© Borgis - Nowa Pediatria 1/2007, s. 5-10
*Anna Gawęda, Halina Woś
Karmienie naturalne oraz czynniki warunkujące jego długość u dzieci z terenu Górnego Śląska
Breastfeeding and factors influencing its length in children from Upper Silesia region
Klinika Pediatrii, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka i Matki
Kierownik Kliniki: dr hab. n. med. Halina Woś, prof. ŚlAM
Streszczenie
1. Evaluation of the frequency and length of breastfeeding in infants and children up to 2 years old from Upper Silesia region.
2. Identification of factors responsible for length of breastfeeding.
Methods and Materials. The examination was made in the group of 300 mothers of children between 1-24 months old on the basis of an exclusive questionnaire concerning breastfeeding, social and economic situation of the families as well as the sources of information on breastfeeding.
For the assessment of results descriptive and analytical statistics has been used.
Results. 93.67% of newborns was breastfed, 53 (84.12%) premature newborns, up to the end of the 6th month 45.33%, but merely 2.6% was fed only on natural milk. In the second half those breast-fed were only 30% and in the second year of life 17% of children. The factor which shortened the length of breastfeeding was additional feeding on artificial milk, and the factors which prolonged the breastfeeding were: term and spontaneous labor and parents with higher education.
Conclusions. 1. In spite of the fact that the number of breast-fed babies has grown, including premature newborns, the importance of breastfeeding as the only source of food within the first half year of newborn´s life should still be promoted.
2. Medical health workers should be ready to help breastfeeding mothers, special supportive groups should be created to encourage mothers that would consequently result in prolongation of breastfeeding period.
3. The observation did not show the relation between the economic conditions and the way of feeding the newborns from Silesian Voivodship, however parents´ higher education resulted in heightened awareness of the influence of breastfeeding on child´s development.
Wstęp
Stan zdrowia i czas trwania życia człowieka w dużej mierze zależy od czynników środowiskowych, wśród których wymienia się styl życia, zwyczaje kulturowe rodziny oraz całokształt zachowań związanych z żywieniem. Naturalnym sposobem żywienia noworodka i niemowlęcia jest karmienie piersią. Żywienie mlekiem kobiecym w okresie niemowlęcym programuje funkcje metaboliczne i immunologiczne na całe życie (1). Karmienie naturalne umożliwia optymalne wykorzystanie zaprogramowania genetycznego osobniczego potencjału zdrowia w wieku niemowlęcym, dziecięcym a także dorosłym (2). Jest również ważnym czynnikiem wpływającym na zdrowie kobiet. Karmienie piersią, jego propagowanie powinno być priorytetowym elementem zdrowia publicznego.
Cele pracy
1. Ocena częstości i długości karmienia naturalnego niemowląt i dzieci do 24 m.ż. z terenu Górnego Śląska.
2. Identyfikacja czynników wpływających na długość karmienia naturalnego.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono wśród grupy 300 matek dzieci hospitalizowanych w Górnośląskim Centrum Zdrowia Dziecka i Matki w Katowicach. Do badań włączono dzieci w wieku od 0 do 24 m.ż., rozwijające się prawidłowo, będące w momencie przyjęcia do szpitala na diecie odpowiedniej do wieku. Wszystkie dzieci hospitalizowane były z powodu ostrej choroby lub urazu nie pozostających w związku przyczynowym z przeprowadzanym badaniem. Dzieci były kwalifikowane do jednej z trzech grup: I gr. – dzieci w wieku od 0 do 6 m.ż. (n=100) – średni wiek – 3,41 ± 1,53 miesięcy, II gr. – dzieci w wieku od 7 do 12 m.ż. (n=100) – średni wiek – 9,42 ± 1,69 miesięcy, III gr. – dzieci w wieku od 13 do 24 m.ż. (n=100) – średni wiek – 18,11 ± 3,71 miesięcy.
W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz, zawierający pytania ogólne (m.in. rodzaj porodu i stan dziecka po urodzeniu, ilość dzieci w rodzinie, wiek i wykształcenie rodziców, miejsce zamieszkania, warunki bytowe rodziny w ich własnym odczuciu) oraz pytania szczegółowe dotyczące karmienia naturalnego, źródeł pozyskiwania informacji na temat karmienia piersią oraz przyczyn zaprzestania karmienia naturalnego.
Analiza statystyczna danych została przeprowadzona w dwóch etapach: statystyka opisowa i analityczna. Dla zmiennych ilościowych obliczono typowe statystyki opisowe: wartość średnia, odchylenie standardowe, wartości minimalne i maksymalne. Do oceny zależności pomiędzy zmiennymi jakościowymi wykorzystano test chi-kwadrat. Część analityczna została oparta o metodę uogólnionej analizy liniowej i nieliniowej. Do analizy danych wykorzystano program Statistica.
Wyniki badań
W badanej populacji 159 dzieci (53%) stanowili chłopcy, a 141 (47%) dziewczynki. Większość dzieci (n= 213, 71%) urodziła się siłami natury, pozostała grupa (n=87, 29%) przyszła na świat za pomocą cięcia cesarskiego. Urodzeniowa masa ciała dzieci wahała się od 800 g do 4400 g (średnia: 3136 ± 612 g). Z masą ciała powyżej 2500 gram urodziło się 261 (87, 29%) dzieci badanej populacji. Przeważająca grupa dzieci (n=237, 79%) urodziła się z ciąż donoszonych, 63 (21%) dzieci przyszło na świat przedwcześnie – przed 38 tygodniem ciąży. Większość dzieci (n=273, 91%) przyszła na świat w dobrym stanie ogólnym (Apgar powyżej 7 punktów).
Wiek matek wahał się od 17 do 46 lat (średnia wieku: 28 ± 5,2). W każdej z badanych grup dzieci przeważały matki w wieku między 21 a 30 rokiem życia (n=199, 66,33%). Podobnie kształtował się wiek ojców dzieci (od 18 do 52 lat, średnia wieku: 30,8 ± 6,01). Wykształcenie rodziców przedstawiono na rycinie 1, a sytuację społeczno-ekonomiczną badanych rodzin w tabeli 1.
Ryc. 1. Wykształcenie rodziców w badanej populacji.
Tabela 1. Czynniki społeczno-ekonomiczne rodzin w badanej populacji.
| Czynniki społeczno-ekonomiczne | N (%) |
| Sytuacja finansowa | bardzo dobra | 1(0,33%) |
| dobra | 156 (52%) |
| przeciętna | 126 (42%) |
| zła | 17 (5,67%) |
| Warunki mieszkaniowe | bardzo dobre | 1 (0,33%) |
| dobre | 250 (83,33%) |
| przeciętne | 41 (13,67%) |
| złe | 8 (2,67%) |
| Miejsce zamieszkania | aglomeracja | 123 (41%) |
| miasto | 143 (47,67%) |
| wieś | 34 (11,33%) |
| Praca matki | pracuje | 126 (42%) |
| nie pracuje | 174 (58%) |
W badanej populacji większość matek karmiła naturalnie. Rycina 2 przedstawia czas trwania karmienia piersią w badanej populacji.
Ryc. 2. Czas trwania karmienia naturalnego.
Połowa (n=151, 50,33%) ankietowanych kobiet podała, że osobą udzielającą informacji na temat zalet karmienia naturalnego był pracownik służby zdrowia. Dla 43 (14,33%) matek taką osobą był ktoś z rodziny lub znajomych (tzw. grupa wsparcia), natomiast aż 106 (35,33%) kobietom nikt nie udzielał informacji o zaletach karmienia naturalnego. Matki korzystały również z innych źródeł informacji na temat karmienia naturalnego: popularnych, takich jak czasopisma, plakaty (n=204, 68%), specjalistycznych, takich jak książki z zakresu pediatrii, encyklopedie, broszury, filmy instruktażowe (n=180, 60%) oraz z informacji dostępnych w mediach: telewizji, radiu i internecie (n=30, 10%). Często matki korzystały z kilku różnych źródeł.
Z grupy matek, które karmiły naturalnie prawie 90% uznało, że zna technikę karmienia piersią. W przypadku połowy ankietowanych kobiet nauczycielem karmienia piersią był personel oddziału położniczego, ale tylko 8,9% matek uzyskało dodatkowe informacje dotyczące karmienia piersią od pracownika otwartej opieki zdrowotnej już po wypisie z oddziału położniczego, a 134 (47,69%) korzystało z pomocy innych osób (rodziny, innych matek). Często matki korzystały z pomocy w karmieniu piersią z kilku źródeł.
Większość (n=265, 94,31%) kobiet karmiących naturalnie karmiła piersią na żądanie. W przypadku 163 (58,01%) ankietowanych czas przystawienia do piersi wynosił do 20 minut, w przypadku 99 (35,23%) matek karmienie trwało powyżej 20 minut. W 19 (6,76%) przypadkach matki nie potrafiły określić czasu przystawienia dziecka do piersi.
136 (48,4%) kobiet karmiących naturalnie dopajało swoje dzieci w okresie pierwszych 6 m.ż. (herbatkami, wodą lub roztworem wody z glukozą), natomiast prawie jedna trzecia (n=92, 32,74%) matek badanej populacji dokarmiała niemowlę mlekiem modyfikowanym w ciągu pierwszego półrocza życia (ryc. 3). Większość dzieci była dopajana za pomocą butelki, n=131 (96,32%), jedynie 15 (11,03%) matek dopajało swoje dzieci używając łyżeczki, natomiast tylko 5 (3,68%) kobiet stosowało w tym celu kubeczek. Kilka matek podało tutaj więcej niż jedną odpowiedź.
Ryc. 3. Dopajanie/dokarmianie niemowląt w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia.
Analizie statystycznej poddano szereg potencjalnych czynników determinujących fakt oraz długość trwania karmienia naturalnego. Wśród czynników mogących wpłynąć na fakt karmienia piersią wynik znamienny statystycznie uzyskano w przypadku analizy (wykonanej metodą regresji logistycznej) wpływu drogi porodu – niemowlęta urodzone siłami natury częściej były karmione naturalnie OR 4,88 (1,84-12,92). Potencjalne czynniki, znamienne statystycznie, determinujące długość trwania karmienia naturalnego przedstawiono w tabeli 2 (analizę wykonano metodą regresji liniowej).
Tabela 2. Czynniki determinujące długość trwania karmienia naturalnego.
| Zmienna zależna | Zmienne niezależne | Wartość współczynnika regresji | Poziom istotności (p) |
| Długość karmienia piersią | czas trwania ciąży | 0,26 | 0,01 |
| droga porodu - siłami natury | 1,25 | 0,02 |
| znajomość techniki karmienia | 3,85 | <0,0001 |
| nauczyciel karmienia piersią | osoba 1 | 4,15 | <0,0001 |
| osoba 2 | 4,92 | <0,0001 |
| osoba 3 | 4,75 | <0,0001 |
| czas przystawienia do piersi przekraczający 20 min | -0,04 | 0,006 |
| praktyki zaburzające karmienie piersią | dopajanie łyżeczką | 2,22 | 0,01 |
| dokarmianie | -2,02 | <0,0001 |
| wiek matki | 0,101 | 0,03 |
| wykształcenie matki | podstawowe | -1,66 | <0,0001 |
| wyższe | 1,02 | <0,0001 |
| wykształcenie wyższe ojca | 2,66 | <0,0001 |
Osoba 1 – nauczyciel karmienia piersią – personel oddziału położniczego.
Osoba 2 – nauczyciel karmienia piersią – personel otwartej opieki zdrowotnej.
Osoba 3 – nauczyciel karmienia piersią – inne (rodzina, inne matki).
Omówienie i dyskusja
W badanej populacji większość matek karmiła piersią. Prawie połowa dzieci badanej grupy była karmiona naturalnie w pierwszym półroczu życia. W drugim półroczu życia karmione naturalnie było co trzecie niemowlę, a 17 (17%) matek karmiło dziecko piersią po ukończeniu pierwszego r.ż. W badaniach przeprowadzonych w czterech województwach przez A. Szlagatys-Sidorkiewicz i wsp. otrzymano nieco niższe wyniki – 16,7% niemowląt w drugim półroczu życia nadal karmionych było naturalnie, a tylko 11,4% matek kontynuowało karmienie piersią także w drugim r.ż. dziecka (3). Na Śląsku karmionych naturalnie w drugim półroczu życia jest prawie 2-krotnie więcej dzieci niż w innych częściach Polski (badania Szlagatys-Sidorkiewicz) i częstość ta jest również większa w porównaniu do obserwacji przedstawionych przez Mikiel-Kostyrę z przed 10-ciu laty (4). Jednakże jedynie ośmioro dzieci (2,67%) w badanej populacji było karmionych wyłącznie piersią (poza mlekiem matki nie otrzymywały innych płynów i pokarmów) przez pierwsze 6 miesięcy życia, czyli zgodnie z zaleceniami WHO, AAP i Instytutu Matki i Dziecka. Natomiast w badaniach z terenu Polski Centralnej i Wschodniej 13,2% niemowląt w 6 m.ż. było karmionych wyłącznie piersią, a w 12 m.ż. 42% matek nadal kontynuowało karmienie naturalne (5).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Schack-Nielsen L., Fleischer Michaelsen K.: Breast feeding and future Heath. Curr. Opio. Clin. Nutr. Metab. Care 2006; 9: 289-296. 2.Mikiel-Kostyra K.: Odległe skutki zdrowotne sposobu żywienia niemowląt. Med. Wieku Rozwoj., 2003; 4: 605-615. 3.Szlagatys-Sidorkiewicz A., i wsp.: Mleko w diecie dzieci między 7 a 24 miesiącem życia. Med. Wieku Rozwoj., 2006; 10, 2: 557-562. 4.Mikiel-Kostyra K., Mielniczuk H.: Karmienia piersią niemowląt i dzieci do lat dwóch. Pediatr. Pol., 1996; 12: 1155-1158. 5.Stolarczyk A., Zagórecka E.: Wartość odżywcza i sposób żywienia niemowląt w 6 i 12 miesiącu życia w Polsce. Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2006; 8, 2: 111-115.6. Mazur J., Mikiel-Kostyra K.: Uwarunkowanie żywienia noworodków w szpitalnej opiece poporodowej. Cześć II: Czynniki warunkujące wyłączne karmienie piersią. Gin. Pol., 2000, 71, 7: 604-610. 7. Mikiel-Kostyra K., Mazur J.: Masa ciała jako czynnik warunkujący sposób żywienia noworodków w oddziałach położniczo - noworodkowych w Polsce. Med. Wieku Rozwoj., 2000; 4, 3: 337-346. 8. Mikiel-Kostyra K., Mazur J.: Uwarunkowanie żywienia noworodków w szpitalnej opiece poporodowej. Część I: Czynniki wpływające na rozpoczęcie karmienia piersią. Gin. Pol., 1998; 69, 11: 783-788. 9.American Academy of Pediatrics: Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics 2005, 115: 496-506. 10.Landres S.: Maximizing the benefits of human milk feeding for the preterm infant. Pediatric Annals 2003; 32: 298-306. 11.Howard C.R., et al.: Randomized clinical trial of pacifier use and bottle-feeding or cupfeeding and their effect on breastfeeding. Pediatrics 2003; 111: 511-518. 12.Mikiel-Kostyra K., i wsp.: Kontakt skóra-do-skóry po porodzie jako czynnik warunkujący czas trwania karmienia piersią. Med. Wieku Rozwoj., 2001; 5, 2: 179-189. 13.Kramer M.S., et al.: Promotion of breastfeeding intervention trial (PROBIT): a randomized trial in the Republic of Belarus. JAMA 2001; 285, 4: 413-420. 14.McInnes R.J., et al.: Evaluation of a community-based intervention to increase breastfeeding prevalence. Journal of Public Health Medicine 2000; 22, 2: 138-145. 15.Dennis C.L., et al.: The effect of peer support on breast-feeding duration among primiparous women: a randomized controlled trial. CMAJ 2002;166, 1: 21-28. 16.Labarere J., et al.: Efficacy of breastfeeding support provided by trained clinicians during an early, routine, preventive visit: a prospective, randomized, open trial of 226 mother-infant pairs. Pediatrics 2005; 115: 139-146. 17. Guide J.M., et al.: The effectiveness of primary care-based interventions to promote breastfeeding: systematic evidence review and meta-analysis for US Preventive Services Task Force. Ann. Fam. Med., 2003; 1: 70-78. 18.World Health Organization. Global strategy for infant and young child feeding. Geneva, The Organization 2003. www.who.int/nut/documents/gs_infant_feeding_text_eng.pdf. 19.World Health Organization. Indicators for assessing breast-feeding practices. Geneva, The Organization 1991. WHO/CDD/SER/91.14. 20.Bołtruszko I., i wsp.: Wpływ stosowania smoczka do uspokajania na czas trwania karmienia piersią. Pediatr. Pol., 2000; 8: 663-668. 21.Horvath A., i wsp.: The effect of brief exposure to water, breast-milk substitutes, or other liquids on the success and duration of breastfeeding: a systematic review of randomized controlled trials. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2005; 40, 5: 690. 22.Cunha A.J., et al.: Breastfeeding and pacifier use in Brazil. Indian J Pediatr., 2005; 72, 3: 209-212. 23.Bertini G., et al.: Maternal education and the incidence and duration of breast feeding: a prospective study. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2003; 37: 447-452. 24.Grijbovski A.M., et al.: Socio-demographic determinants of initiation and duration of breastfeeding in northwest Russia. Acta. Paediatr., 2005; 94: 588-594. 25.Li R., et al.: Breastfeeding rates in the United States by characteristics of the child, mother, or family: The 2002 National Immunization Survey. Pediatrics 2005; 115: e31-37. 26.Piotrowska-Jastrzębska J., i wsp.: Ocena sposobu żywienia niemowląt i małych dzieci zamieszkałych w Białymstoku na tle uwarunkowań środowiskowo - rodzinnych. Przegl. Pediatr., 1997; 27 supl. 1: 76-80. 27.Wojdan-Godek E., i wsp.: Uwarunkowania czasu trwania karmienia piersią niemowląt w pierwszym półroczu życia w Polsce. Pediatr. Pol., 2000; 8: 655-661. 28. Główny Urząd Statystyczny. Sytuacja bytowa gospodarstw domowych w 2003 r. www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/warunki_zycia/index.htm. 29.Główny Urząd Statystyczny. Narodowy spis powszechny 2002 r. www.stat.gov.pl/urzedy/katow/publikacje/nsp/raport.
