© Borgis - Nowa Pediatria 2/2006, s. 41-45
*Adam J. Sybilski1,2
Narodziny nauki o alergii
Onset of Allergology
1z Zakładu Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych, Wydział Nauki o Zdrowiu Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Bolesław Samoliński
2z Oddziału Chorób Dziecięcych i Noworodkowych, CSK MSWiA w Warszawie
Ordynator Oddziału: lek. med. Aleksandra Łagun
Streszczenie
Author presents a short history of allergology and the first signs of atopic diseases in historical papers. The allergy did not start 100 years ago, when the term of allergy was presented. The allergy was known in ancient times. Briefly author shows an onset of Polish allergology.
Wielu sądzi, że choroby alergiczne to „epidemia XXI wieku”, która pojawiła się zaledwie 100 lat temu, wraz z wprowadzeniem przez Clemensa von Pirqueta terminu - ALLERRGIA. Jest w tym sporo prawdy, ponieważ prawdziwe zainteresowanie i poznanie alergii nastąpiło dopiero w ubiegłym stuleciu.
Alergia nie jest jednak chorobą nową. Część badaczy sugeruje, że najwcześniejsze zapiski dotyczące choroby alergicznej (wstrząsu anafilaktycznego) pochodzą z okresu ok. 2650-2600 roku p.n.e. i donoszą o śmierci pierwszego króla Egiptu Menesa w wyniku użądlenia przez osę. Postać faraona Menesa i jego śmierć są owiane legendą. Francis Chafee uważa, że zginął on w wyniku „zderzenia” z hipopotamem, a jego związek ze wstrząsem anafilaktycznym jest tylko żartem z początku lat 80. (1, 2, 3). Najstarszym tekstem, w którym wspomina się o śmierci na skutek reakcji anafilaktycznej po użądleniu przez osę jest Talmud Babiloński z II wieku p.n.e. Inny starożytny przekaz informuje o uczuleniu na sierść konia Britannicusa, syna cesarza Rzymu Klaudiusza. Według relacji „przy kontakcie z końmi reagował on wysypką i łzawieniem oczu tak nasilonym, że nie widział dokąd podąża”. Z tego powodu zaszczyt poprowadzenia konno młodych patrycjuszy przypadł w udziale pasierbowi Klaudiusza – Neronowi, co w konsekwencji wyniosło go do godności cesarza Rzymu. Sir Tomasz More daje nam kolejny frapujący opis alergii. Król Ryszard III użył swojego uczulenia na truskawki w celu zgładzenia Lorda Williama Hastingsa. Na uczcie u Lorda Hastingsa, Ryszard III, wiedząc o swojej chorobie, ukradkiem zjadł kilka truskawek tuż przed ich podaniem biesiadnikom. Konsekwencją było wystąpienie ostrej pokrzywki i obrzęku u monarchy, który oskarżył gospodarza o próbę otrucia i ściął go (4).
Pierwszym „medycznym” opisem alergii były obserwacje Hipokratesa poczynione na przełomie V i IV wieku przed naszą erą. Zauważył on zależność pomiędzy wystąpieniem zaburzeń żołądkowo-jelitowych i pokrzywki a wypiciem mleka krowiego. Podobne obserwacje poczynił Dioskurides w I wieku n.e. nazywając taką reakcję „idiosynkrazją” (5). Opisy objawów astmy i zalecanych sposobów jej leczenia znajdujemy w rozprawach medycznych Celsusa i Aretaeusa z Kapadocji z I wieku n.e. (6).
Nowożytna era badań nad alergią rozpoczyna się w XIX wieku. Po raz pierwszy gorączkę sienną ( hay fever) jako chorobę atakującą górne drogi oddechowe przedstawił John Bostock (1773-1846) (ryc. 1) na posiedzeniu Królewskiego Londyńskiego Towarzystwa Medycznego w 1819 roku. Natomiast pierwsze alergiczne testy skórne przeprowadził na sobie Charles Blackely (1820-1900) w roku 1869, w Manchesterze. Brytyjski lekarz nakładał niewielkie krople różnorakich roztworów pyłków na skórę ręki, a następnie rozdrapywał te miejsca. Jego eksperyment dał podstawy do twierdzenia, że kontakt z pyłkami roślin może wywołać gorączkę sienną. Takie testy są wykorzystywane do dzisiaj w diagnostyce alergii, a ich sposób przeprowadzania niewiele odbiega od metodologii zastosowanej przez Blackely´a (2). Obecnie termin „gorączka sienna” występuje jako sezonowe alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa.
Ryc. 1. John Bostock.
Prawdziwym przełomem w badaniach nad alergią była praca Francuzów, fizjologa Charlesa Richeta (1850-1935) (ryc. 2) i zoologa Paula Portier (1866-1962) pod tytułem: „O anafilaktycznym działaniu pewnych toksyn” opublikowana w 1902 roku. Przedmiotem tej pracy były wyniki badań przeprowadzone przez naukowców w roku 1901 w trakcie wyprawy oceanograficznej po Atlantyku na pokładzie jachtu księcia Alberta I z Monako. Naukowcy, badając toksyny jadowitych meduz, wstrzykiwali je psom, aby spowodować u nich uodpornienie na tę truciznę. U psa imieniem Neptun wystąpiła reakcja anafilaktyczna. Pierwotnie, po podaniu toksyny, pies czuł się dobrze i nie obserwowano u niego żadnych objawów.
Ryc. 2. Charles Richet.
Po 3 tygodniach wstrzyknięto mu kolejną dawkę toksyny, która spowodowała wystąpienie powikłań. „W kilka sekund po zakończeniu wstrzyknięcia pies ciężko zachorował, oddychał z trudem i kaszlał. Nie mógł ustać na nogach, położył się na bok, dostał biegunki i krwawych wymiotów. Utracił wrażliwość i zdechł w ciągu 25 minut” – relacjonował Richet. Sprawdzenie podobnych reakcji u innych osobników potwierdziło występowanie „reakcji anafilaktycznej”. Anafilaksja została uznana za przeciwieństwo profilaktyki i wprowadzona do medycyny przez Charlesa Richeta. Rok 1902 uważa się za początek naukowych badań nad uczuleniami, a więc narodziny alergologii. Za swoje dokonania Richet w 1913 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii (4, 5, 7). Nad anafilaksją pracował również paryski pediatra Victor Hutinel (1849-1933), który przedstawił analogiczną reakcję organizmu człowieka po spożyciu różnych produktów spożywczych (np. mleka) i nadał jej termin „anafilaksja pokarmowa”.
W 1904 roku belgijski bakteriolog i immunolog Jules Bordet (1870-1961) przedstawił podstawy humoralnej teorii odporności. W pracach wykorzystał wcześniejsze badania opisujące mechanizmy produkcji przeciwciał wyzwalanych przez antygeny, będących podstawą tzw. uodpornienia czynnego i biernego (podanie antygenu lub surowicy uodpornionych zwierząt) (5, 8). Rok 1906 to kolejny milowy krok w historii alergii. Wiedeński pediatra Clemens von Pirquet (1874-1929) (ryc. 3) spostrzegł, że u dzieci przy drugim lub kolejnym kontakcie z alergenem rozwija się bardzo gwałtowna reakcja tkankowa. To on, jako pierwszy, użył terminu „alergia”. Określeniem tym nazwał dziwne, niezwiązane z podstawową chorobą, objawy u dziecka, któremu dwukrotnie wstrzyknięto anatoksynę streptokokową otrzymaną z surowicy końskiej. Słowo „alergia” pochodzi od greckich słów „allos” i „ergos”, które znaczą zmieniony sposób reagowania (4, 6, 8, 9).
Ryc. 3. Clemens von Pirquet.
Podstawy immunoterapii i odczulania ustalono na podstawie prac brytyjskich uczonych Leonarda Noon´a (1877-1913) i Johna Freemana (1877-1962) z lat 1911-1914. Przeprowadzali oni odczulanie poprzez wstrzykiwanie niewielkich, stopniowo wzrastających ilości substancji, na które był uczulony pacjent. Założenia użytej wtedy metody są aktualne i stosowane do dziś. Pierwszy opis patomechanizmu alergii zawdzięczamy badaczom niemieckim Carlowi Prausnitzowi (1876-1963) i Heinzowi Kustnerowi (1897-1963). W 1921 roku udowodnili oni możliwość biernego przeniesienia alergii przez surowicę.
Termin „atopia” jako wrodzona predyspozycja osobników do uczulenia i rozwinięcia klinicznych objawów alergii zaproponowali w 1923 roku amerykańscy badacze Robert A. Cooke (1880-1960) (ryc. 4) i Arthur F. Coca (1875-1959) (ryc. 5). Od tej pory rozwój teorii patofizjologicznych i metod leczenia przebiegał ekspresowo (10).
Ryc. 4. Robert A. Cooke.
Ryc. 5. Arthur F. Coca.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Kruszewski J.: Czy faraon Menes zginął od ukąszenia owada? Alergia Astma Immunol.2003; 8, 78-81. 2.Cohen S.G., Samter M.: Menes, The Babylonian Talmud. w: Cohen S.G. editors. Excerpts from Classics in Allergy. Carlsbad. Samter M. Symposia Fundation; 1992 s. 4-6. 3. Vetter R.S.: Wasp or hippopotamus? J. Allergy Clin. Immunol. 2000; 106, 196. 4.Winau R.: Rozwój i kryzys nowoczesnej medycyny. w: H. Schott red. Kronika Medycyny. Warszawa. Horyzont; 2002. s. 199. 5.Cohen S.G., Samter M.: Excerpts from Classics in Allergy. Carlsbad. Symposia Fundation, 1992 s. 16-74. 6.Kruszewski J.: W 100-lecie określenia – Alergia. Początki alergologii. Alergia. 2005; 4, 5-9. 7.Cohen S.G., Zelaya-Quesada M.: Portier, Richet, and the discovery of anaphylaxis: a centennial. J Allergy Clin Immunol. 2002; 110, 331-6. 8.Śródka A.: Rozwój nauk podstawowych i przedklinicznych. w: T. Brzeziński red. Historia medycyny. Warszawa. PZWL; 2000. s. 235-88. 9.Cohen S.G. Pioneers and milestones. Clemens von Pirquet, MD (1874-1929). J Allergy Clin Immunol. 2002; 109, 722-4. 10.Mygind N., et al.: Podstawowe mechanizmy. w: Mygind N., Dahl R., Pedersen S., Thestrup-Pedersen K. red. Alergologia. Wrocław. Urban & Partner; 1998, 1-9. 11.Romański B.: Historia alergologii w Polsce. w: T. Płusa red. Postępy w alergologii. Warszawa. Medi Press, 1994, 11-18. 12.Rudzki E., Czubalska M.: Historia alergologii polskiej. Alergia, 2001, 4, 23. 13.Kozuchek W.: Ludwik Hirszfeld. Rys życia i działalność naukowa. Wrocław. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego; 2005, 70-72. 14.Śpiewak R.: Aeropalinologia w służbie polskiej alergologii – rys historyczny. Alergia Astma Immunol., 1999, 4, 3-5. 15.Rudzki E., Czubalska M.: Historia alergologii polskiej. Wczesny okres powojenny (lata 1945-1966). Alergia, 2002, 2, 35. 16.Rudzki E., Czubalska M.: Dzieje alergologii polskiej. Sekcja alergologiczna PTL – poprzedniczka PTA (lata 1965-1982). Alergia, 2002, 4, 46.
