Anest Inten Terap 2004; 36, 220-222

Wpływ stresu na pracę i wywoływanie przezeń zagrożeń zdrowotnych od lat 50. [1] jest stałym przedmiotem zainteresowania. Czynniki stresogenne jako zagrożenie dla osoby wykonującej pracę oraz dla efektu podejmowanych przez nią działań, wg H. Seyle´ego [2] można uznać za miarę trudów i przeciwieństw życia. Zagadnienie to a także nawarstwiające się konsekwencje powtarzających się w nieregularnych interwałach czasowych sytuacje stresowe są przedmiotem całego szeregu prac teoretycznych [3], jak również doświadczalnych [4]. Przedstawiciele służby zdrowia rzadko stają się przedmiotem takich analiz. Jak pisze D. Dickson „...pojęcie stresu aktualnie związane jest z kręgami ludzi biznesu, gdzie negatywne jego oddziaływanie może uwidocznić się na wszystkich poziomach organizacji, lecz w odniesieniu do personelu medycznego sprowadza się stres do anegdotycznych opowieści o zmęczonym panu doktorze drukowanych na łamach popularnych tytułów prasowych..” [5]. Potwierdzeniem może tu być praca P. Bugarda [6] poświęcona problemom stresu i zmęczenia. Autor prócz grup zawodowych, nawet w potocznym rozeznaniu, narażonych na jego destruktywne działanie, jak urzędnicy bankowi, pracownicy kolei, piloci czy obsługa naziemnych radarów meteorologicznych, wymienia w niej również bardzo wyspecjalizowane grupy – zarazem nielicznie reprezentowane wśród kategorii zawodowych – jak personel laboratoriów jądrowych stykający się bezpośrednio z silnymi radioizotopami w tzw. strefie gorącej reaktora atomowego, lecz pomija zupełnie pracowników służby zdrowia. Tekst ów powstał przed trzydziestu laty, ale najnowsze opracowania tego zagadnienia m.in. publikacja D. i S. Schultz [7] również nie wymieniają lekarzy w kategorii zawodów stresorodnych. Opracowania powstałe na zlecenie samych zainteresowanych i adresowane bezpośrednio do środowiska [8] są dla odmiany słabo znane opinii publicznej oraz kręgom profesjonalnie zajmującym się badaniem przyczyn występowania stresu zawodowego oraz skutkom jakie wywołuje, tu zaś najbardziej czułym wskaźnikiem zagrożenia stresem są zaburzenia ze strony układu krążenia.

Anestezjolog jest przedstawicielem specjalizacji narażonej na doznawanie silnych stresorów zawodowych we wszystkich obszarach swojej działalności, szczególnie w czasie każdego znieczulenia pracuje on w stanie dużego napięcia emocjonalnego. Podkreślają to V. J. Kopp i A. Shafer „...anestezjolodzy pracują w sposób psychologicznie i filozoficznie różny od tego jaki jest udziałem innych specjalistów...” [9]. Za najbardziej stresorodny moment wśród czynności wykonywanych przez anestezjologa podczas wprowadzenia do znieczulenia, co potwierdzone jest gwałtownym wzrostem częstości tętna, w sposób istotny statystycznie znamienny u anestezjologów młodych, rozpoczynających dopiero „inicjację” w zawodzie [10], powszechnie uznano intubację [11] (nie oznacza to, iż inne czynniki stresogenne jak np. wystąpienie kurczu głośni, opacznej reakcji na leki mogącej sugerować zespół hipertermiczny, a nawet zatrzymanie krążenia nie są obecne, owszem są, lecz najczęściej werbalizowanym przez lekarzy pozostaje właśnie intubacja). Znalazło to pełne potwierdzenie w badaniach przeprowadzanych m.in. przez T. Tounga i R. Donhama [12].

W odniesieniu do modelowego przykładu jakim jest intubacja wraz z długością stażu pracy, nabieraniem biegłości technicznej oraz gromadzonego doświadczenia można zauważyć pewne mierzalne fizjologiczne oznaki opanowania, lecz odpowiedź emocjonalna związana z tą jedną zaledwie czynnością nie ustępuje nigdy co najlepiej odzwierciedlają dane zaprezentowane w tabeli I.

Celem porównania jednego z parametrów, który może obrazować wymiar działania bodźca stresogennego, a jakim jest czynność tętna, warto przytoczyć tu wyniki badań, jakie zostały przeprowadzone u pilotów rejsowych samolotów cywilnych. W czasie startu oraz lądowania dochodzi u nich do podobnego z cytowanym przyspieszenia tętna wahającego się między 90 a 140 uderzeń na minutę [14].

Zdaniem I. Azara [15] nie tylko sama intubacja, lecz cały okres wprowadzenia do znieczulenia związany jest z obecnością silnych bodźców stresogennych, co przejawia się przede wszystkim w funkcjonowaniu układu krążenia (tab. II).

Jak widać powrót do wartości wyjściowych zajmuje tu pewien okres. Bodźce stresogenne o podobnym charakterze działają na anestezjologa znamiennie silniej podczas znieczuleń do zabiegów w trybie nagłym, zaś z wielokrotnym ich występowaniem należy liczyć się w przypadkach zabiegów bardzo długich (operacje w zakresie chirurgii naczyniowej, a szczególnie transplantacje narządów), kiedy to okresy monotonii wiodące do pozornej nudy oraz dekoncentracji [17] przeplatają się ze stanami wzmożonego napięcia psychofizycznego.

W grupie anestezjologów odpowiedzialnych za szkolenie stażystów średnie wartości skurczowego ciśnienia tętniczego mogą wahać się między 193 a 137 mm Hg [18] czemu towarzyszą nawet skurcze nadkomorowe, bądź inne pobudzenia przedwczesne, zaś w zapisie EKG prowadzonym metodą Holtera stwierdzono obniżenie się odcinka ST o więcej niż 1 milimetr, co może stać się okazją do odpowiedzi ze strony układu krążenia wyzwalającej zmiany niedokrwienne [19]. Dla porównania zbliżoną odpowiedź na bodziec stresogenny (scharakteryzowany przez autorów opracowania jako skrajny) odnotowano u pilotów w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia w czasie lotu [20] oraz w badaniach kierowców długodystansowych wyścigów samochodowych [21], u których średnie wartości skurczowego ciśnienia tętniczego w momencie finiszu wahały się między 190 a 128 mm Hg [22].