Dzięki ogromnemu postępowi wiedzy i technologii medycznej ratuje się obecnie skrajnie niedojrzałe, urodzone przedwcześnie (poniżej 32 tygodnia ciąży), o coraz to mniejszej urodzeniowej masie ciała noworodki. Noworodki z urodzeniową masą ciała poniżej 1500 g określa się jako noworodki z bardzo małą urodzeniową masą ciała (VLBW very low birth weight). W grupie tych wcześniaków znajdują się noworodki z masą ciała <1000 g, czyli z ekstremalnie małą urodzeniową masą ciała (ELBW – extremely low birth weight) oraz noworodki <750 g z niewiarygodnie małą urodzeniową masą ciała (ILBW – incredibly low birth weight).

U noworodków z VLBW obserwuje się szereg typowych dla tego okresu życia i tej grupy wagowej zaburzeń chorobowych (1-5). Można je scharakteryzować jako:

1. Niedotlenienie – jedno z najczęstszych powikłań stwierdzanych w okresie okołoporodowym (około 15%).

2. Krwawienia około- i dokomorowe (IVH/PVH) – powstające najczęściej w następstwie niedotlenienia i zaburzeń w krążeniu mózgowym.

3. Zespół zaburzeń oddychania (ZZO, RDS) – przebiegający w postaci ostrej niewydolności oddechowej.

4. Przetrwały przewód tętniczy (PDA).

5. Dysplazja oskrzelowo-płucna (w zależności od definicji: BPD/CLD).

6. Martwicze zapalenie jelit (NEC).

7. Zakażenia wewnątrzmaciczne, okołoporodowe i okresu noworodkowego – związane z niedojrzałością odporności komórkowej i humoralnej.

8. Nietolerancje pokarmowe – stosowanie żywienie parenteralnego i enteralnego – trudności w uzyskaniu dodatniego bilansu energetycznego potrzebnego do zapewnienia prawidłowego przyrostu masy ciała.

9. Retinopatia wcześniaków (ROP).

10. Zaburzenia termoregulacji – tendencja do hipotermii.

11. Niedokrwistość.

12. Zaburzenia metaboliczne – hipoglikemia, hipokalcemia, kwasica, hiperbilirubinemia.

13. Osteopenia wcześniaków.

Częstość występowania i zachorowalność na przedstawione zespoły chorobowe jest odwrotnie proporcjonalna do urodzeniowej masy ciała i wieku ciążowego.

ZZO jest najczęstszą i najcięższą formą niewydolności oddechowej w okresie noworodkowym. Obraz kliniczny choroby cechuje się występowaniem zespołu objawów, głównie oddechowych i krążeniowych, powstających na podłożu niedojrzałości rozwojowej płuc. Częstość występowania zależy od stopnia dojrzałości noworodka: około 70% u noworodków urodzonych przed 30 tygodniem ciąży, w 69% pomiędzy 751-1500 g, natomiast już tylko w 15-20% u noworodków urodzonych powyżej 32 tygodnia ciąży. Postępowanie lecznicze ze względu na złożony charakter patomechanizmów działających w ZZO wymaga wielokierunkowych działań mających na celu przywrócenie homeostazy w organizmie. Wczesne podawanie surfaktantu (integralna część postępowania leczniczego) i odpowiednio prowadzona sztuczna czy wspomagana wentylacja, mają istotny wpływ na obniżenie zachorowalności i umieralności w tej grupie wagowej.

Przetrwały przewód tętniczy jest poważnym problemem klinicznym noworodków urodzonych przedwcześnie, szczególnie u noworodków z rozwiniętym ZZO. Występuje u około 80% noworodków z ELBW. O przetrwałym przewodzie tętniczym mówimy w przypadku zaburzeń w jego zamykaniu lub ponownym otwarciu po funkcjonalnym zamknięciu tuż po urodzeniu i ustaniu krążenia płodowego. Współczesna diagnostyka PDA oparta na echokardiografii daje możliwość wczesnego leczenia zachowawczego czy farmakologicznego (indometacyna, ibuprofen). Leczenie chirurgiczne stosuje się przy braku efektu metody zachowawczej, w ciągu pierwszych 14 dni życia.

Martwicze zapalenie jelit charakteryzuje się występowaniem zmian martwiczych ogniskowych lub rozlanych w błonie śluzowej jelit – jako następstwo zadziałania niekorzystnych czynników na niedojrzałe jelita noworodka. W grupie noworodków o masie ciała 751-1500 g częstość NEC waha się w granicach 8-12%. Noworodki z NEC stanowią około 2-5% pacjentów w oddziałach intensywnej terapii. Rokowanie w przypadku NEC jest nadal bardzo poważne, gdy ma miejsce perforacja jelita sięga – od 20-40% śmiertelności.

Retinopatia wcześniaków (ROP) określana pierwotnie jako zwłóknienie pozasoczewkowe, prowadzi do bliznowacenia siatkówki i ślepoty. U noworodków z masą ciała poniżej 1250 g ROP rozwija się w 7%. Badanie oftalmoskopowe oceniające dno oka wykonywane przez doświadczonego okulistę zazwyczaj ustala obecność retinopatii i jej nasilenie. Wczesne rozpoznanie i leczenie (krioterapia, laseroterapia siatkówki) daje cofnięcie się zmian nawet do 90%.