© Borgis - Nowa Stomatologia 3/2001, s. 19-21
Bogna Drozdzowska1, Aleksandra Michno2, Mariusz Michno2, Krzysztof Dąbrówka1
Przydatność zdjęcia pantomograficznego w rozpoznawaniu osteoporozy na podstawie piśmiennictwa
Pantomography in the detection of osteoporosis – a review
1 z Katedry i Zakładu Patomorfologii Wydziału Lekarskiego w Zabrzu Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
p.o. Kierownika Zakładu: dr n. med. Daniel Sabat
2 z Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Rybniku
Kierownik NZOZ: lek. stom. Mariusz Michno
WSTĘP
Osteoporoza jest najczęstszą metaboliczną chorobą szkieletu, która charakteryzuje się obniżeniem masy kostnej w wyniku jej zaniku oraz zaburzeniami w architektonice tkanki kostnej, czego konsekwencją jest zwiększone zagrożenie złamaniami (1). Osteoporoza uogólniona dzieli się na osteoporozę pierwotną (inwolucyjną) i osteoporozę wtórną (2). Wśród osteoporozy pierwotnej wyróżnia się jej dwa zasadnicze typy: typ I – pomenopauzalny, dotyczący kobiet po menopauzie i typ II – starczy, dotyczący obu płci. Przyczynami osteoporozy wtórnej są: zaburzenia endokrynologiczne (nadczynność przytarczyc i tarczycy, cukrzyca insulinozależna, zespół Cushinga, hipogonadyzm), przewlekłe choroby dotyczące głównie nerek, wątroby i jelit oraz przewlekłe stosowanie leków zaburzających metabolizm tkanki kostnej (kortykosteroidy, leki przeciwdrgawkowe, hormony tarczycy, diuretyki pętlowe) (2). Najpoważniejszą konsekwencją osteoporozy z klinicznego punktu widzenia są złamania zwane atraumatycznymi, które występują typowo w obrębie kości przedramienia u kobiet po menopauzie, w obrębie trzonów kręgowych po 60-65 roku życia oraz w obrębie nasady bliższej kości udowej u osób starszych (3). Podstawową rolę w postępowaniu diagnostycznym odgrywają badania densytometryczne pozwalające na pomiar masy kostnej. Do najczęściej stosowanych aktualnie metod należą: dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska (dual energy X-ray absorptiometry – DXA) zwana „złotym” standardem densytometrii, która mierzy gęstość mineralną kości (bone mineral density – BMD [g/cm2]) całego szkieletu, kręgosłupa, nasady bliższej kości udowej lub kości obwodowych; ilościowa tomografia komputerowa (quantitative computed tomography – QCT) oraz ilościowa metoda ultradźwiękowa (quantitative ultrasound – QUS), która mierzy parametry ultradźwiękowe typowo w kości piętowej lub paliczkach dłoni (4).
Pierwsze doniesienia o związku osteoporozy z utratą tkanki kostnej w obrębie układu stomatognatycznego pojawiły się w 1960 roku (5). Wydaje się, że żuchwa będąc częścią szkieletu, podobnie do niego, podlega procesowi utraty tkanki kostnej, spowodowanej wiekiem oraz czynnikami ogólnoustrojowymi (znane choroby lub leki zakłócające metabolizm tkanki kostnej) i miejscowymi (przede wszystkim zapalenie przyzębia, zanik wyrostków zębodołowych) (6, 7). Wielu badaczy przyjęło stanowisko, że nadmierna resorpcja wyrostków zębodołowych może być manifestacją osteoporozy w układzie stomatognatycznym (8, 9, 10, 11).
Szeroko stosowane zdjęcie pantomograficzne należy do najczęściej wykonywanych badań radiologicznych u człowieka. Znajduje zastosowanie w rutynowym badaniu stomatologicznym, szczególnie u osób bezzębnych, przed wykonaniem protez całkowitych (12,13). Zdarza się więc często, że lekarz protetyk jest jedynym w starszej populacji regularnie odwiedzanym lekarzem. W związku z tym zaistniała potrzeba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy zmiany radiologiczne w obrazie żuchwy mogą wskazywać na osteoporozę szkieletu i czy pełnią rolę w jej rozpoznawaniu, w szczególności, gdy brak jest dostępu do technik densytometrycznych. Opublikowane wyniki dają sprzeczne odpowiedzi na powyższe pytanie (8, 9, 11, 14-17).
OCENA OSTEOPOROZY W OPARCIU O ZDJĘCIE PANTOMOGRAFICZNE I POMIARY RADIOMETRYCZNE ŻUCHWY
Do oceny zmian osteoporotycznych żuchwy służy klasyfikacja opracowana przez Klemetti i wsp. (15), opierająca się na ocenie korowego indeksu żuchwy (Mandibular Cortical Index – MCI), czyli na wyglądzie istoty zbitej w części podstawnej trzonu żuchwy dystalnie od otworu bródkowego. Ta prosta w zastosowaniu klasyfikacja, nie wymagająca żadnych pomiarów czy obliczeń, wyróżnia 3 klasy MCI: klasę C1, kiedy wewnętrzny brzeg istoty zbitej jest równy i gładki po obydwu stronach; klasę C2, kiedy w obrębie istoty zbitej stwierdza się półksiężycowate ubytki po jednej lub po obydwu stronach; oraz klasę C3, gdy istota zbita jest wyraźnie porowata.
Na zdjęciu pantomograficznym można dokonywać kilku pomiarów, przy czym punktem odniesienia jest otwór bródkowy. Za pomocą cyrkla liniowego, przyłożonego w miejscu otworu bródkowego prostopadle do osi poziomej trzonu żuchwy, mierzy się:
1. aktualną wysokość trzonu żuchwy, czyli odległość między jej granicą dolną i górną (H [mm]);
2. wysokość od dolnej granicy żuchwy do dolnego brzegu otworu bródkowego (h [mm]);
Zgodnie z teorią Wical´a i Swoope´a (18) wysokość ta nie zmienia się w ciągu życia i stanowi 1/3 całkowitej wysokości trzonu żuchwy, podczas gdy 2/3 znajdujące się powyżej otworu bródkowego podlegają z wiekiem procesowi resorpcji. Opierając się na przybliżonym stosunku 3:1, można obliczyć u każdego całkowitą wysokość trzonu żuchwy zanim rozpoczęła się jego resorpcja (3 x h [mm]). Można także obliczyć procentowo, ile wynosi utrata tkanki kostnej żuchwy u danej osoby (mandibular bone loss [%]) będąca różnicą pomiędzy całkowitą (3 x h) i aktualną (H) wysokością trzonu żuchwy. Xie i wsp. (13) badając 91 osób z uzębieniem o średnim wieku 65 lat i 177 osób bezzębnych o średnim wieku 80 lat, wykazali znamienne różnice w wysokości trzonu żuchwy i szczęki pomiędzy osobami z uzębieniem i bezzębnymi (p<0,001) oraz znamiennie wyższy ubytek tkanki kostnej w obrębie trzonu żuchwy u kobiet w porównaniu z mężczyznami (p<0,01). W badaniach Ortmana i wsp. (8) średnia wartość h nie różniła się znamiennie pomiędzy osobami z uzębieniem i bezzębnymi, natomiast różniła się znamiennie pomiędzy kobietami i mężczyznami (p<0,01), i wynosiła: dla kobiet z uzębieniem 11,5 mm i bezzębnych 12,28 mm oraz dla mężczyzn z uzębieniem 13,45 mm i bezzębnych 13,10 mm;
3. grubość istoty zbitej w części podstawnej trzonu żuchwy (IC –i nferior cortex [mm]).
Powinna ona stanowić około 1/5 wysokości trzonu żuchwy na poziomie zębów trzonowych i 1/6 na poziomie zębów przedtrzonowych (12). W badaniach Klemetti i wsp. (15) u kobiet po menopauzie o średnim wieku 53,2 lat IC wahało się w granicach 4,6-5,5 mm.
W oparciu o powyższe pomiary oblicza się dwa indeksy żuchwy: panoramiczny indeks żuchwy (PMI – Panoramic Mandibular Index) oraz współczynnik żuchwy (MR – Mandibular Ratio) będący wskaźnikiem zaniku wyrostka zębodołowego (RRR – residual ridge resorption). PMI oblicza się zgodnie z metodą podaną przez Bensona i wsp. (19), jako stosunek IC/h. Średnia wartość PMI dla kobiety po menopauzie w wieku 50-55 lat wynosi od 0,31 (19) do 0,38 (14). MR (RRR) oblicza się, jako stosunek H/h zgodnie z metodą Ortmana i wsp. (8) przejętą z metody opracowanej przez Wical´a i Swoope´a (18). Średnie wartości MR wynoszą: poniżej 55 roku życia 2,07 dla kobiet i 2,21 dla mężczyzn oraz powyżej 55 roku życia 1,77 dla kobiet i 1,97 dla mężczyzn (8).
ZWIĄZEK PANORAMICZNYCH INDEKSÓW ŻUCHWY ZE STANEM MINERALIZACJI SZKIELETU
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Pluskiewicz W., Rogala E.: Osteoporoza. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 1995, 9. 2. Pluskiewicz W., Rogala E.: Osteoporoza. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 1995, 10-11. 3. Pluskiewicz W., Rogala E.: Osteoporoza. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 1995, 17-22. 4. Pluskiewicz W., Rogala E.: Osteoporoza. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 1995, 26-34. 5. Groen J.J. et al.: Diffuse alveolar atrophy of the jaw (non-inflammatory form of paradental disease) and pre-senile osteoporosis. Geront Clin, 1960, 2, 53. 6. Von Wowern N.: Bone mass of mandibles. In vitro and in vivo analyses. Danish Med. Bulletin, 1986, 33, 23. 7. Jeffcoat M.K.: Bone loss in the oral cavity. J Bone Miner Res, 1993 8(suppl 2), S467. 8. Ortman L.F. et al.: Skeletal osteopenia and residual ridge resorption. J Prosthet Dent, 1989, 61, 321. 9. Hirai T. et al.: Osteoporosis and reduction of residual ridge in edentulous patients. J Prosthet Dent, 1993, 69, 49. 10. Klemetti E.: A review of residual ridge resorption and bone density. J Prosthet Dent, 1996, 75, 512. 11. Kribbs P. et al.: Oral findings in osteoporosis. Part II: Relationship between residual ridge and alveolar bone resorption and generalized skeletal osteopenia. J Prosthet Dent, 1983, 50, 719. 12. Mlosek K.: W sprawie diagnostyki radiologicznej osteoporosis przede wszystkim obszaru twarzoczaszki. Pol Przeg Rad, 1989, 53, 73. 13. Xie Q., Wolf J., Ainamo A.: Quantitative assessment of vertical heights of maxillary and mandibular bones in panoramic radiographs of elderly dentate and edentulous subjects. Acta Odontol Scand, 1997, 55, 155. 14. Klemetti E. et al.: Panoramic mandibular index and bone mineral densities in postmenopausal women. Oral Surg Oral Med Oral Pathol, 1993, 75, 774. 15. Klemetti E. et al.: Pantomography in assessment of the osteoporosis risk group. Scand J Dent Res, 1994, 102, 68. 16. Horner K., Devlin H.: The relationships between two indices of mandibular bone quality and bone mineral density measured by dual energy X-ray absorptiometry. Dentomaxillofac Radiol, 1998, 27, 17. 17. Mohajery M. et al.: Oral radiographs in the detection of early signs of osteoporosis. Oral Surg Oral Med. Oral Pathol 1992, 73, 112. 18. Wical K.E., Swoope C.C.: Studies of residual ridge resorption. Part I. Use of panoramic radiographs for for evaluation and classification of mandibular resorption. J Prosthet Dent, 1974, 32, 7. 19. Benson B.W. et al.: Variations in adult cortical bone mass measured by a panoramic mandibular in dex. Oral Surg Oral Med. Oral Pathol, 1991, 71, 349. 20. Watson E.L. et al.: The measurement of mandibular cortical bone height in osteoporotic vs. non-osteoporotic postmenopausal women. J Special Care Dentistry, 1995, 15(3), 124.
