© Borgis - Nowa Stomatologia 3/2000, s. 13-19
Tomasz Kupka, Marta Tanasiewicz, Henryk Szenowski, Wojciech Feodorów, Mariusz Wiśniewski
Analiza kliniczna i laboratoryjna materiału kompomerowego Elan
The clinical and laboratory evaluation of compomer restorative material Elan
z Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Chorób Przyzębia Śl. AM w Zabrzu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Leszek Ilewicz
Pomimo wprowadzania na rynek stomatologiczny nowych, udoskonalonych grup materiałów do rekonstrukcji ubytków zębowych nadal nie ma produktu idealnego, który spełniałby wszystkie wymagania. Kolejne modyfikacje używanych środków odtwórczych są coraz doskonalsze pod względem zachowania parametrów fizycznych i właściwości kosmetycznych, lecz wciąż mają wady, zmuszające do dalszych poszukiwań produktu doskonałego, który nie budziłby zastrzeżeń co do estetyki (kolor, transparencja, refleks świetlny), kształtu anatomicznego oraz adaptacji brzeżnej.
Kolejna, nowa grupa materiałowa, budząca spore nadzieje, określana jest mianem kompomerów lub kompozytów modyfikowanych polikwasem. Ich nazwa została wprowadzona przez Uniwersytet w Zurichu (9, 11). Powstały one z myślą o połączeniu pozytywnych cech kompozytów i szklano-jonomerów. Składają się z silanizowanego szkła barowo-fluorokrzemowego lub strontowo-glinowo-fluorokrzemowego o średnicy cząsteczek 0,2-2,5 mm. Całkowita, procentowa zawartość wypełniacza wynosi 52-60%. Oprócz szkła występują w nich również inicjatory, stabilizatory i pigmenty. Matrycę organiczną stanowią żywice posiadające aktywne grupy funkcyjne kwasowe i akrylatowe: dimetakrylany aromatyczne (Bis GMA), uretanowe (UDMA), alifatyczne (TEGDMA) (12). Proces utwardzania kompomerów przebiega dwuetapowo. Pierwszy – fotopolimeryzacja – gwarantuje odporność, wytrzymałość materiału na warunki w jamie ustnej związane głównie z utratą lub absorbcją wody (2, 15) . Fazę drugą określamy jako chemiczną, kwasową reakcję, charakterystyczną dla każdego szklano-jonomeru. Zachodzi ona dopiero po pewnym czasie pod wpływem absorbcji wody i może trwać bardzo długo, aż do uzyskania maksymalnego poziomu nasycenia wodą. Nie wpływa ona na parametry wytrzymałościowe materiału, lecz determinuje właściwą topografię jonów, co bezpośrednio oddziałuje na odpowiedni mechanizm długoczasowego uwalniania jonów fluorkowych. Wg niektórych obserwacji emisja fluoru z kompomerów jest niższa od wykazywanej przez konwencjonalne cementy szklanojonomerowe ze względu na większą w nich zawartość żywic i mniejszą zdolność do wymiany jonów z tkankami zęba (9). Są jednak doniesienia mówiące o podobnym natężeniu uwalniania przez nie jonów fluorkowych i równie silnym działaniu kariostatycznym jak w przypadku cementów szklano-jonomerowych (4, 11, 12).
Obecnie znane są dwie generacje kompomerów:
– pierwsza – materiały tego typu zbliżone są budową do cementów szklanojonomerowych. Przykładem jest Dyract (De Trey Destsplay Caulk). Jako wypełniacz zawiera on szkło fluoro-krzemowo-glinowo-strontowe i charakteryzuje się przez to niższą wytrzymałością mechaniczną i większą ścieralnością.
– druga – kompomery tej generacji oparte są o szkła fluoro-krzemowo-glinowo-barowe. Posiadają oprócz HEMA, monomery DCDMA, a dodatkowo w ich skład włączono nieorganiczny wypełniacz, charakterystyczny dla materiałów kompozytowych – sferosil. Nie uczestniczy on w reakcji fazy szklanojonomerowej, wypełnia jedynie przestrzenie w oczkach sieci polimerowej. Dodatek sferosilu podnosi znacznie wytrzymałość mechaniczną, nadaje lepsze właściwości optyczne i zmniejsza pochłanialność wody przez materiał. Przykładem kompomerów drugiej generacji jest Compoglass (Vivadent) i Elan (Kerr).
Przeprowadzane były do tej pory badania przydatności klinicznej kompomerów np. za pomocą skali Ryge´a (1, 14). Wykonywano również testy in vitro pozwalające ocenić mikroprzeciek brzeżny w powiększeniu 40-krotnym pod stereomikroskopem, na podstawie testu penetracji barwnika w głąb połączenia szkliwno-materiałowego (9), wyznaczano stopień wytrzymałości na ścinanie ich wiązania z tkankami zęba (8, 9). Określano także doświadczalnie stopień ścieralności kompomerów i oceniano emisję jonów fluoru (17). Wykonano badania pozwalające ocenić poszczególne systemy wiążące i uzasadnić konieczność używania dołączanego ostatnio do zestawów kompomerów wytrawiacza (5).
Autorzy niniejszej pracy postanowili przeprowadzić wszechstronną ocenę nowego, dostępnego na rynku materiału kompomerowego Elan (Kerr). Elan jest jednoskładnikowym kompomerem, w którym średnia wielkość cząsteczek wypełniacza wynosi około 1,4 mm. Zawiera on 13% jonów fluoru. Zaopatrzony jest w jednoskładnikowy system wiążący Opti Bond Solo Unidose Kit, skupiający w sobie jednocześnie cechy primera i adhesivu. Gama barwna obejmuje wszystkie kolory kolornika Vita oraz dodatkowo kolor XL i trzy przyszyjkowe. Elan konfekcjonowany w postaci zestawu podstawowego zawiera: saszetki z materiałem, pistolet do jego aplikacji, system wiążący w wygodnych jednorazowych pojemniczkach, strzykawki z wytrawiaczem.
Dla uzyskania pełnego obrazu zdecydowano się przeprowadzić zarówno ocenę kliniczną jak i laboratoryjną. W badaniach klinicznych wykorzystano skalę Ryge´a (13), gdyż precyzuje ona oddzielnie kryteria jakości powierzchni, kształtu i przylegania brzeżnego. Natomiast w postępowaniu in vitro posłużono się jakościowo-ilościową, barwną analizą mikroskopową i komputerową podłużnych szlifów wypełnionych zębów (9,16).
Metodyka
Do badań klinicznych wybrano grupę 42 pacjentów (25 kobiet i 17 mężczyzn), w wieku od 15 do 68 lat. Przed aplikacją wypełnień przeprowadzano krótki wywiad ogólny i stomatologiczny, badanie zewnątrz- i wewnątrzustne (wybór zębów z defektami próchnicowymi, badanie żywotności miazgi – test termiczny i elektryczny). Ubytki opracowywano wg obowiązujących zasad współczesnej preparatyki, a w przypadkach próchnicy głębokiej stosowano dodatkowo podkład na bazie wodorotlenku wapniowego Life (Kerr), w formie cienkiej dokomorowej warstwy leczniczo-izolacyjnej. Następnie ubytki wypełniano materiałem zgodnie z zaleceniami producenta, zachowując stosowne procedury rekonstrukcyjne dla poszczególnych rodzajów klas. Materiał zakładano warstwami o grubości 2 mm i polimeryzowano każdą z nich przez 40 sek. Wypełnienia opracowywano ostatecznie wiertłami diamentowymi, dyskami fleksyjnymi Sof-Lex (3M) i gumkami polerującymi grubo- i drobnoziarnistymi. W przestrzeniach międzyzębowych stosowano paski polerujące. Ogółem założono 58 wypełnień z materiału Elan (tab. 1).
Tabela 1. Liczba i rodzaj wypełnionych ubytków w poszczególnych klasach.
| | Klasa I | Klasa II | Klasa III | Klasa IV | Klasa V | Ilość wypełnień |
| Siekacze | 3 | - | 4 | - | 10 | 17 |
| Kły | - | - | 2 | - | 12 | 14 |
| Przedtrzonowce | 6 | 4 | - | - | 4 | 14 |
| Trzonowe | 6 | 1 | - | - | 6 | 13 |
| Razem | 15 | 5 | 6 | - | 32 | 58 |
Badania kontrolne przeprowadzono bezpośrednio po założeniu wypełnień, a następnie po 6 i 12 miesiącach, opierając się na skali Ryge´a. Przed przystąpieniem do ocen odległych, zęby oczyszczano pastą Detartrine (Septodont), osuszano, izolowano od dostępu śliny wałkami ligniny i badano ich żywotność chlorkiem etylu.
Równolegle z obserwacjami klinicznymi rozpoczęto wszechstronną analizę in vitro, stosując modyfikację metodyki własnej (9, 16). Do badania użyto 7 nieuszkodzonych trzonowych i przedtrzonowych zębów ludzkich. Po oczyszczeniu pumeksem utrwalono je w 10% formalinie, przez 24. Po przeprowadzeniu apektomii i hermetyzacji szczytów cementem Agatos (Spofa), przechowywano je w wodzie destylowanej, w temp. pokojowej. W zębach preparowano po jednym ubytku I klasy wg Black´a (gł. 4 ± 1mm, szer. 3 ± 1mm), który wypełniano badanym materiałem zgodnie ze wskazaniami producenta. Z kolei zęby przechowywano w wodzie destylowanej przez 24 h, w temp. pokojowej, a następnie zanurzono je na 48 h w 0,5% roztworze wodnym fuksyny zasadowej. Po wyjęciu z barwnika zęby płukano, osuszano i zatapiano pojedynczo w szybkopolimeryzującej masie akrylanowej. Ich podłużne przekroje pozyskiwano warstwowym szlifowaniem na wodoodpornych papierach ściernych (180-2000), w strumieniu wody. Końcową obróbkę przeprowadzano na suknie polerniczym przy użyciu pasty Alumina Tonerde F. Po odtłuszczeniu alkoholem etylowym i osuszeniu ciepłym powietrzem, szlify poddawano jakościowej analizie mikroskopowej, w jasnym i ciemnym polu widzenia, z kontrastem fazowym, w powiększeniach 50-750x (mikroskop MeF-2 firmy Reichert). Poza ogólną oceną szpary brzeżnej, dokonywano równoległej obserwacji mikroprzecieku, który szacowano według własnej 5-stopniowej skali. Kwalifikację szerokości istniejących szpar brzeżnych do określeń: wąska, średnia, szeroka, przeprowadzano na podstawie stosownych pomiarów mikroskopowych i zaszeregowania ich do poniższych przedziałów:
– szpara wąska <5 mm,
– szpara średnia 5-15 mm,
– szpara szeroka> 15 mm.
Badane szlify dokumentowano fotograficznie w pow. 25x. Dla celów badań komputerowych zastosowane powiększenie okazało się wystarczające, głównie w aspekcie rozdzielczości obrazu.
Ryc. 1. Przebieg całkowitej szpary obwodowej dla materiału Elan. Obraz warstwowy negatywów. Pow. 25x.
Analiz komputerowych dokonywano w oparciu o negatywy z rejestracji mikroskopowych; poddawano je skanowaniu pośredniemu i komputerowej obróbce fotograficznej. Uzyskany obraz szpary brzeżnej, po dopasowaniu skopiowanych negatywów, stanowił najistotniejszą podstawę graficzną do przeprowadzenia właściwych pomiarów i obliczeń (ryc. 1):
– pola powierzchni całej szpary (wzdłuż ściany i dna ubytku),
– średniej szerokości szpary brzeżnej (iloraz pola powierzchni i długości linii ubytku).
Ryc. 2. Mikroobraz szlifu podłużnego próbki materiału Elan, wykorzystywany w ilościowych pomiarach infiltracji markeru. Pow. 20x.
Ilościową analizę szczelności brzeżnej na podstawie testu penetracji barwnikowej, wykonano na bazie makroobrazów rastrowych uzyskanych bezpośrednio ze skanowania powierzchni szlifów zębowych (ryc. 2). Po obróbce obrazu dokonywano fotoanalizy barwnej w oparciu o wyselekcjonowane spektrum fuksyny. Po wektoryzacji linii penetracji barwnika, przeprowadzano komputerowe obliczenia ich długości, uzyskując sumę głębokości penetracji markera, wyrażoną wskaźnikiem IBM – Indeks Mikroprzecieku Brzeżnego:
| IBM = |
S głębokość penetracji
brzeżnej markera [mm] |
[100 %] |
| długość ubytku linii uby
tki [mm] |
na podstawie, którego określono kryterium barwne szczelności brzeżnej:
IMB = 0% – brak mikroprzecieku, szczelność optymalna
0
20
50
IMB = 100% – mikroprzeciek całkowity, brak szczelności.
Badanie adaptacji brzeżnej materiału Elan przeprowadzono zarówno w stosunku do szkliwa, jak i do zębiny.
Wyniki
Kontrola wczesna przeprowadzona tuż po aplikacji wypełnień obejmowała 58 rekonstrukcji (100%) w obrębie klas Black´a. Podczas drugiej wizyty kontrolnej (po pół roku) autorzy byli w stanie ocenić 42 (72,5%) odbudowy ze względu na fakt nie zgłoszenia się 11 pacjentów. Z powodu nieobecności kolejnych 9 osób, po roku obserwacji, zweryfikowano 33 (57%) uzupełnienia wykonane z objętego badaniem materiału (tab. 2).
Tabela 2. Liczba wypełnień skontrolowanych w poszczególnych okresach obserwacyjnych.
| Kontrola | Ilość wypełnień |
| Elan |
| Wczesna | 58 (100%) |
| Po 6 miesiącach | 42 (72,5%) |
| Po 12 miesiącach | 33 (57%) |
Mimo dużej rozpiętości barw w zestawie, podczas aplikacji wypełnień pojawiały się trudności w doborze koloru. Pewne problemy napotkano również przy próbie nadania kształtu anatomicznego powierzchni okludalnej zęba trzonowego (tab. 3). Przyleganie brzeżne było zadowalające.
Tabela 3. Kontrola wczesna wg skali Ryge´a.
| | Klasa I | Klasa II | Klasa III | Klasa IV | Klasa V | Średnia/ Odchylenie standardowe |
| Powierzchnia wypełnienia | 0,33 | 0,2 | 0,16 | - | 0,1 | 0,2/0,09 |
| Kształt anatomiczny | 0,2 | 0 | 0 | - | 0,02 | 0,05/0,09 |
| Przyleganie brzeżne | 0,13 | 0 | 0 | - | 0,01 | 0,03/0,01 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Abdalla A.I., Alhadainy H.A.: Kliniczna ocena wypełnień z jonomeru hybrydowego w abrazyjnych ubytkach klasy V: Obserwacje dwuletnie. Quintessence. 1998, VI, 6:377-380. 2. Cho E. et al.: Moisture susceptibility of resin – modified glass-ionomer materials. Quintessence Int. 1995, 26:351-358. 3. Croll T.P.: Light – hardend Class I glass-ionomer – resin cement restoration of a permanent molar. Quintessence Int. 1993, 24:109-113. 4. Czarnecka B. i wsp.: Kompomery – cementy glassjonomerowe o podwójnym systemie wiązania. Czas. Stom. 1995, XLVIII, 8:491-494. 5. Ferrari M. et al.: Sealing ability of two „compomers” applied with and without phosphoric acid treatment for class V restorations in vivo. J. Prosthet. Dent. 1998, 79 (2):131-135. 6. Gajdzik-Plutecka D., Wal A.: Wstępne doniesienia z obserwacji adaptacji brzeżnej wypełnień kompozytowych na podstawie badań klinicznych i mikroskopowych. Stom. Wsp. 1997, 4 (2):107-110. 7. Harris R.K.: An evaluation of two resin system for restoration of abraded areas. J. Prosthet. Dent. 1974, 31:537-541. 8. Jodkowska E., Karaś J.: Porównanie wytrzymałości na ścinanie wiązania zębinowego ze światłoutwardzalnymi cementami szklano-jonomerowymi i kompomerem. Stom. Wsp. 1995, 2, 6:544-547. 9. Kupka T.: Badania szczelności brzeżnej i międzypokładowej oraz wytrzymałości na ścinanie wybranych materiałów do wypełnień stałych ubytków twardych tkanek zęba. Praca doktorska. Zabrze 1998. 10. Maneenut C., Tyas M.J.: Kliniczna ocena cementów glassonomerowych z dodatkami żywicznymi do wypełniania ubytków przyszyjkowych pochodzenia abrazyjnego. Obserwacje roczne. Quintessence. 1997, V, 5:347-350. 11. Mc Lean J. et al.: Propozycje nazewnictwa dla stomatologicznych cementów glassonomerowych i materiałów pokrewnych. Quintessence. 1996, 4(2):1-5. 12. Miazek M.: Dyract – pierwszy jednoskładnikowy kompomer. Stom. Wsp. 1994, 2:139-140. 13. Ryge G.: Clinical criteria. Int. Dent. J. 1980, 30:347-349. 14. Stokowska W. i wsp.: Ocena kliniczna kompomeru Dyract (doniesienie wstępne). Stom. Wsp. 1996, 3 (2):100-103. 15. Swifft E.J.Jr et al.: Shear bond strenght of resin modified glass-ionomer restorative materials. Oper. Dent. 1995, 20:138-143. 16. Szenowski H. et al.: A new oryginal method for determing the marginal seal in dental restoration. Quintessence Int. 1981, 12 (11):1143-1147. 17. Wagner L.: Compoglass – kompomer II generacji. Stom. Wsp. 1995, 2, 5:476-477. 18. Yap A.U.J.: Szczelność brzeżna wypełnień ubytków przyszyjkowych. Quintessence. 1998, VI, 1:51-55.
Pozostałe artykuły z numeru 3/2000:
