© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2005, s. 37-40
Jacek M. Bednarski1, Marcin Kulski1
Utwór muzyczny Patiens meus – komponent PAR (Programu Audioprofilowania Relaksacyjnego) RELAKSIS w niwelowaniu reakcji stresowej
Patiens meus music work – a component of the RELAKSIS Audioprofile Relaxation Programme (ARP) in reducing the stress reaction
1ze Studenckiego Koła Naukowego przy Zakładzie Propedeutyki Stomatologii Śląskiej Akademii Medycznej w Bytomiu
Opiekun Koła Naukowego: dr n. med. lek. dent. Tomasz W. Kupka, dr n. med. lek. dent. Marta M. Tanasiewicz
Kierownik Zakładu: Michał Kaszuba, dr n. med. lek. dent.
WSTĘP
Muzyka może być skutecznym środkiem terapeutycznym i relaksacyjnym, wykazuje bowiem silne oddziaływanie na sferę emocjonalną człowieka, a przez swą ekspresję przewyższa na tym polu inne dziedziny sztuki. Niezależność języka muzyki od języka słów i pojęć oraz możliwość jego różnorodnej interpretacji nadaje mu znaczną uniwersalność. Wspomniane cechy muzyki są cenne z punktu widzenia relaksacji i terapii (1). Muzyka działa na każdego. Co więcej, prawie zawsze jest to działanie pozytywne, przyjemne i w dużym stopniu zróżnicowane; muzyka drażni lub koi, usypia lub pobudza do działania i, co najważniejsze, zawiera ogromny ładunek emocjonalny (2). Ten sam utwór może wywoływać skojarzenia z wieloma uczuciami czy zjawiskami (wschód słońca, burza, wybuch wulkanu, smutek, radość, triumf, porażka), ale jego percepcja jest swoista dla słuchacza i jego aktualnego stanu psychicznego, a analiza przeżyć wywołanych przez muzykę umożliwia poznanie pacjenta, jego toku myślenia oraz uczuć (3).
Bodźce muzyczne regulują metabolizm ludzkiego organizmu – mają wpływ na częstość i regularność oddechów, zmiany w tętnie i ciśnieniu krwi, wydzielanie wewnętrzne, obniżenie progu dla różnego rodzaju bodźców sensorycznych, wielkość energii muskularnej oraz czynnościowe napięcie mięśni i podstawowe bioprądy ludzkiego mózgu (4, 5, 6, 7) (ryc. 1).
Ryc. 1. Oddziaływanie muzyki na metabolizm i psychikę człowieka.
Nie wolno oddzielić wpływu muzyki, jako sztuki, na ludzkie emocje od wpływu podkładu muzycznego, jako bodźca dźwiękowego na procesy metaboliczne. W kontekście nauk fizycznych dźwięk jest falą akustyczną rozchodzącą się w ośrodku sprężystym wywołującą u odbiorcy wrażenia słuchowe. Falę akustyczną można wygenerować przez wywołanie drgań mechanicznych ośrodka stałego, np. uderzeniem, tarciem, drganiem membrany głośnika lub wskutek efektu turbulencji. Ze względu na połączenie narządu słuchu ze wzgórzem i układem limbicznym, fizyczna reakcja organizmu na dźwięk jest skorelowana z „rezonansem” ludzkich emocji (6). Stosownie zharmonizowane dźwięki mogą działać kojąco, pobudzająco lub relaksacyjnie, a więc mogą ekstrapolować pożądane z terapeutycznego punktu widzenia reakcje. Nie należy jednakże pomijać negatywnego aspektu omawianego zagadnienia – rozmyślnie lub nieuważnie, zależnie od intencji, dobrane dźwięki mogą wywoływać niepokój, poczucie zagrożenia, stany przygnębienia, bóle głowy, bezsenność, zaburzenia hormonalne. Utwór muzyczny może zatem, w rękach terapeuty pobieżnie lub nie w pełni przygotowanego do działań w zakresie muzykoterapii czy muzykorelaksacji, stanowić dość niebezpieczne narzędzie.
Opisane właściwości muzyki sprawiają, że znajduje ona szerokie zastosowanie w psychoterapii i różnych dziedzinach medycyny (1-18). Muzykorelaksacja i muzykoterapia należąc do dziedziny arteterapii, posługują się substancją muzyczną w działaniach diagnostycznych, leczniczych i profilaktycznych (4). Arteterapia stanowi układ poglądów i czynności ukierunkowanych na optymalizację jakości życia ludzkiego za pomocą dzieł sztuki (8). Stanowi dziedzinę dwuwarstwową obejmując teorię i praktykę, pomiędzy którymi zachodzą związki wzajemnego oddziaływania (5, 8).
Podstawową definicję muzykoterapii podaje J. Alvin – zaordynowane i kontrolowane użycie muzyki w leczeniu, rehabilitacji i wychowaniu dzieci i dorosłych, cierpiących na zaburzenia somatyczne, umysłowe lub emocjonalne (3). Z kolei definicja T. Natansona wyjaśnia pojęcie muzykoterapii, jako działania zmierzającego w kierunku rehumanizacji współczesnego życia poprzez wielostronne wykorzystanie wielorakich walorów substancji muzycznej w celu ochrony i przywracania ludzkiego zdrowia oraz korzystnego wpływania na współkształtowanie zarówno środowiska, w którym człowiek żyje i działa, jak i na panujące w nim stosunki międzyludzkie (4). Pojęcie muzykoterapii zostaje tu poszerzone o element tzw. zdrowia społecznego. Muzykoterapia posiada zatem charakter profilaktyczno-korekcyjny (9) i jest metodą niewerbalnej komunikacji z pacjentem (10).
Formy wykorzystania muzyki w terapii i relaksacji ujęto w siedem grup. Wyróżniamy metody: odreagowująco-wyobrażeniowe, treningowe, relaksacyjne, komunikatywne, kreatywne w postaci improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej, psychodeliczno-ekstatyczne (11). Dla celów właściwej muzykoterapii wybieramy utwory prowokujące pozamuzyczne skojarzenia, refleksje, wspomnienia i pożądane uczucia. Relaksacja wymaga natomiast stosowania (w formie technik powtarzalnych) utworów neutralnych i nieangażujących emocjonalnie (6).
Użycie muzyki w gabinecie terapeutycznym np. dentystycznym, umożliwia redukcję napięcia i poziomu lęku pacjenta, co z kolei powoduje obniżenie progu bólu; oczekujemy też działania uspokajającego, obniżającego ciśnienie krwi i ogólnego wpływu harmonizującego czynności organizmu (6). Muzyka może być stosowana w formie receptywnej i aktywnej. Receptywna polega na wysłuchiwaniu celowo i odpowiednio dobranych utworów muzycznych w sposób swobodny lub zadaniowy, a następnie na przedyskutowaniu w grupie doznanych podczas wysłuchiwania utworów własnych przeżyć. W obrębie form receptywnych muzykoterapii stosuje się często techniki projekcyjne, których działanie polega na uruchamianiu procesów wyobrażeniowych na zasadzie indukcji wolnej lub kierowanej. Proces wyobrażeniowy na zasadzie indukcji kierowanej opiera się na realizacji wyobrażeniowej narzuconego tematu podczas słuchania odpowiednio dobranej do niego muzyki. Forma aktywna wymaga natomiast czynnego uczestnictwa w sesji terapeutycznej poprzez podejmowanie prób wyrażania emocji w formie słownej lub muzycznej.
W gabinetach terapeutycznych korzystamy na ogół z metody relaksacyjnej indywidualnej muzykoterapii profilaktycznej o charakterze receptywnym (11). Zestawy utworów relaksacyjnych powinny spełniać założenia „programowania muzyki terapeutycznej”. Powyższy termin, wprowadzony przez T. Natansona określa dyscyplinę zajmującą się naukowymi podstawami analizy muzycznej, pozwalającymi określić przydatność rozmaitych form muzycznych w różnorodnych sytuacjach terapeutycznych (12). Muzyka powinna być zatem dobierana świadomie, tak aby w największym stopniu spełnić potrzeby zamierzonych celów terapeutycznych.
Utwory relaksacyjne winny posiadać następujące cechy:
– krótki czas trwania (3-10 minut),
– powolne lub umiarkowane tempo,
– niewielki poziom głośności oraz brak kontrastów dynamicznych,
– przewagę środkowego rejestru dźwiękowego,
– przejrzystą i lekką fakturę, czyli niewielki aparat wykonawczy, nieprzytłaczający słuchacza i nie budzący lęku,
– płynność melodyki i rytmu,
– przewagę „kołyszących” rytmów trójmiarowych,
– obecność nieznacznych punktów kulminacyjnych w przebiegu formy,
– dość znaczny poziom ustrukturalizowania i regularności przebiegu,
– optymalny poziom „redundancji” utworu,
– brak instrumentów o jaskrawej i ostrej barwie,
– unikanie kompozycji wokalnych ze względu na zmysłowe i silnie emocjonalne zabarwienie głosu ludzkiego,
– podobieństwo nastroju, brzmienia i barwy następujących po sobie utworów,
– tradycyjną aranżację (6).
Co ważne, muzykę uspokajającą należy odtwarzać dość cicho, tzn. -10-20 dB ponad poziom tła (13, 15, 16). Poza tym utwory, w których przeważają dźwięki o niskich częstotliwościach, wpływają na odprężenie fizjologiczne. Przewaga wysokich częstotliwości sprzyja natomiast odprężeniu psychicznemu. Obserwacje kliniczne potwierdzają skuteczne relaksacyjne działanie utworów okresu romantyzmu (Rimski-Korsakow) i neoromantyzmu (Liadow) przenoszących pacjenta w świat marzeń. Nie sprawdzają się utwory impresjonistyczne, o zbyt nieuchwytnej treści (Debussy) (6).
Dobór utworów relaksacyjnych nie powinien ograniczać się wyłącznie do rozważenia cech muzycznych. Musi również uwzględniać cechy pacjenta, a przede wszystkim jego reaktywność (6)
Muzyka jest wykorzystywana podczas zabiegów dentystycznych, chirurgicznych, ginekologicznych, w leczeniu psychiatrycznym (6); istotne wydaje się zastosowanie terapii muzyką w socjalizacji dzieci niewidomych (9), z porażeniem mózgowym (17), czy w integracyjnych grupach przedszkolnych (18). Zjawisko biofeedback, polegające na kontrolowanej przez terapeutę, synchronizacji rytmów biologicznych z muzycznymi u nieświadomie i bezwolnie poddanego działaniu muzyki pacjenta (sterowanie tętnem, oddechem, procesami neurofizjologicznymi) jest obecnie stosowane do usuwania bólów głowy w ramach terapii behawioralnej (Epstein)(6).
CEL
Celem pracy była porównawcza ocena wpływu muzyki na ograniczenie reakcji stresowej grupy studentów podczas pisemnego zaliczenia, w ramach PAR (Programu Audioprofilowania Relaksacyjnego) RELAKSIS.
METODA
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Cesarz H.: Znaczenie przeżyć muzycznych u osób z zaburzeniami psychicznymi. Muzykoterapia Polska nr 1-2 2002, 11-17. 2.Pietkiewicz G.: Muzykoterapia w terapii kompleksowej ośrodka leczenia nerwic dla dorosłych. Zeszyt Naukowy AM Wrocław 1998, 73:64-68. 3.Cesarz H.: O muzyce i muzykoterapii. Muzykoterapia Polska nr 1(5)/2003, 7-13. 4.Konaszkiewicz Z.: Dziecko niepełnosprawne i muzyka. Wyd. AM im. F. Chopina, Warszawa 1994, 34-36. 5.Hora Z. i wsp.: Wpływ stymulacji werbalno-muzycznej na wielkość siły i wytrzymałość człowieka. Arteterapia - Sesja naukowa w Jagniątkowie 31V-2VI 1990, Zeszyt Naukowy 57:127-138. 6.Galińska E.: Diagnostyczne i terapeutyczne aspekty stosowania muzyki w lecznictwie. Polski Tygodnik Lekarski 1981, 26:83-986. 7.Grzesiak-Janas G., Janas A.: Muzyka jako forma terapii. Magazyn Stomatologiczny 2002, 10(132):0-62. 8.Kulczyki M.: Arteterapia i psychologia kliniczna. Arteterapia - Sesja naukowa w Jagniątkowie 31V-2VI 1990, Zeszyt Naukowy 57:7-19. 9.Cylulko P.: Miejsce muzykoterapii w rehabilitacji i wychowaniu niewidomych i słabowidzących osób. Zeszyty Tyflologiczne16, Warszawa 1999, 11-22. 10.Galińska E.: Muzykoterapia schizofrenii. Arteterapia - Sesja naukowa w Jagniątkowie 31V-2VI 1990, Zeszyt Naukowy 57:45-61. 11.Lewandowska K.: Ogólne problemy muzykoterapii. Muzykoterapia dziecięca, Gdańsk 1989: 1-62. 12.Natanson T.: Programowanie muzyki terapeutycznej - zarys podstaw teoretycznych. Zeszyty Naukowe AM Wrocław 1992, 53: 67-70. 13.Materiały programowe Zespołu Szkół Medycznych w Rudzie Śląskiej, 2002. 14.Tanasiewicz M., Kupka T.: Współbrzmienie medycyny oczyszczającej ciało i muzyki oczyszczającej duszę. Część I. Magazyn Stomatologiczny 2003, XIII, 7-8 (141):88-91. 15.Tanasiewicz M. i wsp.: " Relaksis I: Patiens Meus" - muzyka dopełnieniem terapii. Rzecz o audioprofilowaniu terapeutycznym. Magazyn Stomatologiczny 2003, XIII, 10, (143):78-80. 16.Kupka T., Tanasiewicz M.: Współbrzmienie medycyny oczyszczającej ciało i muzyki oczyszczającej duszę, czyli muzyka w służbie medyków. Neurologia Praktyczna 2003, III, 6(15):502-506. 17.Szulc W., Kutry A.: Próba zastosowania mobilnego modelu muzykoterapii w rehabilitacji dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Zeszyt Naukowy 52, AM Wrocław, Wrocław 1990: 121-139. 18.Migdalska B: Zmiany zachowań dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego jako wynik prowadzonej systematycznie muzykoterapii w przedszkolnych grupach integracyjnych. Zeszyt Naukowy AM Wrocław 2000, 76:103-121. 19.Teodorczyk D, Grzesiak-Janas G: Czynniki wpływające na skuteczność muzykoterapii. Magazyn Stomatologiczny 2004, XIV, 9(153):112-115.
