© Borgis - Nowa Pediatria 4/2006, s. 86-89
*Bożena Panasiuk, Danuta Prokopowicz
Czy szczepienia są bezpieczne?
Are vaccines safe?
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. K. Dłuskiego w Białymstoku Klinika Obserwacyjno-Zakaźna AM w Białymstoku
Kierownik Kliniki: prof. zw. dr hab. Danuta Prokopowicz
Streszczenie
The development of new immunological techniques has made vaccines more effective and safe. However, they can induce undesired post vaccinations reactions, which are transient, local or systemic reactions to the vaccine, and can subsidise by itself giving no permanent damage to health. On the other hand, there are single cases of serious complications which are manifested by exceeding or pathological reaction after the vaccination. It can result in a direct health- or lifethreatening condition. It is assumed that vaccines can be the cause of, among others, autoimmunological diseases.
Wstęp
Choroby zakaźne zawsze stanowiły duży problem medyczny i społeczny, dziesiątkowały populację ludzką od dawnych wieków. W czasie ich rozprzestrzeniania się ginęło więcej ludzi niż w trakcie wojen. Trwało to do momentu rozwoju wakcynologii. Zmieniła się wówczas znacznie sytuacja epidemiologiczna. Dzięki zastosowaniu szczepionek wyeliminowano ospę prawdziwą, znacznie ograniczono występowanie nagminnego porażenia dziecięcego, tężca i krztuśca (1).
W ostatnich latach dokonał się duży postęp w produkcji szczepionek (2). Stosowane są nowe technologie. Preparaty żywe zastępowane są atenuowanymi lub inaktywowanymi. Atenuacji dokonuje się często poprzez manipulacje genetyczne, polegające na usuwaniu niepożądanych cech. Coraz większe zainteresowanie budzi zastosowanie szczepionek zawierających nagie DNA oraz podjednostkowych (np. przeciwko grypie), które mogą być bezpiecznie podawane nawet kobietom ciężarnym (3). Ze składu szczepionek eliminuje się thiomersal, żelatynę, a wszystko po to, żeby poprawić bezpieczeństwo ich stosowania (4). Aby nowa szczepionka mogła być zastosowana, poddawana jest szeregowi badań, w wyniku których oceniane jest jej oczyszczenie, immunogenność, skuteczność i bezpieczeństwo. Mimo wszystkich zabiegów nie ma szczepionki w 100% bezpiecznej.
Niepożądane odczyny poszczepienne
U części pacjentów po podaniu szczepionek obserwuje się niepożądane odczyny miejscowe lub uogólnione. Niepożądany odczyn poszczepienny jest to każde zaburzenie zdrowia czasowo i przyczynowo związane ze szczepieniem (1). Najczęściej jest ono reakcją możliwą, swoistą dla danej szczepionki. Bywa wynikiem indywidualnej reakcji na szczepienie, nieprawidłowego podania szczepionki, zanieczyszczenia białkami lub toksynami albo też jest wynikiem zjawisk immunologicznych powstałych w wyniku immunizacji. Niepożądane odczyny poszczepienne najczęściej mijają samoistnie nie wymagając leczenia. Niestety opisywane są pojedyncze przypadki nadmiernych, niepożądanych, nieprawidłowych reakcji na szczepienie. Nie są one częste, ale zdarzają się. W 1990 r. pod zarządem WHO i FDA powstał system gromadzący informacje na temat niekorzystnych działań szczepionek (Vaccine Adverse Event Reporting System – VAERS) (5). Nad bezpieczeństwem szczepionych pacjentów czuwa również założony w 1999 r. Światowy Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa Szczepień (Global Advisory Committee on Vaccine Safety – GACVS). Organizacja ta analizuje i sprawdza doniesienia o niepożądanym działaniu szczepionek docierające z całego świata (1, 5). Okresowo dokonuje się podsumowania bezpieczeństwa i skuteczności szczepionki w dużych populacjach. Badania prowadzone przez ten komitet publikowane są w Weekly Epidemiological Report (6). W Polsce system monitorowania bezpieczeństwa stosowania szczepionek powstał w 1995 r. Terenowe stacje sanitarno-epidemiologiczne gromadzą informacje dotyczące niepożądanych odczynów poszczepiennych docierające z placówek służby zdrowia na terenie całego kraju.
Miejscowe odczyny poszczepienne
Wśród odczynów poszczepiennych najczęstsze są zmiany miejscowe. Zgromadzone przez VAERS w ciągu 10 lat raporty o niepożądanych odczynach poszczepiennych wykazały, że występują one w postaci obrzęku (10,8% doniesień), zaczerwienia (11,0%), bólu (15,5%) w miejscu podania preparatu (7). Charakter odczynu miejscowego zależy od rodzaju szczepionki, drogi podania oraz kolejności dawki. Szczególnie często miejscowe odczyny poszczepienne występują po podaniu szczepionek „żywych” (8, 9).
Uogólnione odczyny poszczepienne
U części pacjentów występują ogólnoustrojowe odczyny poszczepienne. Obserwuje się gorączkę (25,8%), uczucie „rozbicia”, bóle mięśni, stawów, głowy (5, 6). Objawy grypopodobne występują najczęściej po szczepieniach przeciwko durowi brzusznemu, zakażeniom meningokokowym oraz odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic i różyczce. U części pacjentów po podaniu szczepionki przeciwko durowi brzusznemu opisuje się biegunkę. Obserwowane są również miejscowe powiększenia węzłów chłonnych związane czasowo ze szczepieniami, opisuje się także reakcje alergiczne. Dolegliwości związane ze szczepieniem ustępują najczęściej samoistnie w ciągu 3 dni od szczepienia, nie wymagają leczenia (1, 5). Jeżeli objawy poszczepienne są intensywne, zaleca się doraźne podanie leków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych, przeciwhistaminowych.
Powikłania poszczepienne
Opisywane są pojedyncze przypadki groźnych powikłań poszczepiennych. W latach 1991-2001 zgromadzono 128 717 raportów o niepożądanych odczynach poszczepiennych. W tym czasie podano ponad 1,9 biliona dawek szczepionek. Tylko 14,2% raportów dotyczyło poważnych działań niepożądanych, w tym śmierci (7).
Powikłania poszczepienne wczesne
Najczęściej opisywanym powikłaniem poszczepiennym jest ogólnoustrojowa reakcja anafilaktyczna (8, 9). Jest to odczyn wczesny, występuje do 2 godzin po szczepieniu. Reakcja ta charakteryzuje się zmianami o typie pokrzywki, zaczerwienienia skóry z towarzyszącym świądem całego ciała. Objawom tym może towarzyszyć kaszel, nieżyt błony śluzowej nosa. Tego typu reakcja opisywana jest raz na ok. 1 000 000 osób szczepionych. Uogólniona reakcja anafilaktyczna występuje najczęściej po szczepieniach przeciwko durowi, tężcowi oraz krztuścowi, odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic i różyczce (8, 9, 10, 11). Reakcje uogólnione opóźnione, pojawiają się do 24 godzin po szczepieniu, w postaci obrzęków twarzy lub całego ciała i odczynów bronchospastycznych. Bohlke i wsp. (12) opisali ten typ reakcji poszczepiennej u 5 z 7 644 049 osób poddanych szczepieniu. Ryzyko anafilaksji wynosi więc ok. 0,65 przypadków na milion, żaden przypadek nie zakończył się śmiercią. Szczepionki były podawane łącznie: przeciwko odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, błonicy i tężcowi, zakażeniom wywoływanym przez Haemophilus influenzae typ B oraz doustna przeciwko nagminnemu porażeniu dziecięcemu. Tylko jeden przypadek anafilaksji wystąpił po podaniu pojedynczej szczepionki przeciwko odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic oraz różyczce (MMR) (12, 13).
Powikłania poszczepienne późne i odległe
Obserwuje się również reakcje poszczepienne późne i odległe. Uwarunkowane są one różnymi mechanizmami immunologicznymi.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Bernatowska E.: Szczepienia ochronne i ich bezpieczeństwo. Warszawa, Centrum Zdrowia Dziecka, 2004. 2.Jacobson R.M., et al.: The challenge of vaccine safety. Semin. Pediatr. Infect. Dis., 2002; 13: 215-220. 3.Tozzi A.E.: Field evaluation of vaccine safety. Vaccine 2004; 22: 2091-5. 4.Jacobson R.M.: Vaccine safety. Immunol Allergy Clin. North Am., 2003; 23: 589-603. 5.Iskander J.K., et al.: The role of Vaccine Adverse Event Reporting system (VAERS) in monitoring vaccine safety. Pediatr. Ann., 2004; 33: 599-606. 6. MMWR Morb. Mortal. Wkly Rep. Surveillance for safety after immunization: Vaccine Adverse Event Reporting System (VAERS) – United States 1991-2001. MMWR Surveill. Summ., 2003; 52: 1-24. 7.Zhou W., et al.: Surveillance for safety after immunization: Vaccine Adverse Event Reporting System (VAERS) – United States, 1991-2001. MMWR Morb Mortal Wkly Rep., 2003; 52: 113-16. 8.Greenberg R.N., et al.: Urticaria, exanthemes, and other benign dermatologic reactions to smallpox vaccination in adults. Clin. Infect. Dis., 2004; 38: 958-65. 9.Chen R.T., et al.: Safety of routine childhood vaccinations. An epidemiological review. Pediatr. Drugs., 2000; 2: 273-90. 10.Duclos P.: Safety of immunization and adverse events following vaccination against hepatitis B. Expert Opin. Drug. Saf., 2003; 2: 225-31. 11.Lottenbach K.R., et al.: Safety and imunogenicity of Haemophilus influenzae type B polysaccharide or conjugate vaccines in an elderly adult population. Vaccine 2004; 22: 958-62. 12.Bohlke K., et al.: Risk of anaphylaxis after vaccination of children and adolescents. Pediatric, 2003; 112: 815-20. 13.Zepp F., et al.: Safety, reactogenicity and immunogenicity of combined hexavalent tetanus, diphteria, acellular pertusis, hepatitis B, inactivated poliovirus vaccine and Haemophilus influenzae type b conjugate vaccine, for primary immunization of infants. Vaccine 2004; 22: 2226-33. 14.Haastrup E., et al.: Safety and immunogenicity of a booster dose of inactivated poliovirus vaccine produced in vero-cells. Vaccine 2004; 22: 958-62. 15.Van Dentekom H.: Bacille Calmette – Guerin (BCG) meningitis in an AIDS patients 12 years after vaccination with BCG. Clin. Infect. Dis., 1996; 22: 870-5. 16.Chez M.G., et al.: Immunizations, immunology, and autism. Semin. Pediatr. Neurol., 2004; 11: 214-17. 17.Chen W., et al.: No evidence between autism, MMR and measles virus. Psychol. Med., 2004; 34: 543-53. 18.Takahashi H., et al.: An epidemiological study on Japanese autism concering routine childhood immunization history. Jpn. J. Infect. Dis., 2003; 56: 114-7. 19.Madsen K.M., Vestergaard M.: MMR vaccination and autism: what is the evidence for a causal association? Drug. Saf., 2004; 27: 831-40. 20.Chen R.T., et al.: Epidemiology of autoimmune reactions induced by vaccination. Autoimmun 2001; 16: 309-18. 21.Vial T., Descotes J.: Autoimmune diseases and vaccinations. Eur. J. Dermatol., 2004; 14: 86-90. 22.Geier D.A., Geier M.R.: A one year followup of chronic arthritis following rubella and hepatitis B vaccination based upon analysis of vaccine Adverse Events Reporting System (VAERS) database. Clin. Exp. Rheumatol., 2002; 20: 767-71. 23.Gonzales M., et al.: Safety and immunogenicity of paediatric presentation of influenza vaccine. Arch. Dis. Child., 2000; 83: 488-91. 24.Blumenthal D., et al.: Possible association of Guillain-Barre´ syndrome hepatitis A vaccination. Pediatr. Infect. Dis. J., 2004; 23: 586-88. 25.Wiercińska-Drapało A., et al.: Szczepienia przeciwko grypie a zespół Guillain-Barre´ – wzajemne zależności. Pol. Merk. Lek., 2000; 8: 360-5. 26.Prevention and Control of Influenza: Recomendations of Advisory Commitee in Immunization Practices (ACIP). MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 1998; 47 (RR-6): 1. 27.de Silvena C.M., et al.: Measeles vaccination and Guillain-Barre´ syndrome. Lancet 1977; 349: 14-16. 28.Tuttle J.: The risk of Guillain-Barre´ syndrome after tetanus toxoid containing vaccines in adults and children in the United States. Am. J. Public. Health., 1997; 87: 2045-8. 29.Gout O.: Vaccinations and multiple sclerosis. Neurol. Sci., 2001; 22: 151-4. 30. Confavreux C., et al.: Vaccinations and risk of relapse in multiple sclerosis. Vaccine in Multiple Sclerosis Study Group. N. Engl. J. Med., 2001; 344: 319-26. 31.Nakajima H., et al.: Multiple sclerosis after allergen-specific immunotherapy and influenza vaccination. Eur. Neurol., 2003; 5: 248-9. 32.Wahlberg J., et al.:Vaccinations may induce diabetes – related autoantibodies in one-year-old children. Ann. N. Y. Acad. Sci., 2003; 1005: 404-8.
