© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2003, s. 21-26
Krystyna Rusiniak-Kubik, Jolanta Nawrocka-Furmanek, Piotr Zubrzycki, Elżbieta Mierzwińska-Nastalska, Jolanta Kostrzewa-Janicka, Tomasz Godlewski
Ocena częstości występowania zaburzeń czynnościowych narządu żucia w grupie studentów stomatologii – w badaniach porównawczych*
Incidence of temporomandibular disorders – parafunctions and dysfunctions in dental students – the comparative studies
z Katedry Protetyki Stomatologicznej IS AM w Warszawie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Elżbieta Mierzwińska-Nastalska
Wstęp
Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia i choroby stawu skroniowo-żuchwowego (temporomandibular disorders TMD) – jak wynika z raportów WHO – stanowią trzecie, najczęstsze schorzenie układu stomatognatycznego po próchnicy i chorobach przyzębia. Coraz częściej obserwowane występowanie zaburzeń o wieloprzyczynowej etiologii w populacji dorosłych osób było i jest przedmiotem wielu badań epidemiologicznych (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9). Prace dotyczą oceny układu stomatognatycznego, zmienności czynników morfologiczno-czynnościowych oraz psychoemocjonalnych pacjentów różnych środowisk. Podkreśla się efekt braku pełnych mechanizmów przystosowawczych niektórych elementów narządu żucia – stawów skroniowo-żuchwowych, mięśni żucia, zębów i przyzębia wobec działających na te tkanki bodźców. Ogólnie przyjęto pogląd, że powoduje to wystąpienie zaburzeń w obrębie układu stomatognatycznego w postaci parafunkcji, dysfunkcji czy mioartropatii (TMD). Rodzaj zaburzenia uzależniony jest od warunków genetycznych, psychogennych i/lub środowiskowych co może mieć związek z ich częstszym występowaniem u mieszkańców środowisk wielkomiejskich. Wzrastający poziom stresów prowadzi do pojawienia się, zapoczątkowania i następnie do zwiększenia intensywności i częstości występowania u pacjentów szkodliwych nawyków ruchowych narządu żucia – parafunkcji czy bruksizmu. Czynniki psychoemocjonalne z mózgu przez układ nerwowo-mięśniowy (połączenie OUN za pomocą układu gamma z wrzecionami mięśniowymi) zwiększają możliwości powstawania skurczów mięśni typu odruchowego. Niektóre grupy mięśni pracują intensywniej, co z czasem wytwarza patologiczny model czynnościowy narządu żucia i powoduje wystąpienie szeregu zaburzeń objawów bezbólowych (dźwiękowych, ruchowych) oraz bólowych (okresowych lub stałych) określanych mianem dysfunkcji czy mioartropatii (10, 11, 12, 13, 2, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 9).
Ocena zależności między zaburzeniami zwarcia i nieprawidłową okluzją, a występowaniem parafunkcji i objawów dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia jest szczególnie znacząca gdy obejmuje populację osób dorosłych, z pełnymi łukami zębowymi lub niewielkimi brakami zębów. Dobór osób młodych do badań epidemiologicznych pozwala ponadto na wykluczenie ważnych etiologicznie czynników dysfunkcji w postaci rozległych braków zębowych, periodontopatii oraz ich skutków.
Celem przeprowadzonych badań było porównanie wyników ostatnich badań z uprzednio opublikowanymi, a dotyczącymi oceny stanu układu stomatognatycznego, aby ocenić tendencje, zmienność i częstość występowania zaburzeń czynnościowych i morfologicznych (6).
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w dwóch etapach w latach 1997-1999 (grupa I) oraz w latach 2000-2002 (grupa II).W każdej serii badań materiał stanowiła grupa 300 studentów – łącznie 600 osób. W obydwu grupach odsetek kobiet i mężczyzn był porównywalny (71% kobiet i 29% mężczyzn – grupa I i odpowiednio 70% i 30% – grupa II). Wiek pacjentów badanych wahał się w granicach 20-28 lat.
Przeprowadzono badania ankietowe i kliniczne. Zbadano: stan uzębienia i warunki okluzyjne (ryc. 1a) notując rodzaj braków zębowych, klasę Angle´a oraz kontakty zębów antagonistycznych w trzech pozycjach. Oceniano stan i funkcje układu ruchowego narządu żucia (mięśni i stawów skroniowo-żuchwowych). Występowanie parafunkcji (bruksizmu) w obrębie układu stomatognatycznego stwierdzano na podstawie wywiadu, ankiety oraz oglądania powierzchni zębów (tarczki starcia). Oceniono zakresy, tor i harmonijność ruchów żuchwy we wszystkich płaszczyznach oraz synchroniczność i symetrię ruchu wyrostków stawowych żuchwy. W wywiadzie i badaniu klinicznym określono występowanie objawów bólowych w obrębie mięśni żucia i okolicy stawów skroniowo-żuchwowych oraz okresową lub stałą obecność objawów akustycznych – trzasków i trzeszczeń podczas odwodzenia i przywodzenia żuchwy (ryc. 1b). W wybranych przypadkach stwierdzonych zaburzeń zlecone były specjalistyczne badania radiologiczne stawów skroniowo-żuchwowych (wg wskazań stosowano klasyczną tomografię, CT, RM) (ryc. 2a, b).
Ryc. 1 Badanie pacjenta: a – ocena stanu uzębienia i warunków okluzyjnych; b – ocena objawów akustycznych podczas ruchów odwodzenia i przywodzenia żuchwy.
Ryc. 2. Obraz stawu skroniowo-żuchwowego (ssż) w badaniu metodą klasycznej tomografii: a – podczas maksymalnego zaguzkowania zębów – tylno-górne położenie głowy żuchwy w dole stawowym. Pogrubienie warstwy korowej w obrębie głowy żuchwy i guzka stawowego; b – podczas maksymalnego odwodzenia, głowa żuchwy przemieszcza się przed guzek stawowy – obraz podwichnięcia (subluxatio).
Postępowanie lecznicze w przypadku zaburzeń w obrębie narządu żucia oparto na zalecaniu indywidualnej terapii wg ogólnie przyjętych metod (21, 22, 12, 2, 23, 16, 24, 25, 26, 27, 28, 20). Indywidualna terapia obejmowała korektę okluzji, mioterapię, zabiegi fizykoterapeutyczne oraz zalecenie treningu relaksacyjnego i ewentualne zastosowanie szyn relaksacyjnych. Ważne też było uświadomienie studentom faktu występowania parafunkcji oraz ich szkodliwości dla układu ruchowego narządu żucia, co umożliwiało samokontrolę i wyrabiało motywację do leczenia oraz do zastąpienia szkodliwych parafunkcji narządu żucia innymi nieszkodliwymi nawykami ruchowymi, najczęściej ćwiczeniami manualnymi.
Wyniki badań i ich omówienie
W wyniku przeprowadzonych badań klinicznych stwierdzono, że stan uzębienia i liczba zachowanych zębów nie wykazywały różnic między grupami badanymi w latach 1997-1999 (grupa I) i 2000-2002 (grupa II). Pełne uzębienie stwierdzono u 75% osób z grupy I i u 74% z grupy II. Braki zębów dotyczyły przede wszystkim zębów trzonowych i przedtrzonowych. Utracone zęby u większości badanych osób (90%) nie były uzupełnione, natomiast nieliczne braki w odcinku przednim zostały uzupełnione mostami.
Większe różnice dotyczyły warunków okluzyjnych w grupach badanych w latach 1997-1999 i 2000-2002. Zaobserwowano statystycznie istotne zmniejszenie częstości występowania zaburzeń zwarcia i wad zgryzu – z 30% w grupie I do 10% w grupie II. Występowały one równie często wśród kobiet i mężczyzn. Grupa osób z niewielkimi nieprawidłowościami zwarcia zwiększyła się w badaniach przeprowadzonych w latach 2000-2002. Stwierdzono natomiast statystycznie znaczący wzrost odsetka osób z prawidłowymi, akceptowanymi warunkami okluzyjnymi (grupa I – 42%, grupa II – 59%). Dane dotyczące warunków zwarciowych przedstawione zostały w tabelach 1 i 2. Powyższe zmiany mogą wynikać ze znacznego zwiększenia się w ostatnich latach liczby studentów, którzy w przeszłości byli, bądź obecnie są, leczeni ortodontycznie.
Tabela 1. Ocena warunków okluzyjnych w grupie studentów badanych w latach 1997-1999.
| Badana grupa | Prawidłowe, akceptowane warunki zwarcia | Niewielkie nieprawidłowości zwarcia | Znaczne zaburzenia zwarcia, wady zgryzu |
| Kobiety 213 (71%) | 91 (43%) | 57 (27%) | 65 (30%) |
| Mężczyźni 87 (29%) | 35 (40%) | 26 (30%) | 26 (30%) |
| Ogółem 300 (100%) | 126 (42%) | 83 (28%) | 91 (30%) |
Tabela 2. Ocena warunków okluzyjnych w grupie studentów badanych w latach 2000-2002.
| Badana grupa | Prawidłowe, akceptowane warunki zwarcia | Niewielkie nieprawidłowości zwarcia | Znaczne zaburzenia zwarcia, wady zgryzu |
| Kobiety 213 (71%) | 126 (60%) | 61 (29%) | 23 (11%) |
| Mężczyźni 87 (29%) | 51 (57%) | 31 (34%) | 8 (9%) |
| Ogółem 300 (100%) | 177 (59%) | 92 (31%) | 31 (10%) |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Czajkowska E. i wsp.: Analiza porównawcza stanu narządu żucia studentów wydziału lekarskiego i stomatologii PAM w Szczecinie. Prot. Stom., 1999, XLVIX, 4:214-221 2. Kleinrok M.: Rozpoznawanie i leczenie zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia. ZPPL, Lublin, 1990. 3. Koralewski M. i wsp.: Wybrane cechy psychofizyczne, a zmiany w układzie stomatognatycznym u studentów Akademii Wychowania Fizycznego i Akademii Medycznej. Prot. Stom., 2001, LI, 3:153-157. 4. Litko M., Kleinrok M.: Analiza częstości zgłaszania się do leczenia dzieci i młodzieży z dysfunkcją narządu żucia w latach 1987-1999. Prot. Stom., 2000, L, 5:259-265. 5. Panek H.: Występowanie mioartropatii skroniowo-żuchwowych w materiale badań Katedry Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu. Prot. Stom., 2001, LI, 5:260-264. 6. Rusiniak-Kubik i wsp.: Występowanie zaburzeń czynnościowych narządu żucia – parafunkcji i dysfunkcji wśród studentów stomatologii. Prot. Stom., 1999, XLVIX, 5:263-271. 7. Rusiniak-Kubik K. i wsp.: Ocena narządu żucia 446 osób w wieku 20-25 lat w aspekcie potrzeb i planowania leczenia protetycznego. Prot. Stom., 1998, XLVIII, 5, 263-270. 8. Rusiniak-Kubik K. i wsp.: Badania warunków okluzyjnych występujących u osób w wieku 20-25 lat. Prot. Stom., 1998, XLVIII, 3:145-151. 9. Winocur E. et al.: Oral habits among adolescent girls and their association with symptoms of temporomandibular disorders. J. Oral Rehab. 2001, 28:624-629. 10. Cianciaglini R. et al.: The relationship of bruksism with craniofacial pain and symptoms from the masticatory system in the adult population. J. Oral Rehab. 2001, 28:842-848. 11. Czajkowska E.: Jednostronne żucie jako czynnik ryzyka powstania dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego. 12. Gray R.J.M. i wsp.: Patologia układu mięśniowo-stawowego narządu żucia w ujęciu klinicznym. Sanmedica, Warszawa, 1996. 13. Kirveskari P.: Prediction of demand for treatment of temporomandibular disorders. J. Oral Rehab. 2001, 28:572-575. 14. Kleinrok M., Kleinrok M.: Jatrogenny bólowy zespół dysfunkcji narządu żucia po leczeniu protezami stałymi. Prot. Stom., 2001, LI, 5:265-273. 15. Krajewska M.: Bóle głowy typu napięciowego (T-TH), a zaburzenia czynnościowe narządu żucia. Prot. Stom., 2000, L, 5:252-258. 16. Maślanka T.: Zaburzenia czynnościowe narządu żucia. Urban&Partner. Wrocław, 1997. 17. Panek H.: Nasilenie bruksizmu według własnego wskaźnika u pacjentów z pełnym uzębieniem naturalnym. Prot. Stom., 2002, LII, 1:3-8. 18. Suliborski B., Split W.: Wpływ składowych dysfunkcji narządu żucia i wieku badanych na wykres strzałkowego toru głów żuchwy. Prot. Stom., 2002, LII, 1:27-34. 19. Tejchman H., Majdańska Z.: Wpływ czynnika psychogennego na dolegliwości w układzie stomatognatycznym (wybrane przypadki). Prot. Stom., 2000, L, 5:277-282. 20. Wigdorowicz-Makowerowa N.: Zaburzenia czynnościowe narządu żucia. PZWL, Warszawa, 1984. 21. Drobek W., Karasiński A..: Badania nad efektywnością zachowawczego leczenia patologicznej nadmiernej ruchomości żuchwy. Prot. Stom., 2002, LII, 4:217-222. 22. Fabjański P., Ślusarska A.: Wybrane aspekty leczenia protetycznego zaburzeń narządu żucia. Prot. Stom., 2000, L,4:195-198. 23. Kleinrok M., Litko M.: Jonoforeza przezskórna stawów skroniowo-żuchwowych z zastosowaniem 2,5% ketoprofenu u chorych z bólowym zespołem dysfunkcji narządu żucia. Prot. Stom., 2001, LI, 6:342-347. 24. Nicolakis P. et al.: Effectiveness of exercise therapy in patients with internal derangement of the temporomandibular joint. J. Oral Rehab. 2001, 28:1158-1164. 25. Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna. PZWL, Warszawa, 1998 26. Suwalska J., Gawor E.: Zastosowanie szyn zgryzowych w leczeniu dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia (część I). Prot. Stom., 2001, LI, 3:141-147. 27. Suwalska J., Gawor E.: Zastosowanie szyn zgryzowych w leczeniu dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia (część II). Prot. Stom., 2001, LI, 4, 202-207. 28. Ślusarska A., Fabjański P.: Wstępne wyniki leczenia protetycznego z zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia. Prot. Stom., 2000, L, 4:199-203.
