© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2001, s. 3-11
Joanna Szczepańska
Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektowa analizę czynników ryzyka – część I
Prognosing of dental caries prevalence in children on the basis of multiple analysis of risk factors – part I
z Zakładu Stomatologii Dziecięcej Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej w Łodzi
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. M. Wochna-Sobańska
Metodyka oceny ryzyka próchnicy jest sprawą trudną, ponieważ jak wiadomo, jest to choroba wieloprzyczynowa, uwarunkowana m.in. czynnikami środowiskowymi, socjalno-ekonomicznymi, świadomością i zwyczajami żywieniowymi rodziny, dostępnością do opieki stomatologicznej.
Przez wielu autorów przynależność dzieci do grupy wysokiego ryzyka próchnicy jest różnie określana. Według Twetmana (1) dzieci należące do tej grupy to te, które posiadają klasę liczebności S. mutans powyżej 2 i puw-p powyżej 1. Crossner (2) uważa, że dzieci o wysokiej aktywności próchnicy to takie, u których przyrost próchnicy jest większy od średniej w danej populacji. Inny autor podaje, że znaczna podatność na próchnicę występuje wtedy, gdy pojawi się więcej nowych ubytków w ciągu roku (3). Natomiast Yoi (4) definiuje, że u dzieci o zwiększonej skłonności do próchnicy występuje 5 lub więcej nowych powierzchni próchnicowych rocznie. Inni autorzy wskazują, że obecność ubytków lub plam demineralizacyjnych w wieku 1,5 roku jest najbardziej znamiennym pojedynczym czynnikiem rokowniczym (5, 6, 7). Powyższe propozycje dotyczą dzieci z różnych krajów, a więc populacji o różnych wartościach wskaźników intensywności i frekwencji próchnicy. Z polskiego piśmiennictwa wynika, że najbardziej wielostronną ocenę ryzyka próchnicy wczesnej u dzieci przeprowadza ośrodek warszawski i lubelski (8, 9, 10, 11, 12, 13, 14).
Celem niniejszej pracy była ocena wpływu wybranych czynników ryzyka na częstość występowania próchnicy i jej intensywność u małych dzieci.
Materiał i metoda
Badania przeprowadzono u 133 dzieci w wieku 1-4 lata (70 dziewczynek i 63 chłopców). Badane dzieci uczęszczały do żłobków i przedszkoli, pochodziły z domu dziecka oraz zgłaszały się do Zakładu Stomatologii Dziecięcej IS AM w Łodzi.
Analiza czynników środowiskowych opierała się na informacjach otrzymanych od rodziców lub opiekunów na podstawie ankiety. Dane środowiskowe i ogólnoustrojowe dotyczyły odpowiedzi na pytania:
– którym z kolei jest badane dziecko?
– kto opiekuje się głównie dzieckiem: matka/ojciec; babcia; opiekunka?
– wykształcenie – matki i ojca (podstawowe, średnie, wyższe),
– chorób matki w czasie ciąży i przyjmowania leków,
– chorób dziecka do pierwszego roku życia i przyjmowania leków.
Zwyczaje żywieniowe obejmowały informacje: jak długo dziecko było karmione piersią lub butelką, słodzenia pokarmów w butelce, pojadania i zasypiania z butelką. Pozostałe informacje uzyskane na podstawie wywiadu to: terminy wyrzynania zębów mlecznych i stosowanie profilaktyki fluorkowej.
Badania kliniczne w oparciu o przygotowaną kartę obejmowały ocenę intensywności próchnicy (puw) i stanu higieny jamy ustnej. Obecność zmian próchnicowych kwalifikowano według wskaźnika Yagot´a w modyfikacji własnej (15): 0 – brak próchnicy; 1 – wypełnienie (w); 2 – białe plamy na powierzchni wargowej; 3 – brunatne przebarwienia bez ubytku na powierzchni wargowej; 4 – ubytki na powierzchni wargowej lub stycznej lub zniszczenie korony w 1/3 (p); 5 – ubytki na powierzchni wargowej i stycznej lub zniszczenie korony w 2/3 (p); 6 – rozległe zniszczenie korony lub pozostały korzeń (p); 7 – utrata zęba na skutek próchnicy (u).
Sumując zęby z ubytkami próchnicowymi (pkt 4, 5 lub 6), zęby usunięte (pkt 7) i wypełnione (pkt 1) uzyskałam wskaźnik puw. Natomiast dodając wszystkie punkty otrzymywałam wprowadzony przez siebie stopień zaawansowania zmian próchnicowych (SZZP) dla danego dziecka. Przyjęłam, że suma punktów poniżej 20 daje I° zaawansowania próchnicy; 21-40 punktów II°; powyżej 41 punktów III°.
Higienę jamy ustnej oceniano wizualnie. Pokrycie złogami miękkimi powierzchni przedsionkowych notowano w skali 3-stopniowej wg dostosowanego do uzębienia małych dzieci wskaźnika Green´a i Vermillion´a.
Następnie uzyskane informacje przeanalizowano w kontekście ich wpływu na intensywność próchnicy (puw) i stopień zaawansowania zmian próchnicowych (SZZP) wykorzystując następujące testy: c2-statystykę w teście niezależności chi-kwadrat, c2-statystykę w teście niezależności chi-kwadrat z poprawką Yates´a, Z – statystykę w teście Manna-Whitney´a, p – statystykę w teście dokładnym Fishera, H – statystykę w teście Kruskala-Wallisa.
Wyniki badań
Informacji odnośnie, którym z kolei w rodzinie jest badane dziecko udzieliło odpowiedzi 112 rodziców. Spośród zbadanych dzieci 71,42% było pierwszym; 24,12% drugim; 4,46% trzecim lub następnym dzieckiem (tab. 1).
Tabela 1. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności, którym z kolei jest badane dziecko.
| Które dziecko | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| 1 | 80 | 71,42 | 66 | 82,50Ż |
| 2 | 27 | 24,12 | 18 | 66,67 |
| 3 | 5 | 4,46 | 4 | 80,00 |
| razem | 112 | 100,00 | 88 | 78,57 |
Spośród ocenianych 112 dzieci u prawie 79% występowała próchnica zębów. Podobnie wysoki (80%) odsetek dzieci z próchnicą zauważono, kiedy dziecko było pierwszym lub trzecim dzieckiem w rodzinie. Różnice nie były istotne statystycznie.
Analizując intensywność próchnicy w powiązaniu z kolejnością pojawienia się danego dziecka w rodzinie okazało się, że jeśli było ono dzieckiem trzecim puw było największe. Mimo, że różnice nie były istotne pod względem statystycznym, wartość mediany wskazywała, że połowa dzieci z tej grupy miała wartości puw powyżej 9. Ocena stopnia zaawansowania zmian próchnicowych (SZZP) wykazywała, że trzecie dziecko posiadało III° zaawansowania próchnicy według przyjętej skali, jednak różnice też nie były znamienne (tab. 2).
Tabela 2. Intensywność próchnicy i SZZP u dzieci w zależności, którym z kolei jest badane dziecko.
| Które dziecko | n | % | puw śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| 1 | 80 | 71,42 | 4,650 | 4,000 | 24,863 (II°) | 24,500 |
| 2 | 27 | 24,12 | 4,074 | 4,000 | 21,000 (II°) | 23,000 |
| 3 | 5 | 4,46 | 7,400 | 9,000 | 41,800 (III°) | 52,000 |
Na pytanie kto jest głównym opiekunem dziecka odpowiedziało 123 rodziców. Największy odsetek dzieci z próchnicą występował w grupie dzieci, którymi zajmowały się babcie (92, 31%), a najmniej dzieci miało próchnicę, jeśli opiekowała się nimi obca osoba (33,33%) (tab. 3). Różnica statystycznie istotna wystąpiła między matką/ojcem a opiekunką (c2Y = 9, 190; p = 0,0024) i między babcią a opiekunką (p – statystyka w teście dokładnym Fishera; p = 0,002).
Tabela 3. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności, kto opiekuje się dzieckiem.
| Kto opiekuje się dzieckiem | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| matka/ojciec | 95 | 77,24 | 72 | 75,79
Ý
|
| babcia | 13 | 10,57 | 12 | m92,31 I
Ý |
| opiekunka | 15 | 12,19 | 5 | m33,33
Ý Ý |
| razem | 123 | 100,00 | 89 | 72,37 |
Intensywność próchnicy wyrażona liczbą puw była największa u dzieci, którymi opiekowały się babcie (puw = 5,9) (tab. 4). Różnice istotne (H – statystyka w teście Kruskala-Wallisa = 10,604; p = 0,005) wystąpiły między matką/ojcem a babcią (Z = -2,690; p = 0,0071) i między babcią i opiekunką (Z = -2,034; p = 0,0419) (Z – statystyka w teście Manna-Whitney´a). Stopień zaawansowania zmian próchnicowych był także największy w przypadku, kiedy dzieckiem głównie opiekowała się babcia (32 punkty – II° wg skali) (tab. 4). Znamienna statystycznie różnica (H – statystyka = 9,756; p = 0,0076) wystąpiła między matką/ojcem a opiekunką (Z = -2,704; p = 0,0069) i między babcią i opiekunką (Z = -2,828; p = 0,0046).
Tabela 4. Intensywność próchnicy i SZZP u dzieci w zależności, kto opiekuje się dzieckiem.
| Kto opiekuje się dzieckiem | n | % | puw śred. arty. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| matka, ojciec | 95 | 77,24 | 4,453
Ý Ý | 4,000 | 23,411 (II°)
Ý Ý | 24,000 |
| babcia | 13 | 10,57 | 5,923
ßÝ | 6,000 | 32,154 (II°) I
Ý | 31,000 |
| opiekunka | 15 | 12,19 | 1,733Ż
ß | 0,000 | 10,267 (I°)
ß ß | 0,000 |
Biorąc pod uwagę wykształcenie matki, na które to pytanie odpowiedziało 119 ankietowanych, okazało się, że najczęściej próchnicę mają dzieci matek z wykształceniem podstawowym (82,56%), a następnie średnim (76,92%) (tab. 5). Różnice istotne pojawiły się między matkami z wykształceniem podstawowym a wyższym (c2 = 9,857; p = 0,0016) i średnim a wyższym (c2Y = 5,469; p = 0,0193).
Tabela 5. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od wykształcenia matki.
| Wykształcenie | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| podstawowe | 57 | 47,90 | 47 | 82,56
Ý ß |
| średnie | 39 | 32,77 | 30 | 76,92 I
Ý |
| wyższe | 23 | 19,33 | 11 | 47,83
ßß |
| razem | 119 | 100,00 | 88 | 73,95 |
Analiza intensywności próchnicy u dzieci w zależności od wykształcenia matki wykazała, że najwyższe wartości puw posiadały dzieci matek z wykształceniem podstawowym (puw = 5,46), a najniższe z wyższym (puw = 2,83) (tab. 6). Różnice istotne statystycznie (H – statystyka = 9,572; p = 0,0226) wystąpiły między dziećmi matek z wykształceniem średnim a wyższym (Z = -2,839; p = 0,0045) i dziećmi matek z wykształceniem średnim a podstawowym (Z = -2,953; p = 0,0031). Rozpatrując stopień zaawansowania zmian próchnicowych w zależności od wykształcenia matki okazało się, że najbardziej zaawansowaną próchnicę miały dzieci matek z wykształceniem podstawowym (SZZP = 28,58) (tab. 6). Różnica istotna statystycznie (H – statystyka = 9,558; p = 0,0227) pojawiła się między dziećmi matek z wykształceniem podstawowym a wyższym (Z = -2,875; p = 0,0040).
Tabela 6. Intensywność próchnicy i SZZP u dzieci w zależności od wykształcenia matki.
| Wykształcenie | n | % | puw śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| podstawowe | 57 | 47,90 | 5,456
Ý Ý | 6,000 | 28,579 (II°)
Ý | 29,000 |
| średnie | 39 | 32,77 | 3,795
Ý ß | 4,000 | 21,385 (II°) I | 19,000 |
| wyższe | 23 | 19,33 | 2,827
ßß | 0,000 | 14,000 (I°)
ß | 0,000 |
Dane odnośnie wykształcenia ojca uzyskano od 115 osób. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od wykształcenia ojca okazała się nieistotna statystycznie (tab. 7). Analizując wpływ wykształcenia ojca na intensywność próchnicy u dzieci okazało się, że puw przyjmowało podobne wartości niezależnie od tego parametru i wszystkie dzieci miały II° zaawansowania próchnicy (tab. 8).
Tabela 7. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od wykształcenia ojca.
| Wykształcenie | Dzieci
badane | Dzieci z próchnicą |
| N | % | n | % |
| podstawowe | 32 | 27,83 | 24 | 75,00 |
| średnie | 52 | 45,22 | 39 | 75,00 |
| wyższe | 31 | 36,95 | 24 | 77,42 |
| razem | 115 | 100,00 | 87 | 75,65 |
Tabela 8. Intensywność próchnicy i SZZP u dzieci w zależności od wykształcenia ojca.
| Wykształcenie | n | % | puw śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| podstawowe | 32 | 27,83 | 4,375 | 4,000 | 21,719 (II°) | 20,500 |
| średnie | 52 | 45,22 | 4,519 | 5,500 | 24,231 (II°) | 26,000 |
| wyższe | 31 | 36,95 | 4,613 | 4,000 | 25,903 (II°) | 24,000 |
Na pytanie czy matka chorowała w czasie ciąży lub przyjmowała leki odpowiedziało 105 kobiet. Nie występowały różnice istotne w częstości pojawiania się próchnicy, jej intensywności czy stopnia zaawansowania zmian próchnicowych w zależności od chorób matki (tab. 9 i 10). Pomimo, że ponad połowa dzieci (57,27%) chorowała do pierwszego roku życia (tab. 11) występowanie próchnicy było porównywalne z dziećmi, które w tym czasie nie chorowały (tab. 12).
Tabela 9. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od chorób matki w czasie ciąży.
| Choroby matki | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| nie | 69 | 65,71 | 56 | 81,16 |
| tak | 36 | 34,29 | 28 | 77,78 |
| razem | 105 | 100,00 | 84 | 80,00 |
Tabela 10. Intensywność próchnicy i SZZP u dzieci w zależności od chorób matki w czasie ciąży.
| Choroby matki | n | % | puwśred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| nie | 69 | 65,71 | 4,580 | 4,000 | 24,493 (II°) | 20,000 |
| tak | 36 | 34,29 | 4,972 | 6,000 | 26,694 (II°) | 26,000 |
Tabela 11. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od przebytych chorób do pierwszego roku życia.
| Choroby dziecka | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| nie | 47 | 42,73 | 37 | 78,72 |
| tak | 63 | 57,27 | 51 | 80,95 |
| razem | 110 | 100,00 | 88 | 80,00 |
Tabela 12. Intensywność próchnicy i SZZP u dzieci w zależności od przebytych chorób do pierwszego roku życia.
| Choroby dziecka | n | % | puw. śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| nie | 47 | 42,73 | 4,660 | 6,000 | 23,894 (II°) | 26,000 |
| tak | 63 | 57,27 | 4,762 | 4,000 | 26,063 (II°) | 26,000 |
Oceniając długość karmienia piersią okazało się, że nie wpłynęło ani na frekwencję, ani na intensywność próchnicy u badanych dzieci (tab. 13 i 14). Natomiast analiza czasu karmienia sztucznego wykazała, że dzieci karmione butelką do 12 mż. miały próchnicę w około 54%, a karmione powyżej 24 miesięcy w 90% (tab. 15). Różnice istotne wystąpiły między 0-12 a 13-24 miesięcy (c2 = 5,234; p = 0,0222) i między 0-12 a powyżej 24 miesięcy (c2 Y = 6,313; p = 0,0120). Podobne różnice, ale bardziej istotne pojawiły się, gdy oceniano puw (odpowiednio: Z = -2,824 przy p = 0,0048; Z = -3,500 przy p = 0,0005) i SZZP (odpowiednio: Z = -2,828 przy p = 0,0047; Z = -3,418 przy p = 0,0006) w powiązaniu z długością okresu karmienia butelką (tab. 16).
Tabela 13. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od długości karmienia piersią.
| Długość karmienia piersią | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| 0-12 mies. | 81 | 71,69 | 62 | 76,54 |
| 13-24 mies. | 27 | 23,89 | 22 | 81,48 |
| > 24 mies. | 5 | 4,42 | 4 | 80,00 |
| razem | 113 | 100,00 | 88 | 77,88 |
Tabela 14. Intensywność próchnicy i SZZP u dzieci w zależności od długości karmienia piersią.
| Długość karmienia piersią | n | % | puw śred. aryt. | Mediana | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| 0-12 mies. | 81 | 71,69 | 4,815 | 5,000 | 25,556 (II°) | 26,000 |
| 13-24 mies. | 27 | 23,89 | 4,037 | 4,000 | 21,593 (II°) | 19,000 |
| > 24 mies. | 5 | 4,42 | 4,000 | 3,000 | 22,4000 (II°) | 15,000 |
Tabela 15. Częstość występowania próchnicy u dzieci w zależności od długości karmienia butelką.
| Długość karmienia butelką | Dzieci badane | Dzieci z próchnicą |
| n | % | n | % |
| 0-12 mies. | 46 | 41,82 | 25 | 54,35
Ý Ý |
| 13-24 mies. | 44 | 40,00 | 34 | 77,27
ß I |
| > 24 mies. | 20 | 18,18 | 18 | 90,00
ß ß |
| razem | 110 | 100,00 | 77 | 70,00 |
Tabela 16. Intensywność próchnicy i SZZP u dzieci w zależności od długości karmienia butelką.
| Długość karmienia butelką | n | % | puw śred. aryt. | Media | SZZP śred. aryt. | Mediana |
| 0-12 mies. | 46 | 41,82 | 2,761
Ý Ý | 1,000 | 14,804 (I°)
Ý Ý | 8,500 |
| 13-24 mies. | 44 | 40,00 | 4,932
ß I | 6,000 | 26,227 (II°)
ß I | 26,000 |
| > 24 mies. | 20 | 18,18 | 6,450
ß ß | 6,500 | 34,450 (II°)
ß ß | 32,000 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Twetman S. et al.: Use of the Ship mutans test in the assessment of caries risk in a grup of pre-school children. Int. J. Paediatric. Dent., 1994, 4:245-250. 2. Crossner C.G., Unell L.: Salivary lactobacillus counts as a diagnostic and didactic tool in caries prevention. Community Dent. Oral Epidemiol., 1986, 14:156-160. 3. Mattos-Graner R.O. et al.: Water-soluble glucan synthesis by Mutans Streptococcal strains correlates with caries incidence in 12- to 30-month-old children. J. Dent. Res., 2000, 79, 6:1371-1377. 4. Yui C.K.Y., Wei S.H.Y.: Management of rampant caries in children. Quintessence Ins., 1992, 23:3; 159-168. 5. Gibson S., Williams S.: Dental caries in pre-school children: associations with social class, toothbrushing habit and consumption of sugar and sugar-containing foods. Caries Res., 1999, 33:101-113. 6. Honda O. et al.: A simple screening method for dental caries high-risk children. Dentistry in Japan, 1997, 33:90-91. 7. Rodrigues C.S., Sheiham A.: Relationship between dietary guidelines, sugar intake and caries in primary teeth in low income Brazilian 3-yesr-olds: a longitudinal study. Int. J. Paediatric. Dent., 2000, 10:47-55. 8. Mielnik-Błaszczak M., Struska A.: Stan uzębienia mlecznego u dzieci lubelskich w wieku żłobkowym, a poziom świadomości prozdrowotnej u matek. IX Kongres Stomatologów Polskich, Warszawa 1999. Materiały Zjazdowe, 177. 9. Mielnik-Błaszczak M. et al.: Status of decidous dentition in children from Lublin aged 1-4. Int. J. Paediatric Dent., 1999, 9, Supp. 1, 97. 10. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Badania niektórych czynników etiologicznych w próchnicy wczesnej u dzieci. Czas. Stomat., 1994, XLVII, 12:831-835. 11. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Problem zapobiegania próchnicy wczesnej u dzieci. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego, 1995, 2, 10:4-7. 12. Szpringer-Nodzak M.: Ocena ryzyka próchnicy wczesnej u dzieci. Nowa Stomat., 1996, 3-4:2-4. 13. Szpringer-Nodzak M.: Niepokojący stan uzębienia najmłodszej grupy dzieci. Nowa Stomat., 1997, 1-2:8-10. 14. Szpringer-Nodzak M.: Badanie czynników etiologicznych próchnicy wczesnej u dzieci z uzębieniem próchnicowym. Nowa Stomat., 1997, 3:3-8. 15. Yagot K. et al.: Prolonged nursing-habit caries index. J. Dent. Child., 1990, 20:1:8-10. 16. Remiszewski A.: Ocena higieny jamy ustnej u dzieci z próchnicą wczesną uzębienia. Czas. Stomat., 1991, XLIV, 10:668-671. 17. Szczepańska J.: Występowanie próchnicy w siekaczach górnych, a terminy wyrzynania zębów mlecznych. Czas. Stomat., 1993, XLVI, 1:1-5. 18. Wal-Moteka A. i wsp.: Probem prognozowania próchnicy wczesnej u dzieci – doniesienie wstępne. Nowa Stomat., 1999, 9:1-2:7-10. 19. Horowitz H.S.: Research issues in early childhood caries. Community Dent. Oral Epidemiol., 1998, 26, Supp. 1, 67-81. 20. Sasahara H. et al.: Relationship between mother´s gingival condition and caries experience of their 3-year-old children. Int. J. Paediatric. Dent., 1998, 4:261-267. 21. Li Y. et al.: The fidelity of Mutans Streptococi transmission and caries status correlate with breast-feeding experiences among Chinese families. Caries. Res., 2000, 34:123-132. 22. Piątkowska A.: Wpływ sposobu karmienia niemowlęcia na kształtowanie odpowiedzi humoralnej i rozwój próchnicy zębów mlecznych. Magazyn Stomat., 1991, 4:8-10. 23. Mierzewińska K.: Termin wyrznięcia pierwszego zęba mlecznego a przebieg dalszego ząbkowania. Czas. Stomat., 1996, XLIX, 11:755-758.
