Zęby mleczne ze względu na budowę anatomiczną i histologiczną są szczególnie podatne na powstawanie i dynamiczny rozwój próchnicy. Większa ilość matrycy organicznej i mniejsza ilość komponenty nieorganicznej oraz występujące głębokie bruzdy i szczeliny o nieregularnym przebiegu są czynnikami, które predysponują do powstawania i rozwoju ognisk próchnicy wczesnej.

Frekwencja choroby próchnicowej w grupie dzieci przedszkolnych wzrasta wraz z wiekiem a największy wzrost obserwujemy pomiędzy 2 a 3 oraz 3 a 4 rokiem życia. W grupie wiekowej trzylatków aż 36% dzieci dotkniętych jest próchnicą zębów (1). Pojawienie się pierwszych objawów próchnicy w zębach siecznych w szczęce w krótkim czasie po ich wyrznięciu stanowi sygnał, że dziecko należy do grupy wysokiego ryzyka próchnicy wczesnej. Ubytki rozwijają się bardzo dynamicznie, a próchnica atakuje praktycznie wszystkie powierzchnie kolejno wyrzynających się zębów mlecznych (2). Zagrożenie często występujących powikłań niezwykle szybko rozwijającej się choroby próchnicowej, prowadzące do utraty uzębienia mlecznego, wskazuje na konieczność stosowania wczesnej profilaktyki. Profilaktyka wczesna to zarówno wskazania dotyczące diety, instruktaż higieny jamy ustnej, profilaktyka fluorowa jak i okresowe badania kontrolne. Są to elementy podstawowych programów profilaktycznych. Poza nimi istnieją programy indywidualne, ukierunkowane na diagnostykę ryzyka próchnicy i/lub chorób przyzębia oraz realizację intensywnego programu profilaktycznego (3). Jednym z bardzo istotnych elementów programu indywidualnego jest uszczelnianie bruzd zębów trzonowych mlecznych u dzieci najmłodszych oraz bruzd zębów stałych u dzieci starszych. Okazało się, że uszczelnianie powierzchni żujących zębów trzonowych jest szczególnie ważne w profilaktyce próchnicy u dzieci obarczonych schorzeniami ogólnymi: wadami serca, zaburzeniami krzepnięcia krwi, chorobami o podłożu autoimmunoagresywnym, u których powikłania choroby próchnicowej są bardzo groźne (4).

Zabieg uszczelniania bruzd wykonywany jest od wielu lat. Wykazano jego wysoką skuteczność w zapobieganiu powstawania próchnicy, określoną współczynnikiem redukcji próchnicy, który w długoletnich badaniach licznych autorów oceniających metodę w zębach stałych wynosił 64-94% (5, 6, 7). Nieznane są bezwzględne przeciwwskazania do zabiegu lakowania bruzd zębów. Laki szczelinowe (uszczelniacze) nie są toksyczne ani miejscowo ani ogólnie (wg American Dental Ass. oraz Food & Drug Administration – USA), nie zagrażają żywotności miazgi zębowej. Wytrawiona powierzchnia jeżeli nie zostanie pokryta lakiem, powraca do normy po 24 godzinach w wyniku remineralizacji (7). Uszczelnianie bruzd jest zabiegiem bezbolesnym, pozwala na stopniową adaptację dziecka do leczenia stomatologicznego. Zabieg uszczelniania bruzd i szczelin zębów mlecznych popularny w wielu krajach Europy i w USA, w Polsce, niestety, wykonywany jest bardzo rzadko, podczas gdy wysoka frekwencja próchnicy w populacji dzieci polskich w wieku przedszkolnym wskazuje na konieczność stosowania każdej dostępnej metody profilaktyki.

Wstępnie standardową metodą badania stomatologicznego zbadano 78 dzieci w wieku trzech lat z 9 warszawskich przedszkoli.

Do badań użyto lusterka i zgłębnika, wykonano je w warunkach dobrego oświetlenia. Jednocześnie, przeprowadzono oświatowo-poglądowe spotkania z dziećmi, na których starano się w prosty i obrazowy sposób przybliżyć im konieczność dbałości o higienę jamy ustnej i przykre konsekwencje zaniedbań.

Do zabiegu uszczelniania bruzd zakwalifikowano grupę 71 dzieci, u których uszczelnianie można było wykonać przynajmniej w obrębie jednego zęba mlecznego.

Kryterium kwalifikujące stanowił brak obecności procesu próchnicowego w zębach trzonowych mlecznych oraz względna współpraca ze strony dziecka. Do badań opracowano indywidualne karty dzieci, które oprócz diagramu zębowego ze schematem powierzchni żującej zębów mlecznych, tabeli, wskaźnika OHI, zawierały również krótką ankietę w formie pytań do rodziców, dotyczących ogólnego stanu zdrowia dziecka i znajomości podstawowych zasad higieny jamy ustnej.

W Zakładzie Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie przeprowadzono ostateczne badanie i zweryfikowano wstępną kwalifikację. Ostatecznie zabieg uszczelniania wykonano u 28 dzieci w 108 zębach.

Zęby trzonowe mleczne uszczelniono materiałem Helioseal F firmy Vivadent, odnosząc się do wskazań producenta dotyczących sposobu postępowania.

W pierwszym etapie oczyszczono powierzchnie żujące zębów trzonowych mlecznych z płytki bakeryjnej za pomocą szczoteczki obrotowej, zwilżonej wodą utlenioną. Po odizolowaniu od dostępu śliny za pomocą ślinociągu i wałków ligniny, powierzchnię bruzd międzyguzkowych wytrawiano 37% kwasem fosforowym w formie żelu przez 40 sekund. Po upływie czasu wytrawiania płukano powierzchnie żujące za pomocą wody pod ciśnieniem, po czym suszono sprężonym powietrzem. Na tak przygotowaną, odizolowaną od dostępu wilgoci powierzchnię nakładano materiał uszczelniający, rozprowadzano po bruzdach przy pomocy zgłębnika i polimeryzowano przez 40 sekund. Ostatnim etapem było dostosowanie materiału uszczelniającego do wysokości zgryzu.

Dodatkowo dla każdego dziecka obliczono liczbę puw oraz wskaźnik higieny jamy ustnej OHI. Badania kontrol-ne przeprowadzono po 1, 3, i 6 miesiącach.

W badaniach tych dokonano kontroli retencji materiału w bruzdach, oceniając częściową lub całkowitą utratę uszczelniacza oraz ewentualną obecność próchnicy w badanych zębach. Podczas badań w zębach, w których zauważono częściowy lub całkowity brak uszczelniacza ponownie wykonano zabieg uszczelniania kierując się przy tym dobrem pacjenta, zgodnie z zasadami etyki lekarskiej. Zębów tych nie uwzględniono w dalszej statystyce, zaliczając je do grupy zębów z utratą laku.

W badaniach kontrolnych stwierdzono, że procent utrzymania uszczelniacza w bruzdach maleje, i tak po miesiącu wynosi 79%, po 3 miesiącach – 65%, a po 6 miesiącach 53% (ryc. 1).

Najczęściej utrata uszczelniacza dotyczyła pierwszych zębów trzonowych dolnych i był to częściowy brak w części medialnej bruzdy podłużnej. W zębie 74 w badaniu po miesiącu procent utrzymania laku wynosił 78%, po 3 miesiącach – 33%, po 6 miesiącach – 22%, kolejno dla zęba 84: 67%, 56%, 44%. Procentowa utrata uszczelniacza w poszczególnych zębach jest przedstawiona na rycinie 2.

Wartość liczby puw w badanej grupie mieściła się w granicach od 0 do 12. Po obliczeniu liczby puw stworzono dwie podgrupy ze względu na wartość liczby puw. Do pierwszej podgrupy przyporządkowano dzieci, u których liczba puw < 1, do drugiej dzieci z liczbą puw> 1. Podobny podział zastosowano w zależności od wartości wskaźnika OHI, którego wartość w badanej grupie wahała się w granicach od 0 do 2,33 i tak: pierwsza grupa to dzieci z OHI <1, druga – dzieci z OHI?>??1.

U dzieci z liczbą puw> 1 obserwowano lepsze utrzymanie uszczelniacza w porównaniu z dziećmi z puw < 1. Różnica ta w kolejnych kontrolach wynosiła średnio 20% (ryc. 3).

W badaniach kontrolnych nie wykazano znaczącej zależności utrzymania od wartości wskaźnika higieny jamy ustnej OHI (ryc. 4).