© Borgis - Nowa Pediatria 2/2006, s. 51-56
*Beata Bartkiewicz1, Monika Dudra-Jastrzębska2, Iwona Jazienicka3
Wybrane dermatozy wieku dziecięcego
Common and uncommon neonatal dermatoses
1z Indywidualnej Praktyki Lekarskiej, Poradni Dermatologicznej w Opolu Lubelskim
2z Zakładu Fizjopatologii Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie
3z Kliniki Dermatologii, Wenerologii i Dermatologii Dziecięcej Akademii Medycznej w Lublinie
Streszczenie
The skin of infant differs anatomically as well as functionally from the adult´s skin and it requires proper nursering care. Incorrect application of cosmetics or unproper nursering care often lead to irritation of the skin and sickness changes. Neonatal dermatoses are specific and may cause diagnostic and therapeutic defficulties. This article deals with the most frequent(diaper dermatitis, allergic contact dermatitis, seborrheic dermatitis, miliaria, milia, sebaceous gland hyperplasia, neonatal acne, erythema toxicum, atopic dermatitis) as well as seldom observed (granuloma gluteale infantum, nodular fat necrosis) neonatal cutaneus conditions. It is important to identify them correctly to avoid unnecessary diagnostic or therapeutic aggressive procedures.
Słowa kluczowe: neonatal dermatoses,
diaper dermatitis,
allergic contact dermatitis,
seborrheic dermatitis,
miliaria,
milia,
sebaceous gland hyperplasia,
neonatal acne,
erythema toxicum,
atopic dermatitis,
granuloma gluteale infantum,
nodular fat necrosis.
Wstęp
Zdrowa skóra noworodka
Skóra noworodków w swej budowie znacznie się różni od skóry osób dorosłych (tab. 1). Różnice te są bardziej nasilone w przypadku dzieci przedwcześnie urodzonych. W wyniku tych różnic skóra noworodków jest bardziej podatna na działanie czynników zewnętrznych oraz większą utratę wody przez powłoki.
Tabela 1.
| Cecha | Różnica | Znaczenie |
| grubość naskórka, grubość warstwy rogowej naskórka | taka sama zmniejszona | wzrost przepuszczalności dla leków miejscowych; wzrost przeznaskórkowej utraty wody |
| grubość skóry właściwej | zmniejszona | wzrost wrażliwości skóry na działanie czynników zewnętrznych |
| zawartość włókien kolagenowych i elastynowych w skórze właściwej | zmniejszona | mniejsza elastyczność; skłonność do powstawania pęcherzy |
| liczba melanosomów | zmniejszona | większa fotowrażliwość |
| gruczoły potowe | nieprawidłowe funkcjonowanie w pierwszych dniach życia | większe narażenie na przegrzanie |
| liczba wolnych aminokwasów w warstwie rogowej naskórka | zmniejszona | suchość skóry |
Pielęgnacja skóry zdrowej
Zdrowego noworodka należy kąpać kilka razy w tygodniu w czystej wodzie. Delikatna kostka myjąca lub płyn mogą być stosowane wyłącznie do mycia okolic skóry, gdzie bakterie są najliczniejsze, czyli szyi, pach, pośladków (4). Kikut pępowiny delikatnie przemywamy 70% etanolem.
Nie zaleca się stosowania oliwek, ponieważ działają zbyt okluzyjnie na skórę i mogą być jedną z przyczyn powstawania potówek.
Obecnie rekomendowane jest używanie pieluszek jednorazowych, ponieważ wkład żelowy, który zawierają odciąga wilgoć minimalizując kontakt skóry z moczem (4). Powinny być one zmieniane nie rzadziej niż co 3 godziny i zawsze natychmiast po oddaniu stolca przez dziecko.
Do codziennej pielęgnacji nie powinny być stosowane wilgotne chusteczki nawilżająco-myjące. Nie jest też wskazane stosowanie zasypek i pudrów, gdyż pod wpływem wilgoci (moczu czy potu) ulegają one zbryleniu i mogą podrażniać delikatną skórę niemowlęcia.
Przy zmianie pieluszki skórę należy przetrzeć skórę wacikiem nasączonym wodą, dokładnie osuszyć. Można okolicę przykrytą przez pieluszkę posmarować pastą lub maścią ochronną (np. z tlenkiem cynku), które izolują skórę od moczu i kału.
Fizjologiczne złuszczanie skóry noworodków
U zdrowego donoszonego noworodka w 2 dobie życia rozpoczyna się proces fizjologicznego złuszczania i czasem trwa 3 tygodnie (15). Złuszczanie naskórka w pierwszej dobie życia lub tuż po porodzie jest zjawiskiem nieprawidłowym i może świadczyć o zaburzeniu rogowacenia, np. rybiej łusce.
Przejściowe objawy naczyniowe
Z powodu niedojrzałości układu naczyniowego w pierwszym miesiącu życia dziecka w wyniku ekspozycji na zimno może występować sinica dystalnych części kończyn oraz objaw skóry marmurkowatej. Oba objawy są przejściowe i ustępują po ogrzaniu organizmu.
Na skórze pojawiają się czerwonosine smugi o siatkowatym układzie, przypominającym sieć lub marmur (stąd nazwa) (14). Zmiany pojawiające się po ukończeniu przez dziecko pierwszego miesiąca życia mogą towarzyszyć takim patologiom jak trisomia chromosomu XVIII, zespół Downa czy niedoczynność tarczycy.
Objaw Arlekina – jest to rzadko występujące zaburzenie naczyniowe pojawiające się bezpośrednio po porodzie, częściej u dzieci z małą masą urodzeniową. Objawia się on czerwonym przebarwieniem skóry dolnej połowy ciała u dziecka ułożonego w pozycji horyzontalnej z wyraźnie odgraniczoną bladą górną połową ciała. Ustępuje samoistnie po 3-4 tygodniach (14).
Pieluszkowe zapalenie skóry
Pieluszkowe zapalenie skóry jest jednym z najczęstszych problemów dermatologicznych dotyczących niemowląt. Uważa się, że 7-50% dzieci przynajmniej raz dotkniętych jest tą dolegliwością, a 5% z nich przechodzi ciężką postać pieluszkowego zapalenia skóry. Szczyt zachorowań przypada na 9-12 miesiąc życia. Pojawienie się dolegliwości często koreluje z dietą dziecka, niemowlęta karmione piersią zapadają rzadziej na to schorzenie, dlatego też w momencie przejścia na mleko modyfikowane, ale również po wprowadzeniu pokarmów stałych obserwuje się wzrost występowania zapalenia (3). Częstotliwość i nasilenie zmian jest mniejsze w przypadku częstego zmieniania pieluszek (co najmniej 8 razy na dobę). Inne czynniki przyczyniające się do powstania zmian to infekcje przebiegające z biegunką, wrodzone malformacje dróg moczowych, zaburzenia neurologiczne (pęcherz neurogenny), choroba Hirschsprunga. Przyczyną powstania zmian są najprawdopodobniej lipazy i proteazy kałowe, hydrolizujące mocznik, co powoduje powstawanie amoniaku, który działa drażniąco na skórę (ryc. 1) (3). Ze zmian często izoluje się Candida albicans, Staphylococcus aureus, Streptococcus grupy B i D, Enterobacteriaceae i beztlenowce, ale uważa się, że są to wtórne infekcje (2). U 40% do 75% niemowląt, u których pieluszkowe zapalenie skóry trwało powyżej 3 dni, ze zmian izolowano Candida albicans (7).
Ryc. 1. Etiologia i patogeneza kontaktowego pieluszkowego zapalenia skóry z podrażnienia (3).
Zaobserwowano, że w ciężkich przypadkach zakażenia drożdżakami okolicy pieluszkowej lub śluzówek jamy ustnej, w krótkim czasie po leczeniu, może pojawić się łuszczycopodobna reakcja autoegzematyzacji. Zmiany chorobowe zlokalizowane są w górnej części tułowia z oszczędzeniem kończyn, są to złuszczające grudki i plamy i utrzymują się od kilku dni do kilku tygodni. Patogeneza tej reakcji pozostaje niejasna, ale u większości z chorujących dzieci nie obserwuje się w przyszłości zachorowania na łuszczycę czy atopowe zapalenie skóry (3).
W obrazie klinicznym pieluszkowego zapalenia skóry widoczne są zmiany rumieniowe ze złuszczaniem, a w cięższych przypadkach mogą powstawać pęcherze i nadżerki. Wykwity zlokalizowane są na obszarze skóry przykrytej przez pieluszkę, najczęściej bez zajęcia fałdów.
W leczeniu pieluszkowego zapalenia skóry podstawowe znaczenie ma prawidłowa pielęgnacja (tab. 2). Częste zmienianie pieluszek i wietrzenie chorej skóry, mycie wodą, nie chusteczkami pielęgnacyjnymi, i stosowanie pasty z cynkiem powinno być wystarczające w przypadkach o lekkim przebiegu. Gdy zmiany są nasilone, trwające powyżej trzech dni lub z nadkażeniem drożdżakowym wskazane jest leczenie przeciwgrzybicze (Nystatyna, Klotrimazol, Mikonazol 3-4 razy na dobę), a w ciężkich przypadkach dodatkowo przez krótki czas kremy z kortykosteroidami słabo lub średniodziałającymi.
Tabela 2. Leczenie pierwotnego pieluszkowego zapalenia skóry (6, 18).
| Leczenie pierwszego rzutu | częstsza zmiana pieluszek, używanie pieluszek z wkładem mocno absorbującym, stosowanie kremów ochronnych izolujących skórę od wilgoci, np. z tlenkiem cynku, dodawanie emolientów do kąpieli, kąpanie dziecka raz, nawet dwa razy dziennie |
| Leczenie drugiego rzutu | stosowanie kremów z 1% hydrokortyzonem stosowanie kremów przeciwgrzybiczych (przeciwdrożdżakowych) stosowanie miejscowo maści z mupirocyną |
| Leczenie trzeciego rzutu | stosowanie kombinacji środków przeciwgrzybiczych, antybakteryjnych i kortykosteroidów |
Granuloma Gluteale Infantum – jest rzadką odmianą pieluszkowego zapalenia skóry. Najczęściej chorują chłopcy między 4 a 8 miesiącem życia (1, 5, 11, 17). Główną przyczyną powstania zmian jest przewlekające się pieluszkowe zapalenie skóry i leczenie silnymi miejscowymi kortykosteroidami. Zmiany chorobowe to niesymetryczne guzki, wielkości od kilku milimetrów do kilku centymetrów, bordowofioletowe, zazwyczaj z zagłębieniem pępkowatym, okrągłe lub owalne, o gładkiej powierzchni. Zlokalizowane są wzdłuż fałdów skórnych okolicy pieluszkowej (pachwiny, pośladki, podbrzusze, przyśrodkowa część ud), chociaż mogą się również pojawiać w innych okolicach wyprzeniowych (pachy, szyja). Wykwity goją się z pozostawieniem zaników skórnych, rozstępów i brązowych przebarwień w ciągu 1-2 miesięcy. W różnicowaniu zmian należy uwzględnić: świerzb guzkowy, mastocytoma, histiocytoza z komórek Langerhansa, nacieki białaczkowe. Leczenie jest podobne jak przewlekłego pieluszkowego zapalenia skóry; najistotniejsza jest odpowiednia pielęgnacja dziecka oraz niestosowanie silnych kortykosteroidów (1, 5, 11, 17).
Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
U dzieci ta postać zapalenia występuje znacznie rzadziej niż u osób dorosłych. Zmiany skórne bardzo często zlokalizowane są w okolicy pieluszkowej, ale także mogą zajmować twarz, tułów i kończyny. Są to grudki i pęcherzyki na podłożu rumieniowym, które z czasem przekształcają się w nadżerki i strupy, a po dłuższym czasie mogą ulegać lichenifikacji. Objawem towarzyszącym jest świąd skóry (13).
Przyczyną występowania zmian jest reakcja alergiczna na substancje zawarte w preparatach higieny codziennej niemowląt (np. konserwanty, substancje zapachowe, detergenty) lub elastyczne brzegi pieluszek chroniące przed przeciekaniem. Najczęściej uczulającymi substancjami są: merkaptobenzotiazol, żywica parateriarybutyfenolowo-formaldehydowa (9, 10, 16). W takich przypadkach zmiany zlokalizowane są na zewnętrznych częściach pośladków i ud, co przypomina swoim kształtem rewolwerowy pas kowbojski, stąd dawna nazwa schorzenia Lucky Luke dermatitis (9).
Podstawą leczenia jest eliminacja alergenu i stosowanie kremów zawierających słabo działające kortykosteroidy.
Łojotokowe zapalenie skóry
Etiopatogeneza łojotokowego zapalenia skóry pozostaje niewyjaśniona, chociaż sugeruje się, że wzrost produkcji sebum podczas pierwszych tygodni życia może być spowodowany działaniem matczynych androgenów krążących we krwi. Uważa się, że pewną rolę w patogenezie odgrywają Pityrosporum orbiculare i Candida albicans (4, 13). Choroba rozpoczyna się w 1 miesiącu życia i ustępuje w ciągu pół roku nawet bez leczenia. Wykwity mają charakter plam rumieniowo-złuszczających, niekiedy pokrytych tłustą, żółtawą łuską, bez dolegliwości subiektywnych. Stan ogólny dzieci jest dobry. Lokalizacja zmian to okolice ciała, w których znajduje się duża ilość gruczołów łojowych: skóra owłosiona głowy, twarz, uszy, okolica mostka, miedzyłopatkowa i fałdy skórne. Dość często wykwity ograniczają się tylko do skóry głowy, czasami jednak dość szybko się rozprzestrzeniają na inne części ciała, a zdarza się, że zajmują prawie całą powierzchnię skóry.
Leczenie zależy od nasilenia zmian i lokalizacji. W przypadku ognisk znajdujących się na owłosionej skórze głowy zaleca się środki keratolityczne (szampony z kwasem salicylowym, siarczkiem selenu) w celu usunięcia nawarstwionej łuski. Stosuje się również kremy i szampony z ketokonazolem lub ekonazolem, a w przypadku znacznie nasilonych zmian zapalnych kortykosteroidy o słabej i średniej sile działania miejscowo przez krótki czas (4, 13).
Potówki
Powstawanie potówek spowodowane jest zaburzeniem odpływu potu z ekrynowych gruczołów potowych, główną przyczyną ich pojawiania się jest przegrzewanie dzieci, jak też stosowanie oliwki u silnie pocących się niemowląt. Mogą występować już w 2 tygodniu życia. Najczęściej zlokalizowane są na skórze owłosionej głowy, szyi, tułowiu, w pachwinach i dołach pachowych.
Wyróżniamy trzy rodzaje potówek: potówki zwykłe, czerwone i głębokie (14).
Potówki zwykłe – są to drobne, liczne, wodojasne, pęcherzyki, o bardzo cienkiej pokrywie, na skórze niezmienionej zapalnie. Przyczyną ich powstania jest zamknięcie przewodu gruczołu potowego na poziomie warstwy rogowej naskórka. Przy zmętnieniu wysięku mówimy o potówce białej, natomiast w przypadku nadkażenia bakteryjnego mówimy o potówce ropnej.
Potówki czerwone – są to zapalne czerwone grudki wielkości 2-4 mm, często z pęcherzykiem na szczycie zawierającym mętny wysięk, z zapalną obwódką wokół. Przyczyną ich powstania jest zablokowanie przewodu gruczołu potowego na poziomie dolnych warstw naskórka. Wysiewy zmian są symetryczne i często obfite, mają skłonność do zlewania się. Zlokalizowane są w okolicach narażonych na ucisk: okolica barkowa, kark, talia, pachwiny, doły pachowe i podkolanowe, głowa i szyja.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Bluestein J., et al.: Granuloma gluteale infantum: case report and review of the literature, Pediatr Dermatol, 1990, 7, 196-198. 2.Braun-Falco O., et al.: Stany zapalne skóry, Dermatologia t.1, Gliński W. i Wolska H.(red.), wydanie I polskie, Czelej, Lublin 2004, 465-486. 3.Camilleri M., Calobrisi S.: Skin eruption in the diaper area, Curr Probl Dermatol, Nov/Dec, 1999, 211-222. 4.Cohen B.: Dermatologia okresu noworodkowego, Dermatologia dziecięca, Lecewicz-Toruń B.(red.), wydanie I polskie, Czelej, Lublin 1999, 13-57. 5.Konya J., Gow E.: Granuloma gluteale infantum, Aust J Dermatol, 1996; 37-58. 6. Levy M.: Diaper rash syndrome or dermatitis, Cutis, 2001, 67(5Suppl.), 37-38. 7. Leyden J., Klignan A.: The role of microorganisms in diaper dermatitis, Arch Dermatol, 1978, 114, 56-59. 8.Roszkiewicz J.: Zapalenie tkanki podskórnej, Dermatologia pediatryczna t. II, Miklaszewska M. i Wąsik F. (red.), wydanie I, Volumed, Wrocław 1999, 27-44. 9.Roul S., et al.: Lucky Luke contact dermatitis due to rubber components of diapers, Contact Dermatitis, 1998, 38, 363-364. 10.Stables GI., Forsyth A.., Lever RS.: Patch testing in children, Contact Dermatitis, 1996, 34, 341-344. 11.Sweiden M.A., et al.: Skin nodules over the diaper area, Granuloma gluteale infantum, Arch Dermatol, 1989, 125, 1703-1707. 12.Szybejko-Machaj G.: Choroby gruczołów potowych i łojowych, Dermatologia pediatryczna t. II, Miklaszewska M. i Wąsik F. (red.), wydanie I, Volumed, Wrocław 1999, 106-107, 122-124. 13. Szybejko-Machaj, Machaj Z.: Dermatozy wypryskowe u dzieci, Dermatologia pediatryczna t. I, Miklaszewska M. i Wąsik F. (red.), wydanie I, Volumed, Wrocław 1999, 297-312, 329-333. 14.Urban J.: Fizjologiczne zmiany skórne, choroby skóry noworodków i niemowląt, Dermatologia pediatryczna t. I, Miklaszewska M. i Wąsik F. (red.), wydanie I, Volumed, Wrocław 1999, 27-44. 15.Wallach D.: Diagnosis of common, benign neonatal dermatoses, Clinics in Dermatology, 2003; 21, 264-268. 16.Wantke F., et al.: Patch test reactions in children, adults and the elderly, A comparative study in patients with suspected allergic contact dermatitis, Contact Dermatatis, 1996, 34, 316-319. 17.Wilkinson S., Goldman L.: Granuloma gluteale infantum, Cutis, 1981, 28, 644, 648. 18.Yates V.M.: Diaper dermatitis, Lebwohl M.G. i wsp.(red.), Treatment of skin disease, Mosby, London, 2002, 47, 909-919.
