© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2002, s. 8-13
Dorota Olczak-Kowalczyk*
Braki ilościowe uzębienia mlecznego u dzieci w wieku 3-7 lat zamieszkałych w Warszawie
Loss of primary teeth in children aged 3-7 living in Warsaw
ze Studium Stomatologicznego CMKP
B. Kierownik: prof. dr hab. n. med. Krystyna Dobies
Braki ilościowe uzębienia mlecznego zajmują czołowe miejsce w etiologii zaburzeń rozwojowych narządu żucia. Mogą być spowodowane przedwczesną utratą zębów bądź wrodzonym brakiem zawiązków zębowych.
O przedwczesnej utracie zęba mlecznego mówi się, gdy następuje ona przed okresem fizjologicznej wymiany tzn. kiedy zawiązek odpowiadającego mu zęba stałego tkwi głęboko w kości wyrostka zębodołowego szczęki lub części zębodołowej żuchwy i jest niedojrzały do stadium wyrzynania, a korzeń traconego zęba mlecznego nie wykazuje lub wykazuje jedynie nieznaczną resorpcję fizjologiczną (1, 2, 3, 4, 5, 6).
Najczęstszą przyczyną przedwczesnej utraty uzębienia mlecznego jest próchnica. Zgodnie z badaniami Szostak i wsp., które dotyczyły powodów usuwania zębów u dzieci do lat 12, aż 65,7% zębów mlecznych, usunięto z powodu powikłań próchnicy. Najliczniejszą grupę usuwanych zębów stanowiły zęby trzonowe (46,5%), głównie w żuchwie (7).
Utrata zęba może być również efektem ostrego urazu mechanicznego lub toczącego się w okolicznych tkankach procesu zapalnego lub nowotworowego (3, 6, 8, 9).
Wrodzony brak zawiązków zębowych może polegać na braku pojedynczych lub wielu zębów (hipodoncja, oligodoncja, anodoncja). Znacznie rzadziej dotyczy uzębienia mlecznego niż stałego. Zdaniem większości autorów częstość jej występowania w uzębieniu mlecznym nie przekracza 1% (Magnusson – 0,5%; Jarvinen – 0,9%). Jakkolwiek częściej występuje u dziewcząt to jednak różnice te nie są istotne statystycznie. Według wspomnianych autorów częściej występuje w szczęce i dotyczy zwykle bocznych zębów siecznych mlecznych (10, 11). Według innych najczęściej brakującym zębem w uzębieniu mlecznym jest boczny ząb sieczny żuchwy lub zęby sieczne przyśrodkowe, następnie drugi ząb trzonowy szczęki, pierwszy ząb trzonowy szczęki i drugi ząb trzonowy żuchwy (12).
Etiologia wrodzonego braku zawiązków nie jest do końca poznana. Prawdopodobnie jest to nieprawidłowość wieloprzyczynowa. Wymienia się tu m.in.: redukcję uzębienia w rozwoju filogenetycznym, zaburzenia rozwojowe zewnętrznego listka zarodkowego, uwarunkowania genetyczne, zaburzenia endokrynologiczne, choroby przebyte przez matkę i ujemne czynniki środowiskowe działające w życiu płodowym. Hipodoncja może występować jako nieprawidłowość odosobniona lub towarzyszyć innym zaburzeniom rozwojowym np. dysplazji ektodermalnej (6, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19).
Bez względu na przyczynę, braki uzębienia, zwłaszcza mlecznego należą do najczęstszych przyczyn zaburzeń rozwojowych narządu żucia. Uważa się, że właściwie większość wad zgryzu można wiązać z przedwczesną utratą zębów mlecznych. Wskazuje to na konieczność jak najwcześniejszej rehabilitacji narządu żucia poprzez zapobiegawcze leczenie protetyczne szczególnie, że częstość nabytych wad zgryzu wśród dzieci polskich jest bardzo duża i stale wykazuje tendencję wzrostową (2, 4, 20, 21, 22, 23, 24, 25).
CEL PRACY
Celem pracy jest analiza stanu zdrowotnego narządu żucia dzieci w wieku 3-7 lat, która pozwoliłaby na ilościowe określenie:
– częstości występowania braków ilościowych uzębienia mlecznego oraz ich czynników etiologicznych,
– zapotrzebowania na profilaktyczne leczenie protetyczne u dzieci z normą zgryzową oraz ortodontyczno-protetyczne w przypadkach współistnienia wady zgryzu.
MATERIAŁ I METODA
Badaniami objęto grupę 513 dzieci w wieku 3-7 lat z losowo wybranych żłobków i przedszkoli warszawskich w dzielnicach Wola i Praga Południe.
W dzielnicy Praga Południe zbadano 304 dzieci a na Woli – 209 (tab. 1).
Tabela 1. Ogólna charakterystyka badanych z uwzględnieniem wieku i miejsca zamieszkania.
| Grupa wiekowa | Liczba zbadanych dzieci |
| Praga Południe | Wola | Łącznie |
I
II
III
IV | 64
81
98
61 | 54
60
62
33 | 118
141
160
94 |
| Razem | 304 | 209 | 513 |
Ze względu na bezpośredni wpływ zmian zachodzących w narządzie żucia wraz z wiekiem badanych wyodrębniono 4 grupy wiekowe:
Grupa I – 3 lata ± 3 miesiące;
Grupa II – powyżej 3 lat i 3 miesięcy do 4 lat i 9 miesięcy;
Grupa III – powyżej 4 lat i 9 miesięcy do 6 lat i 9 miesięcy;
Grupa IV – 7 lat ± 3 miesiące.
Badania przeprowadzano w przedszkolach i żłobkach metodą rutynową (badanie zewnątrz- i wewnątrzustne) za pomocą podstawowych narzędzi stomatologicznych i stetoskopu w świetle bezcieniowej lampy stomatologicznej w zespole lekarz-asystentka.
W celu przeprowadzenia analizy stanu narządu żucia opracowano komputerowe karty badań na wzór kart WHO, w których uwzględniono:
1. Informacje ogólne;
2. Braki w uzębieniu mlecznym;
3. Warunki zgryzowe;
4. Stan stawu skroniowo-żuchwowego.
Ad. 1. Dane dotyczące informacji ogólnych (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, opieka stomatologiczna i ortodontyczna) uzyskano na podstawie ankiet wypełnianych przez rodziców badanych dzieci.
Ad. 2. Braki w uzębieniu klasyfikowano w zależności od ilości brakujących zębów w poszczególnych grupach zębowych (zęby przednie/zęby boczne w szczęce lub żuchwie). Brano pod uwagę zarówno braki rzeczywiste jak i zęby przeznaczone do ekstrakcji. Określano przyczynę braków. W przypadkach wątpliwych posługiwano się informacjami uzyskanymi od rodziców badanych dzieci. Analiza struktury braków zębowych pozwoliła na określenie zakresu potrzeb protetycznych.
Ad. 3 i 4. Analizę stosunków zgryzowych przeprowadzano zgodnie z polską diagnostyką ortodontyczną bezpośrednio w ustach co pozwalało na wyróżnienie dzieci z normą zgryzową właściwą dla wieku bądź wadą zgryzu z jednoczesnym występowaniem bądź nie, egzogennych czynników etiologicznych wad zgryzu tzn. 4 grup:
1. Z normą zgryzową bez czynników etiologicznych wad zgryzu;
2. Z normą zgryzową współistniejącą z czynnikami etiologicznymi wad zgryzu;
3. Z wadą zgryzu współistniejącą z czynnikami etiologicznymi wad zgryzu;
4. Z wadą zgryzu bez towarzyszących czynników etiologicznych wad zgryzu.
W badaniu wzrokowym, palpacyjnym i osłuchowym stawu skroniowo-żuchwowego określano prawidłowość poszczególnych ruchów, ich symetrię i synchronizację, a także występowanie objawów osłuchowych i bólu. Badanie ortodontyczne oraz badanie stawu skroniowo-żuchwowego miało na celu wyodrębnienie grupy dzieci z normą zgryzową odpowiednią do wieku z czynnikiem patologicznym w postaci przedwczesnej utraty uzębienia bez nieprawidłowości w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego tzn. grupy pacjentów, u których możliwe byłoby przeprowadzenie profilaktycznego leczenia protetycznego oraz grupy pacjentów z istniejącą wadą zgryzu i przedwczesną utratą zębów wymagających jednoczesnego leczenia ortodontycznego.
Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Zastosowano test x2, oraz współczynniki: korelacji liniowej Paersona i determinacji liniowej. W przypadku testu x2 obliczoną wartość statystyki (t) porównywano z wartością uzyskaną z tablicy statystycznej (t&) przy poziomie istotności p = 0,05 i n stopniach swobody. Hipotezę zerową (ho) odrzucano gdy t > t& (40, 43).
WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE
Braki ilościowe zębów mlecznych stwierdzono u 89 spośród wszystkich badanych dzieci. Stanowi to 17,35% wszystkich badanych.
Brano pod uwagę zarówno rzeczywisty brak zębów jak i zęby przeznaczone do ekstrakcji. Do usunięcia kwalifikowano zęby: z otwartą zgorzelą miazgi, będące bardzo często przyczyną przetok. Badania nie wykazały różnic istotnych statystycznie w częstości występowania braków u dziewcząt i chłopców (17,19% – chłopcy; 17,51% – dziewczynki). Nie wykazano również różnicy istotnej statystycznie w częstości występowania braków zębów mlecznych u dzieci z obu badanych dzielnic (Praga Południe – 18,09%, Wola – 16,3%). Częstość występowania braków w całej badanej grupie oraz w poszczególnych grupach wiekowych z uwzględnieniem płci przedstawia tabela 2 – str. 10.
Tabela 2. Struktura wiekowa dzieci z brakami dotyczącymi zębów mlecznych.
| Grupa wiekowa | Płeć | Liczba dzieci |
zbadanych
n = 100% | z brakami
n (%) |
| I | chłopcy | 56 | 4 (7,14%) |
| dziewczynki | 62 | 2 (3,23%) |
| razem | 118 | 6 (5,08%) |
| |
| II | chłopcy | 79 | 7 (8,86%) |
| dziewczynki | 62 | 5 (8,06%) |
| razem | 141 | 12 (8,51%) |
| |
| III | chłopcy | 83 | 19 (22,89%) |
| dziewczynki | 77 | 18 (23,38%) |
| razem | 160 | 37 (23,13%) |
| |
| IV | chłopcy | 38 | 14 (36,84%) |
| dziewczynki | 56 | 20 (35,71%) |
| razem | 94 | 34 (36,17%) |
| |
| Ogółem | chłopcy | 256 | 44 (17,19%) |
| dziewczynki | 257 | 45 (17,51%) |
| razem | 513 | 89 (17,35%) |
* Istotność różnic p = 0,05 i 1 stopniu swobody.
Zauważono zależność częstości występowania braków zębowych od wieku. Różnice istotne statystycznie stwierdzono pomiędzy grupami I i III, I i IV, II i III, II i IV, III i IV.
Analiza częstości występowania braków zębów mlecznych wykazała jej wzrost wraz z wiekiem badanych dzieci: z 5,08% w grupie najmłodszej do 36,17% w najstarszej (ryc. 1 – str. 10).
Ryc. 1. Graficzny obraz zależności wieku i częstości występowania przedwczesnej utraty uzębienia mlecznego.
U dzieci z brakami ilościowymi (rzeczywistymi i zębami przeznaczonymi do ekstrakcji) niezależnie od wieku stwierdzono utratę średnio 2,37 zęba. W poszczególnych grupach wiekowych średnie liczby brakujących zębów różniły się nieznacznie i wynosiły: 2,16, w grupie najmłodszej, 3,08 w grupie II, 2,24 w grupie III i 2,29 w grupie IV.
Wśród wszystkich dzieci z brakami zębowymi wyróżniono 3 grupy: grupę dzieci z brakami rzeczywistymi, grupę z zębami przeznaczonymi do ekstrakcji oraz grupę dzieci, u których występowały jednocześnie braki rzeczywiste i zęby przeznaczone do ekstrakcji. Odsetek dzieci z brakami rzeczywistymi wynosił 19,10%. U 60,67% dzieci występowały zęby przeznaczone do ekstrakcji, a u pozostałych 20,22% występowały jednocześnie braki rzeczywiste i zęby przeznaczone do usunięcia (tab. 3). Różnica w częstości występowania braków rzeczywistych i wskazań do ekstrakcji jest istotna statystycznie. Generalnie konieczność wykonania ekstrakcji dotyczyła 14,03% wszystkich badanych dzieci (513 = 100%). W poszczególnych grupach wiekowych odsetki te wynoszą: 4,24% w grupie I, 5,67% w II, 21,25% w III i aż 26,59% w grupie najstarszej. Odsetek dzieci wyłącznie z brakami rzeczywistymi w całej grupie badanej wynosi zaledwie 3,32% przy czym w grupie najmłodszej – 0,85%, w grupie II – 2,84%, w III – 1,88%. Najwyższą wartość przyjmuje w grupie dzieci 7-letnich i wynosi 9,57%.
Tabela 3. Liczba pacjentów z brakami zębów rzeczywistymi i wskazaniami do ekstrakcji w zależności od wieku.
| Grupa wiekowa | Brak rzeczywisty | Brak rzeczywisty i wskazania do ekstrakcji | Wskazania do ekstrakcji | Łącznie n = 100% |
I
II
III
IV | 1 (16,66%)
4 (33,33%)
3 (8,10%)
9 (26,47%) | 2 (33,33%)
2 (16,66%)
7 (18,91%)
7 (20,58%) | 3 (50,0%)
6 (50,0%)
27 (72,97%)
18 (52,94%) | 6
12
37
34 |
| Łącznie | 17 (19,1%) | 18 (20,22%) | 54 (60,67%) | 89 |
*Różnica istotna statystycznie przy p = 0,001 i 1 stopniu swobody (t = 19,28> t& = 10,827).
Najczęstszą przyczyną przedwczesnej utraty uzębienia była próchnica – 96,6%. U 2,25% dzieci stwierdzono brak zawiązka lub zawiązków zębów mlecznych. W 1,12% przypadków zauważono jednoczesne występowanie dwóch czynników etiologicznych – próchnicy oraz ostrego urazu mechanicznego (tab. 4).
Tabela 4. Przyczyny braków zębów mlecznych stwierdzane podczas badania z uwzględnieniem wieku oraz w całej grupie badanej.
| Grupa wiekowa | Liczba dzieci z brakami spowodowanymi | Razem |
| próchnicą | brakiem zawiązka | ostry uraz mechaniczny |
I
II
III
IV | 5 (83,33%)
11 (91,67%)
36 (97,30%)
34 (100,0%) | 1 (16,67%)
1 (8,33%)
0 (0,0%)
0 (0,0%) | 0 (0,0%)}
0 (0,0%)
1 (2,70%)
0 (0,0%) | 6
12
37
34 |
| Ogółem | 86 (96,63%) | 2 (2,25%) | 1 (1,12%) | 89 |
Przeprowadzona analiza statystyczna wykazała współzależność częstości występowania próchnicy i częstości występowania braków uzębienia mlecznego. Nie stwierdzono jednak prostej zależności liniowej – współczynnik korelacji liniowej Pearsona rxy = 0,44219. Współczynnik determinacji liniowej rxy2 = 0,1955 wskazuje, że częstość występowania braków w uzębieniu mlecznym jest wyjaśniona w 19,55% częstością występowania próchnicy.
ROZMIESZCZENIE BRAKÓW ZĘBOWYCH
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Dobies K. i wsp.: Kompleksowe leczenie pedodontyczno-protetyczne najmłodszych pacjentów. Doświadczenia własne. Mag. Stom. 1998, 7:23-29. 2. Gajda Z.: Elementy ortodoncji w praktyce lekarza niespecjalisty. Biblioteka Stomatologa. PZWL Warszawa 1984. 3. Masztalerz A.: Zarys ortopedii szczękowej – ortodoncji. Podręcznik, PZWL Warszawa 1981. 4. Orlik-Grzybowska A.: Podstawy ortodoncji. Podręcznik PZWL Warszawa 1986. 5. Przylipiak S. i wsp.: Zaburzenia zgryzowo-zębowe jako następstwo przedwczesnej utraty trzonowych zębów mlecznych. Czas Stom. 1988, 41:516-522. 6. Szpringer-Nodzak M.: Stomatologia wieku rozwojowego. Podręcznik, PZWL Warszawa 1999. 7. Szostak D. i wsp.: Przyczyny usuwania zębów mlecznych i stałych u dzieci do lat 12. Nowa Stomatologia 1998, 1-2:44-46. 8. Juzwa E., Winiarska-Majczyno M.: Rehabilitacja narządu żucia u dzieci po utracie zębów mlecznych na skutek urazu. Czas Stomat. 1974, XXVII, 6:643-646. 9. Szpringer-Nodzak M.: Urazowe uszkodzenia zębów u dzieci. Med. Tour Press International – Sanmedia 1993 Warszawa. 10. Jarvinen S, Lehtinen L.: Supernumerary and congenitally missing primary teeth in Finnish children. Received for publication 1980, 5:83-86. 11. Magnusson T.E.: Hypodontia, hyperdonta and double formation of primary teeth in Iceland. Acta Odontol. Scand. 1984, 42:137-139. 12. Knychalska-Karwan Z.: Stomatologia zachowawcza wieku rozwojowego. Collegium Medicum UJ Kraków 1996. 13. Hyla L.: Dysplazja ektodermalna u dzieci. Przegl. Ped. 1988, XVIII, 4:284-288. 14. Remiszewski A.: Przyczynek do zagadnienia występowania dysplazji ektodermalnej u dzieci. Pediat. Pol. 1983, 58, 3:299-305. 15. Zadurska M., Piekarczyk B.: Rzadkie przypadki anodoncji uzębienia stałego z jednoczesną hipodoncją w uzębieniu mlecznym. Czas. Stom. 1991, XXXXIV, 2:139-143. 16. Zadurska M.: Rzadka postać anodoncji zębów mlecznych i rozległej hipodoncji zębów stałych u pacjenta z zespołem ektodermalnym. Czas. Stom. 1991, XXXXIV, 7/8:562-567. 17. Zadurska M. i wsp.: Hipodoncja – etiologia na podstawie piśmiennictwa. Czas. Stom. 1999, LII, 2:130-133. 18. Zadurska M. i wsp.: Hipodoncja – częstość, postacie oraz objawy na podstawie piśmiennictwa i własnego materiału. Czas. Stom. 1999, LII, 9:614-621. 19. Zadurska M. i wsp.: Hipodoncja – leczenie na podstawie piśmiennictwa i własnych doświadczeń. Czas. Stom. 2000, LII, 1. 20. Jańczuk Z.: Stan narządu żucia polskiej populacji. Nowa Stomatologia 1997, 3:45-49. 21. Masztalerz A.: Kierunki działania w zakresie opieki ortodontycznej nad dziećmi i młodzieżą szkolną. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1993, 3:34-38. 22. Masztalerz A.: Kierunki działania w zakresie opieki ortodontycznej nad dziećmi i młodzieżą szkolną. Prot. Stom. 1993, XVLLL, 6:272-279. 23. Masztalerz A.: Zapobieganie wadom zgryzu. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1994, 6/7:70-71. 24. Śmiech-Słomkowska G., Rytlowa W.: Profilaktyka i wczesne leczenie ortodontyczne. Wybrane zagadnienia. Podręcznik PZWL Warszawa 1999. 25. Wojtowicz N.: Ortodontyczno-protetyczne leczenie wad zgryzu u dzieci. Podręcznik PZWL Warszawa 1968. 26. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Stan zdrowia uzębienia dzieci do trzeciego roku życia w regionie warszawskim. Klinika Stomatologiczna 1994, 1:18. 27. Stopa J. i wsp.: Próchnica zębów u dzieci w wieku 7 i 12 lat zamieszkałych na terenie województwa poznańskiego. Czas. Stomat. 1990, XLIII, 9:525-531. 28. Remiszewski A. i wsp.: Warunki zgryzowe i stan stawu skroniowo-żuchwowego u dzieci 7- i 12-letnich. Stom. Współczesna 1996, 3, 1:49-52. 29. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Ocena warunków zgryzowych i stawu skroniowo-żuchwowego u dzieci 7- i 12-letnich. Czas. Stomat. 1991, XLIV, 12:834-838. 30. Kusiak A. i wsp.: Wstępne badania stomatologiczne wybranej losowo grupy dzieci z rodzin kaszubskich. Czas. Stomat. 1998, LI, 5:305-311. 31. Skomoro P., Ziemba Z.: Stan zgryzu i potrzeby w zakresie leczenia ortodontycznego u dzieci z jednej ze szkół podstawowych Szczecina. Czas. Stomat. 1998, LI, 4:277-285.
