© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2003, s. 70-72
Marta Tanasiewicz, Tomasz Kupka
Ubytki pochodzenia niepróchnicowego; przypadki marginalne czy poważny problem diagnostyczno-kliniczny?
Non-caries decays, sporadic cases or serious diagnosticall-clinical problem?
z Przychodni Profilaktyczno-Stomatologicznej „Wesoły Ząbek” w Rudzie Śląskiej
„Zęby twe jak stado owiec strzyżonych,
gdy wychodzą z kąpieli,
każda z nich ma bliźniaczą, nie brak żadnej”
(Pieśń nad pieśniami 4.2, 900 p.n.e.)
Wstęp
Poszukiwanie piękna i symetrii jest tak stare jak najdawniejsze cywilizacje. Sztuka dentystyczna, uwydatniając estetykę zębów i ust stanowiła od zawsze cząstkę tych dążeń (1). Już w materiałach pochodzących ze starszego paleolitu (3500-8000 przed Chrystusem) stwierdzano istnienie różnorodnych schorzeń dotyczących zębów i jamy ustnej, takich jak: kamień nazębny, uszkodzenia mechaniczne czy rozchwianie zębów, prowadzące w konsekwencji do ich późniejszego wypadania. Analizując znaleziska z początku mezolitu (8000 przed Chrystusem) spotykamy pierwsze symptomy świadczące o występowaniu u naszych przodków próchnicy. Pojawia się również znaczna liczba doniesień historycznych dotyczących częstotliwości i rodzaju zabiegów stosowanych w obrębie jamy ustnej i zębów (2). Dopiero jednak Awicenna, czerpiący swoją inspirację z pism al.-Farabiego (zm. 950), zwrócił uwagę na występowanie uszkodzeń zębów powstałych na skutek spożywania niektórych rodzajów pokarmów – twardych bądź kwaśnych, czyszczenia zębów środkami ściernymi czy częstych wymiotów (2).
W związku z tym, że każde zaburzenie struktury, kształtu i naturalnej doskonałości zębów prowadzi do dysharmonii i dyskomfortu pacjenta, bez względu na przyczyny tego zaburzenia, postanowiliśmy znaleźć odpowiedź na kilka pytań ważnych z punktu widzenia uszkodzeń twardych tkanek zęba.
Czy zastanawiamy się nad rzeczywistą przyczyną niedoskonałości kształtu i barwy zębów?
Czy funkcjonuje jednoznaczna, prosta klasyfikacja kliniczna ubytków pochodzenia niepróchnicowego?
Czy wreszcie ubytki niepróchnicowego pochodzenia stanowią znaczny odsetek w naszym postępowaniu diagnostyczno-klinicznym, wiodącym od prawidłowego ustalenia etiologii poprzez satysfakcjonujące leczenie odtwórcze aż do umiejętnego zapobiegania ich powstawaniu w przyszłości?
Doszliśmy do wniosku pozornie wydającego się być truizmem, potwierdzonego jednak już przez najdawniejsze jak i najświeższe spostrzeżenia, że jest wiele różnych rodzajów defektów twardych tkanek zęba nie będących skutkiem procesu próchnicowego, i co więcej, niepróchnicowe uszkodzenie zęba jest również normalnym procesem fizjologicznym zachodzącym przez całe życie (3). Problemy pojawiają się jednak wtedy, gdy stopień zniszczenia staje się nadmierny i stwarza pacjentowi problemy czynnościowe, estetyczne lub związane z wrażliwością (4).
Niezwykle istotnym wydało nam się przypomnienie generalnego podziału ubytków ze względu na ich etiologię i wyróżnienie uszkodzeń zęba o etiopatogenezie próchnicowej oraz tych, których powstawanie związane jest z szeroko rozumianą etiologią niepróchnicową. Założyliśmy, że ubytki pochodzenia niepróchnicowego mogą mieć charakter uszkodzeń wrodzonych związanych między innymi z defektami genetycznymi lub charakter uszkodzeń nabytych. Ze względu na sposób powstawania nabytych ubytków o charakterze niepróchnicowym, proponujemy wyróżnić te o etiologii traumatycznej ostrej i traumatycznej przewlekłej.
Ubytki niepróchnicowe będące wynikiem ostrych urazów, częstych szczególnie u dzieci, w których czynnik etiologiczny jest jednoznaczny, tzn. wybitnie akcydentalny, są podzielone zgodnie z obowiązującymi klasyfikacjami urazowych uszkodzeń zębów na podstawie stopnia defektu, determinującego z kolei rodzaj wykorzystanej metody terapeutycznej (4, 5, 6, 7, 8, 9). Powszechnie stosowane są klasyfikacje mające w założeniu pogrupowanie urazów ostrych ze względu na rozległość urazu i czas zadziałania czynnika uszkadzającego. Na ich podstawie podejmowane są decyzje dotyczące postępowania leczniczego. Przykładami tego typu klasyfikacji jest podział wg: Ellisa, Ellisa w modyfikacji Hargreaves´a i Craig´a, Barańskiej-Gachowskiej, wg Szpringer-Nodzak i wiele innych (5).
Po zapoznaniu się ze stosowną literaturą uświadomiliśmy sobie, że dużo bardziej niejednoznaczne są podziały dotyczące ubytków pochodzenia niepróchnicowego powstałych w wyniku traumatyzacji przewlekłej. W tych przypadkach rolę pierwszoplanową odgrywa etiologia uszkodzenia, gdyż skuteczne leczenie opiera się przede wszystkim na wykluczeniu czynnika etiopatogenetycznego, a w dalszej kolejności na postępowaniu stricte terapeutycznym, w znaczeniu odtworzenia i zastąpienia materiałami odtwórczymi uszkodzonych tkanek. Jeden z podziałów wyróżnia między innymi: abrazję (abrasio) występującą w wyniku starcia tkanek zęba w kontakcie z czynnikami zewnątrzpochodnymi, demastykację (demasticatio) polegającą na utracie zęba w procesach związanych z żuciem twardych pokarmów, atrycję (atritio) związaną z uszkodzeniem zębów na skutek ich wzajemnego kontaktu, erozję (erosio) spowodowaną działaniem kwasów pochodzenia zewnętrznego lub wewnętrznego, czy też resorpcję (resorptio) o charakterze fizjologicznym bądź patologicznym (6) (ryc. 1, 2).
Ryc. 1. Ząb 11 u pacjentki K.D., 37 lat, uszkodzony na skutek nawykowego nagryzania pestek słonecznika.
Ryc. 2. Ząb 11 u pacjentki K.D., lat 37, po odbudowie materiałem Miris.
Inny podział obejmuje natomiast: starcia, nadżerki, w którym ogólnie starcie patologiczne określane jest jako atritio lub abrasio. Zgodnie z proponowanymi definicjami atritio powstaje w wyniku tarcia pomiędzy powierzchniami zębów, wypełnieniami w wyniku żucia lub bruksizmu. Abrasio natomiast jest procesem ścierania zębów w rezultacie działania pokarmów lub ciał obcych np. szczotek do zębów, instrumentów muzycznych, nawyku nagryzania ołówków (7).
Czasem w celu uproszczenia zawiłości nomenklatury zjawiska erozji, abrazji i atrycji przyporządkowuje się do jednego wspólnego określenia – ubytków powstałych w wyniku ścierania zębów w tempie i nasileniu zależnym od odporności tkanek na tego typu uszkodzenia – tooth wear resistance, szczegółowymi określeniami posługując się w celu uwypuklenia i rozróżnienia czynników etiologicznych (4, 8).
Autorzy wszystkich funkcjonujących klasyfikacji ubytków niepróchnicowych powstałych w wyniku traumatyzacji przewlekłej podkreślają znaczenie uwzględnienia w rozpoznaniu, oprócz etiologii, również stopnia nasilenia zmian destrukcyjnych (starcia). Pomocne w tym mogą być podziały stopnia uszkodzenia zębów wg Martina, Thomy lub Grozowskiego (10).
CEL PRACY
Celem prezentowanej pracy, było przedstawienie wybranych przypadków pacjentów z ubytkami pochodzenia niepróchnicowego o przewlekłej etiopatogenezie, występujących w praktyce dentystycznej Wesołego Ząbka, próba sklasyfikowania wybranych przypadków oraz wykorzystanie nowego materiału do estetycznej odbudowy Miris firmy Coltene/Whaldent.
MATERIAŁY I METODY
Pierwszą grupę przypadków stanowiło 12 naszych pacjentów w wieku od 16 do 24 lat, którzy przez minimum 12 miesięcy użytkowali „kolczyki” wykonane ze stali nierdzewnej, umieszczone w języku lub wardze dolnej. W wywiadzie stwierdziliśmy występowanie parafunkcji i dolegliwości związanych z obecnością w jamie ustnej sztyftu w postaci: nawyku stukania zębami w górną kulę stanowiącą jego zakończenie i zaburzeń smaku („metaliczny smak w ustach”). Stwierdziliśmy obecność uszkodzeń niepróchnicowych zębów siecznych szczęki i żuchwy o charakterze abrazji, zaliczanych do tej pory ze względu na nieprecyzyjne zaklasyfikowanie do 1 i 2 klasy wg Ellis´a (11). U badanych występowały pęknięcia szkliwa na powierzchni wargowej zębów (ryc. 3, 4, 5, 6).
Ryc. 3. Zęby sieczne u 17-letniej pacjentki N.W., uszkodzone sztyftem językowym.
Ryc. 4. Sztyft językowy u 16-letniej pacjentki A.K. umieszczony poniżej wargi dolnej.
Ryc. 5. Zęby sieczne u 19-letniego pacjenta J.K., uszkodzone sztyftem językowym.
Ryc. 6. Sztyft językowy.
Druga grupa wybranych przez nas przypadków, zaliczanych do uszkodzeń powstałych na skutek przewlekłej traumatyzacji nawykowej o charakterze abrazyjnym, obejmowała pacjentów, co najmniej 2 lata gryzących pestki (głównie słonecznika bądź dyni). W 7-osobowej grupie pacjentów w wieku od 12 do 42 lat stwierdziliśmy obecność ubytków abrazyjnych w obrębie zębów siecznych szczęki i żuchwy, klasyfikowanych do tej pory jako ubytki 1 i 2 klasy wg Ellis´a (ryc. 7, 8, 9, 10).
Ryc. 7. Ząb 11 u pacjentki K.Z., 29 lat, uszkodzony na skutek nawykowego nagryzania pestek słonecznika.
Ryc. 8. Ząb 11 u pacjentki K.Z., 29 lat po odbudowie materiałem Miris.
Ryc. 9. Zęby 11 i 21 u pacjenta J.M., 32 lata, uszkodzone na skutek nawykowego nagryzania pestek słonecznika.
Ryc. 10. Zęby 11 i 21 u pacjenta J.M., 32 lata, po odbudowie materiałem Miris.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Barry D., Aschheim K.W.: Wstęp do estetyki w Stomatologia estetyczna, (Red.) Fetkowska-Mielnik K. Czelej, Lublin 1998, 1-4. 2. Baron A., Baron P.: Od czasów prehistorycznych po czasy średnie w Stomatologii w malarstwie, PAROL, Kraków 1999, 16-25. 3. Flint S., Scully C.: Ortofacial age changes and related disease. Dent. Update 1988, 15:337. 4. Bishop K. et al.: Ścieranie teraz? Aktualne dane na temat etiologii ścierania zębów. Quintessence 1998, VI, 6:347. 5. Szpringer-Nodzak M.: Urazowe uszkodzenie zębów w Stomatologia wieku rozwojowego, (Red.) Szpringer-Nodzak M. PZWL Warszawa 1993, 294-298. 6. Moss S.J.: Erozja zębów. Nowa Stomatologia 2001, 4:31. 7. Fijał D. i wsp.: Występowanie ubytków niepróchnicowego pochodzenia w populacji w wieku 15-80 lat w Krakowie. Czasopismo Stomatologiczne 2001, 10, LIV: 636. 8. Eccles J.D.: Tooth surface loss form abrasion, attrition and erosion. Dent. Update 1982, 35:373. 9. Kaczmarek U. i wsp.: Nawyki dietetyczne i higieniczne dzieci z erozjami zębów. Przegląd stomatologii wieku rozwojowego 2001, 33:22. 10. Knychalska-Karwan Z.: Ubytki niepróchnicowego pochodzenia w Stomatologia zachowawcza wieku rozwojowego (Red.) Knychalska-Karwan Z. Collegium Medicum, Kraków 1996, 112-115. 11. Croll T.T.: Złamanie zębów spowodowane „niszczącą kulą”: Opis dwóch przypadków. Quintessence 1999, 5, VII, 287. 12. Edelstein A.S. et al.: Challenges in nanomaterials desing. Progress in Materials Science 1997, 42:5. 13. Lippert H.: Jednostki SI w poszczególnych dziedzinach medycznych w Jednostki SI w medycynie, (Red.) Lippert H. PZWL, Warszawa 1980, 20-37.
