higieny, ale pozostała nadal na poziomie przeciętnym (41,3%). Redukcja wskaźnika API w badaniu po 18 miesiącach (tab. 4 i ryc. 3) była istotnie najwyższa w grupie drugiej (72%), niższa w grupie pierwszej (55,6%) i najniższa w grupie kontrolnej (21,6%).
Tabela 4. Wskaźnik higieny API oraz jego redukcja u dzieci w badaniu po 18 miesiącach wyrażone w procentach.
Ryc. 3. Redukcja wskaźnika higieny API u dzieci w badaniu po 18 miesiącach wyrażona w procentach.
Dyskusja
W 2002 roku przeprowadzono po raz pierwszy ogólnopolski monitoring zdrowia jamy ustnej w grupie dzieci 3-letnich (2). Jak wynika z badania wstępnego autorki odsetek dzieci 3-letnich wolnych od próchnicy (15,6-36,6%) był zbliżony do danych dla województwa zachodniopomorskiego (37,3%) we wspomnianym monitoringu. Również intensywność próchnicy w badaniach własnych okazała się zbliżona (puw/z 2,7-3,3) do wartości uzyskanych w tym województwie (3,0). Wyższe natomiast były średnie wartości zębów wypełnionych (w/z) w badaniu wstępnym autorki u dzieci 3-letnich (0,2-1,8) w porównaniu do danych z województwa zachodniopomorskiego (0,3) w tym monitoringu (2). Należy to uzasadnić stosunkowo dobrym statusem socjoekonomicznym rodziców dzieci uczęszczających do przedszkola w środowisku wielkomiejskim. W badaniu ogólnopolskim z 2002 roku znikoma liczba zębów wypełnionych (0,1) jednoznacznie dowodzi, że leczenie próchnicy u dzieci w wieku 3 lat nie jest podejmowane. Z uwagi na niekorzystną polaryzację kondycji ekonomicznej naszego społeczeństwa okazuje się, że około 40% polskich rodzin rezygnuje z leczenia zębów mając przy tym świadomość takiej potrzeby (2).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Ogólnokrajowy Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań. Polska 2000. Dzieci w wieku 6, 11 i 12 lat. Ministerstwo Zdrowia. AM Warszawa. AM Łódź. 2000. 2. Ogólnokrajowy Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań. Polska 2002. Ministerstwo Zdrowia. AM Warszawa. AM Łódź. 2002. 3. Wierzbicka M i wsp.: Świadomość i zachowania zdrowotne matek małych dzieci w Polsce z początkiem nowego tysiąclecia. Stom Współcz 2003, 10, 4, 8-12. 4. Bruzda-Zwiech A i wsp.: Wpływ nawyków higienicznych i żywieniowych na stan uzębienia dzieci w wieku przedszkolnym. Dent Med Probl 2005, 42, 2, 267-72. 5. Wlazło E: Próba wieloczynnikowej oceny skuteczności profilaktyki próchnicy wdrożonej u dzieci trzyletnich. Praca doktorska, Szczecin PAM, 2005. 6. Manowiec J: Ocena skuteczności wybranych programów profilaktyki próchnicy zębów u dzieci przedszkolnych. Paca doktorska, Szczecin PAM, 2002. 7. Fetkowska-Mielnik K, Mielnik-Błaszczak M, Piątkowska A, Struska A, Zioło A: Ocena porównawcza stanu uzębienia mlecznego dzieci z Lublina na przełomie 16 lat. Czas Stomatol 2002, LV, 3, 165-8. 8. Kruszyńska-Rosada M, Borysewicz-Lewicka M: Kliniczna ocena zaawansowania próchnicy zębów mlecznych u dzieci w wieku przedszkolnym. Czas Stomatol 2000, LIII, 6, 345-51. 9. Axelsson PJ, Buishi YA, Barbosa MF, Karlsson R, Prado HC: The effect of a new oral hygiene training program on aproximal caries in 12-15 year-old Brazilian children: results after three years. Adv Dent Res 994, 8, 278-84. 10. Duggal MS, van Loveren C: Dental considerations for dietary counseling. Int Dent J 2001, 51, 6, 408-12. 11. Moss S: Nowe perspektywy dotyczące próchnicy zębów. Nowa Stom 1998, 1/2, 3-7. 12. Trummler A, Trummler H, Müller D: Results and experiences of 35 year caries prevention programs. Schulzahnklinik St. Gallen. 7 Congress of the European Academy of Pediatric Dentistry. Abstracts Book. Barcelona 10-13 June 2004. 13. Jańczuk Z: 2001, Higiena jamy ustnej w profilaktyce profesjonalnej. Jańczuk Z. w: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa, 39-71. 14. Jańczuk Z, Manowiec J: Czy program codziennego nadzorowanego szczotkowania zębów przez dzieci w przedszkolach jest skuteczny? Mag Stom 1998, 8, (10), 14-15, 31. 15. Matthews-Brzozowska T, Nęcka A, Babijczuk T: Stan mlecznych zębów trzonowych i ocena następstw ich przedwczesnej utraty u dzieci w wieku przedszkolnym. Dent Med Probl 2003, 40, 2, 313-7. 16. Olczak-Kowalczyk D: Ocena stanu higieny jamy ustnej i uzębienia u dzieci warszawskich w wieku od 3 do 7 roku życia. Nowa Stom 2001, 18, 4, 13-21. 17. Carvalho JC, Declerck D, Vinckier F: Oral health status in Belgian 3- to 5-year-old children. Clin Oral Investig 1998, Mar, 2, (1), 26-30. 18. Stecksen-Blicks C, Borssen E: Dental caries, sugar-eating habits and toothbrushing in groups of 4-year-old children 1967-1997 in the City of Umea, Sweden. Caries Res 1999, 33, 409-14. 19. Williams SA, Kwan SYL, Parsons S: Parental smoking practices and caries experience in pre-school children. Caries Res 2000, 34, 117-22. 20. Stopa J i wsp.: Ocena wpływu edukacji prozdrowotnej i nadzorowanego szczotkowania zębów na stan higieny jamy ustnej dzieci i młodzieży. Prz Stom Wieku Rozw 1994, 6-7, 105-6. 21. Trykowski J: Optymalna fluorowa profilaktyka próchnicy zębów w Polsce. Czas Stomatol 2005, LVIII, 6, 436-49. 22. Grocholewicz K, Weyna E, Banaszek D: Czteroletnia ocena skuteczności programów profilaktycznych u dzieci szkolnych. Redukcja próchnicy. Prz Stom Wieku Rozw 1998, 2/3, 61-66. 23. Gorczyński M: 1996, Wiek przedszkolny. Gorczyński M. w Psychostomatologia dziecięca. Wyd Med Sanmedia, Warszawa, 45-56. 24. Jańczuk Z: Model nadzorowanego szczotkowania zębów przez dzieci w przedszkolach. Mag Stom 1998, 8, (3), 14-16. 25. Borysewicz-Lewicka M, Kruszyńska-Rosada M, Bobrzyk S, Dybowska E: Stomatologiczna edukacja prozdrowotna małych dzieci w wypowiedziach nauczycieli przedszkolnych. Prz Stom Wieku Rozw 2000, 2, 10-12. 26. Szatko F, Zimna-Walendzik E, Grzybowski A: Zasady monitoringu stanu zdrowotnego jamy ustnej dzieci z łódzkich przedszkoli z wykorzystaniem aktywizujących form nauczania studentów. Postępy w profilaktyce i leczeniu przewlekłych chorób niezakaźnych. Część 2, IV seminarium CINDI, Łódź, 2000, 192-7. 27. Wrzyszcz-Kowalczyk A, Pregiel B: Stomatologiczna oświata zdrowotna-zajęcia środowiskowe studentów stomatologii. Mag Stom 2005, 3, 31-32. 28. Jańczuk Z: Czy są szanse na skuteczny program profilaktyki próchnicy dla dzieci w wieku przedszkolnym? Mag Stom 1998, 1, 12-15. 29. Kupka T, Tanasiewicz M, Kazanecka M: Co wiemy o profilaktyce stomatologicznej? Ankieta własna przeprowadzona wśród pacjentów "Wesołego Ząbka". Nowa Stom 2001, 15, 1, 27-30.
