© Borgis - Nowa Stomatologia 3/2004, s. 109-113
Katarzyna Mróz-Żurawska, Magdalena Sroczyk, Monika Szmidt
Próba zastąpienia tradycyjnej metody leczenia próchnicy metodą abrazji powietrznej w uzębieniu dzieci negatywnie nastawionych do zabiegów stomatologicznych
The attempt of substitution of traditional caries excavation method with air-abrasive technique applied to children who do not accept dental treatment
z Zakładu Propedeutyki Stomatologii PAM
Kierownik Zakładu: prof. dr. hab. Krystyna Lisiecka-Opalko
WSTĘP
Dziecko jest dobrym obserwatorem i każde niemiłe lub bolesne doznanie wyzwala nagły brak poczucia bezpieczeństwa i opór przeciw jakiemukolwiek działaniu lekarza. Od tego więc czy zyskamy zaufanie małego pacjenta w czasie pierwszej wizyty zależy cała nasza dalsza współpraca z nim. Jeśli pierwsza wizyta jest długa i kojarzy się z bólem, zazwyczaj strach przed następną wizytą jest bardzo silny (1).
Najczęstszą przyczyną wysokiego poziomu lęku jest przewidywana przez pacjenta bolesność zabiegów (2, 3). Ból i lęk są ściśle ze sobą powiązane. Bardzo ważny jest więc dobry kontakt z dzieckiem i sposób przeprowadzenia zabiegu, który sprawi mu jak najmniejszy ból. Zdarza się iż dzieci, które nigdy nie były u stomatologa reagują płaczem, a nieraz i histerią na jakiekolwiek działanie lekarza. Lęk to reakcja nabyta, powstająca pod wpływem środowiska i uprzednich przeżyć. Tutaj między innymi możemy szukać przyczyny w postępowaniu rodziców, którzy sami nauczeni przykrymi doświadczeniami, zazwyczaj nieświadomie, nastawiają dzieci negatywnie do stomatologa (2).
Niestety wiadomo iż w tej specjalności szczególnie trudno jest uzyskać bezbolesność zabiegów bez odpowiedniej premedykacji. Praca konwencjonalnymi metodami z użyciem wiertarki wolno- i szybkoobrotowej a co za tym idzie praca wiertłem, mimo iż jest skuteczna, jest nieprzyjemna dla każdego pacjenta niezależnie od wieku (3). Opracowanie tkanek wiertłem wiąże się ponadto z bezpośrednim kontaktem narzędzia z tkanką zęba, a więc z generowaniem wysokiej temperatury powstałej na skutek tarcia oraz powstawaniem wibracji i drgań o dużej amplitudzie. Wibracje i duże nasilenie dźwięku, odczuwane przez pacjenta jako hałas, są dodatkowym czynnikiem stresogennym i wywołują nieprzyjemne odczucia niezależnie od tego czy opracowywany jest ząb z żywą czy martwą miazgą (2, 3, 4).
Dziś często zabiegi stomatologiczne wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Podanie znieczulenia wymaga użycia igły i wprowadzenia środka znieczulającego do tkanek, co nie jest bezbolesne dla pacjenta. Ponadto środkiem znieczulającym znosimy jedynie czucie bólu, natomiast pozostaje czucie dotyku. Pacjent czuje wibracje, drgania oraz słyszy hałas. Wyjściem z sytuacji może być zabieg w znieczuleniu ogólnym. Często zapomina się jednak o możliwości wystąpienia poważnych powikłań po znieczuleniu ogólnym (5).
Podstawowym celem współczesnej stomatologii jest stosowanie profilaktyki i metody leczenia próchnicy oszczędzającej zdrowe tkanki zęba. U dzieci, szczególnie w świeżo wyrzniętych zębach stałych, spotyka się zazwyczaj niewielkie ubytki na powierzchni żującej lub głębokie ciemno zabarwione bruzdy, które wymagają precyzji w diagnozowaniu i opracowaniu ubytku. Nowoczesna diagnostyka bruzd przy zastosowaniu światła lasera (urządzenie Diagnodent) często wskazuje na zaawansowany proces próchnicowy mimo niewielkich objawów klinicznych. Najczęściej właśnie u dzieci demineralizacja w bruzdach jest punktowa, sięga głęboko, a co za tym idzie wymaga dużej precyzji przy opracowaniu ubytku (6, 7).
Wciąż poszukiwane są nowe metody, które pozwolą zmniejszyć poziom bólu i przykre odczucia związane z wizytą w gabinecie stomatologicznym, a jednocześnie pozwolą na jak najbardziej oszczędne opracowanie ubytku.
Taką metodą wydaje się być wprowadzona w latach 40. ubiegłego stulecia, a unowocześniona w 1998 roku przez polskiego stomatologa Pawła Pękackiego – metoda abrazji powietrznej. Metoda abrazji powietrznej to technika opracowania zębów za pomocą strumienia mieszaniny powietrza i tlenku glinu w postaci proszku ściernego, wyrzucanej pod odpowiednio wysokim ciśnieniem. W wyniku tego dochodzi do sukcesywnego ścierania próchnicowo zmienionych tkanek zęba (8, 9, 10).
Metoda abrazji powietrznej jest metodą uniwersalną o bardzo szerokim zastosowaniu, jednakże najbardziej polecana jest jako metoda opracowywania małych ubytków próchnicowych a przede wszystkim próchnicy w bruzdach i zagłębieniach na powierzchni żującej, gdyż ruch wirowy cząstek w obrębie ubytku pozwala na usunięcie zmian próchnicowych nawet z podcieni. Duże i głębokie ubytki nie są jednakże przeciwwskazaniem do zastosowania tej metody (8, 9, 10). Do najważniejszych zalet metody abrazji powietrznej decydujących o jej przewadze nad innymi metodami należą:
? Brak bezpośredniego kontaktu narzędzia z opracowywaną tkanką, a w wyniku tego brak wibracji, drgań i efektu przegrzania tkanek.
? Zwiększona adhezja wypełnienia na skutek stworzenia mechanicznej mikroretencji na opracowanej powierzchni oraz braku typowej warstwy mazistej.
? Zaczopowanie lub zmniejszenie zewnętrznego światła kanalików zębinowych przez ziarna tlenku glinu, a co za tym idzie zmniejszenie wrażliwości na bodźce mechaniczne, chemiczne i termiczne (zmniejszenie lub brak bólu podczas opracowywania ubytku) oraz brak wrażliwości pozabiegowej.
? Bardzo oszczędne usuwanie zmienionych chorobowo tkanek ze względu na małą średnicę dyszy końcówki pracującej (0,3 mm) i precyzyjnie skierowany strumień mieszaniny (8, 9, 10).
Przeciwwskazania do tej metody są ograniczone do chorób dróg oddechowych i błony śluzowej jamy ustnej, jak astma oskrzelowa, przewlekłe stany zapalne oskrzeli, stany zapalne dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej a także uczulenie na tlenek glinu (9, 10).
CEL PRACY
Postanowiono ocenić zastosowanie metody abrazji powietrznej u dzieci negatywnie nastawionych do leczenia stomatologicznego, w zębach mlecznych i stałych jako metody oszczędnego opracowania tkanek a także jako metody bezbolesnego usuwania zmienionych próchnicowo tkanek. Celem było również zbadanie średniego czasu opracowywania w zależności od głębokości ubytku. Ze względu na trudności obiektywnej oceny bólu i strachu, szczególnie przez młodszych pacjentów, nie przeprowadzono ankiet określających stan emocjonalny dzieci a jedynie oceniono zachowanie podczas zabiegu, odczucia pacjentów związane z opracowaniem ubytku oraz chęć do dalszych wizyt.
MATERIAŁ I METODYKA
Grupę badaną stanowiły dzieci nie akceptujące metody opracowania tkanek wiertłem. Podstawą kwalifikacji do badań był wywiad przeprowadzony z pacjentem i dodatkowo z rodzicami w przypadku młodszego dziecka dotyczący jego podejścia do leczenia stomatologicznego. Spośród dzieci zgłaszających się do Specjalistycznej Lecznicy Stomatologicznej PAM celem leczenia zachowawczego zębów stałych i mlecznych wyłoniono grupę 12 pacjentów obu płci w wieku 5-12 lat oraz jednego pacjenta 17-letniego z zespołem Down´a.
Początek wizyty polegał na dokładnym zapoznaniu pacjenta ze sprzętem i wytłumaczeniu zasady działania urządzenia do abrazji powietrznej, co zajmowało około 10-15 minut oraz uzyskaniu akceptacji na zastosowanie tej metody.
Przeprowadzono wywiad i badanie kliniczne uzębienia z użyciem kamery wewnątrzustnej. Dodatkowo za pomocą urządzenia laserowego badającego wzbudzaną w tkankach fluorescencję przeprowadzono diagnostykę bruzd i przebarwionych powierzchni gładkich bez widocznych cech demineralizacji szkliwa (11).
Określano ponadto przebieg próchnicy oceniając zabarwienie i konsystencję chorobowo zmienionych tkanek – przebieg ostry: tkanki rozmiękłe, jasno zabarwione, przewlekły: tkanki ciemno zabarwione o zbitej konsystencji. W przypadku próchnicy przewlekłej opracowano tkanki wyłącznie metodą abrazji powietrznej, natomiast w przypadku próchnicy ostrej rozmiękłe masy zębiny usuwano za pomocą ostrego ekskawatora z późniejszym doczyszczeniem ubytku za pomocą abrazji powietrznej.
Po badaniu przedmiotowym zastosowano leczenie metodą abrazji powietrznej bez stosowania znieczulenia. Podczas zabiegu na podstawie obserwacji zachowania pacjenta określano jego stan emocjonalny i nastawienie do stosowanej metody.
W zależności od rozległości i głębokości ubytku wykonano od 10 do 30 uderzeń mieszaniny tlenku glinu i sprzężonego powietrza o tkanki twarde zęba. W trakcie opracowywania w zależności od zachowania się pacjenta robiono kilku- lub kilkunastosekundowe przerwy.
Dla większego komfortu zabiegu zarówno pacjent, jak i lekarz przed zabiegiem zaopatrzyli się w okulary ochronne. W celu zmniejszenia zapylenia jamy ustnej pacjenta jak i gabinetu stosowany był wyciąg zewnątrz- i wewnątrzustny.
Po całkowitym opracowaniu ubytku, zależnie od wskazań, wypełniano ubytek materiałem tymczasowym lub stałym.
Każdego z pacjentów pytano o odczucia dotyczące przebiegu samego zabiegu, dolegliwości bólowych, niedogodności związanych z czasem trwania zabiegu i zapyleniem jamy ustnej a także chęci odbycia kolejnej wizyty.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Łącznie opracowano 19 ubytków próchnicowych o różnej głębokości i umiejscowieniu próchnicy, zarówno o przebiegu ostrym jak i przewlekłym. Opracowano ubytki w 7 zębach mlecznych i 12 zębach stałych. W 8 przypadkach (próchnica w bruzdach i na powierzchniach gładkich) do diagnostyki użyto aparatu Diagnodent. We wszystkich przypadkach według skali Hibsta i Paulusa demineralizacja w tkankach zęba dotyczyła warstwy zębinowej i wymagała interwencji lekarza.
Z liczby 12 zębów stałych poddanych leczeniu metodą abrazji powietrznej najczęściej (aż w 9 przypadkach) proces próchnicowy zlokalizowany był na powierzchniach żujących lub w bruzdach. Na powierzchniach stycznych w zębach stałych próchnica występowała znacznie rzadziej – jedynie w 2 przypadkach.
W leczonych 7 zębach mlecznych zanotowano odmienne wartości – najbardziej podatna na próchnicę była powierzchnia styczna (zanotowano 4 przypadki) natomiast na powierzchni żującej stwierdzono próchnicę w 2 przypadkach. Dane te przedstawiono na rycinie 1.
Ryc. 1. Lokalizacja próchnicy w leczonych zębach mlecznych i stałych we wszystkich przypadkach.
Należy w tym miejscu podkreślić, iż w przypadku opracowywania powierzchni stycznych zębów mlecznych tradycyjną metodą często dochodzi do zranienia dziąsła i znacznego krwawienia, które uniemożliwia założenie stałego wypełnienia. W tych badaniach w żadnym przypadku opracowywania ubytku na powierzchni stycznej nie wystąpiło zranienie dziąsła ani krwawienie, co wynikać może z braku bezpośredniego kontaktu narzędzia z opracowywaną tkanką.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Sporniak-Tutak K.: Ocena lęku u pacjentów przed zabiegami stomatologicznymi. Czas. Stomat. 1995, XLVIII, 6. 2.Cieszko-Bruk M., Strużak-Wysokińska M.: Lęk przed zabiegami stomatologicznymi - problem stale aktualny. Czas. Stomat. 1995, XLVIII. 3.Kalinowski T.: Poziom lęku pacjentów podejmujących leczenie stomatologiczne. Mag. Stomat. nr 5/2001, 53-59. 4.Jeżewska G., M.Sułkowska: Ocena skuteczności blokowania kanalików zębinowych substancjami zawartymi w pastach Oral-B i Perio; Mag. Stomat., 1993, 10, 20-23. 5.Kryst L., Mayzner-Zawadzka E.: Znieczulenie w praktyce stomatologicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, Wydanie I. 6.Ronald E., et al.: Using air-abrasive technology to diagnose and restore pit and fissure caries; JADA, vol. 126, June 1995. 7.Wędrychowicz-Welman A.: Mikrozachowawcze opracowanie ubytków w leczeniu wczesnych zmian próchnicowych- przegląd piśmiennictwa. Pozn. Stomat. 1997, 91-96. 8.Goldstein., et al.: Air - Abrasive Technology: its New role in restorative dentistry, JADA, vol. 125, May 1994, 551-556. 9.Banerjee A., et al.: Dentine caries excavation: a review of current clinical techniques; Brit. Dent. J. vol. 188, no. 9, May 13, 2000. 10.Pękacki P.: Abrazja powietrzna - stara metoda, nowe nadzieje, Mag. Stomat. nr 7-8/2001. 11.Wagner L.: Najnowsze osiągnięcia w diagnozowaniu wczesnych zmian próchnicowych. Stomat. Współcz.; Supl., 2000, 2, 47-50. 12.Schutz G.: Rozmowa z pacjentem. Quintessence tom VIII, nr 2/2000. 13.Gorczyński M.: Psychostomatologia dziecięca. Wydawnictwo Medyczne Sanmedia Wa-wa 1996.
