© Borgis - Nowa Pediatria 1/2005, s. 12-15
Paulina Sobkowiak, Anna Bręborowicz
Zakażenia bakteriami atypowymi a astma oskrzelowa
Atypical bacteria infections and asthma
z III Katedry Pediatrii, Kliniki Pneumonologii, Alergologii Dziecięcej i Immunologii Klinicznej Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. med. Jerzy Alkiewicz
Streszczenie
The worldwide increase in asthma incidences have led to new investigations of the cause of the disease. Evidence suggests that respiratory tract infections play an important role in the pathogenesis of asthma. Latest publications especially in the context of the possible role of Mycoplasma pneumoniae and Chlamydia pneumoniae infections in the origin of bronchial hyperresponsiveness are reviewed. The possibility of association of atypical bacteria infections with the initiation, promotion, exacerbation and modification of the course of asthma was shown.
WPROWADZENIE
Wysoka i wzrastająca częstość występowania astmy oskrzelowej oraz konsekwencje choroby w postaci problemów medycznych, społecznych i ekonomicznych zmuszają do poszukiwania przyczyn tej niekorzystnej sytuacji (1, 2). Oprócz wpływu środowiska i obecnych w nim alergenów i czynników drażniących od wielu lat prowadzone są badania nad znaczeniem zakażeń układu oddechowego dla rozwoju astmy i alergii. Hipoteza higieniczna rozwoju alergii zaproponowana około 15 lat temu jest dowodem zmieniających się poglądów na ten temat (3). Hipoteza ta zrodzona w oparciu o wyniki badań epidemiologicznych zakłada ochronny wpływ zakażeń na rozwój chorób alergicznych. Jednocześnie jednak nie straciły na aktualności koncepcje dotyczące związku przyczynowo-skutkowego między częstością zakażeń a rozwojem astmy i alergii. Dotyczy to przede wszystkim wpływu infekcji wirusowych, a w ostatnich latach zwrócono również uwagę na rolę zakażeń bakteriami atypowymi.
Istnieje wiele, dobrze udokumentowanych badań klinicznych jak i epidemiologicznych wskazujących na istotną rolę zakażeń wirusowych jako czynnika wywołującego nawrotowe epizody świszczącego oddechu u niemowląt i małych dzieci (4, 5, 6, 7), a w przypadku infekcji RSV jako czynnika mogącego indukować, u dzieci obciążonych atopią, rozwój astmy oskrzelowej w pierwszej dekadzie życia (8, 9), jak również, jako czynnika inicjującego zaostrzenia astmy oskrzelowej i wpływającego na nadreaktywność oskrzeli.
Bakterie atypowe Chlamydia pneumoniae i Mycoplasma pneumoniae zajmują istotną pozycję w patologii układu oddechowego. Są częstymi czynnikami etiologicznymi infekcji górnych dróg oddechowych, jak również zapaleń oskrzeli i pozaszpitalnych zapaleń płuc u dzieci i dorosłych (10, 11). W populacji dziecięcej szczyt zachorowań obserwuje się w wieku szkolnym, kiedy to w okresach powtarzających się co kilka lat epidemii odsetek pozaszpitalnych zapaleń płuc o tej etiologii może sięgać nawet 45% (12, 13). W badaniu Principi i wsp. wykazano, że spośród 613 badanych dzieci w wieku 2-14 lat hospitalizowanych z powodu infekcji dolnych dróg oddechowych, zakażenie Mycoplasma pneumoniae dotyczyło 34%, a Chlamydia pneumoniae 14% dzieci (14).
Zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia jest ocena wpływu zakażeń bakteriami atypowymi, a zwłaszcza Mycoplasma pneumoniae i Chlamydia pneumoniae, na występowanie obturacji oskrzeli oraz rozwój i przebieg astmy oskrzelowej (13, 15, 16, 17, 18). Powinowactwo do nabłonka dróg oddechowych człowieka i łatwość wywoływania lokalnie przewlekłego stanu zapalnego przez te drobnoustroje, w połączeniu z ich specyficznymi cechami biologicznymi spowodowały, że stanowią one przedmiot zainteresowania badaczy i klinicystów zajmujących się astmą oskrzelową.
Pośrednich dowodów sugerujących rolę tych patogenów w podtrzymywaniu procesu zapalnego dostarczyły obserwacje dotyczące poprawy kontroli astmy po zastosowaniu makrolidów u chorych na astmę ciężką /trudną, co może być rezultatem ich działania na bakterie atypowe, choć nie wyklucza się przeciwzapalnego efektu działania tych leków (19, 20, 21, 22).
ZAKAŻENIE MYCOPLASMA PNEUMONIAE A ASTMA
Badania dotyczące związku pomiędzy zakażeniem Mycoplasma pneumoniae a przebiegiem klinicznym astmy prowadzone były w większości w populacji dorosłych (18, 23, 24, 25). Kraft i wsp. ujawnili obecność antygenów Mycoplasma pneumoniae (wykorzystując technikę PCR) w popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych (BAL) prawie u 90% dorosłych pacjentów z astmą oskrzelową, sugerując potencjalny udział tego czynnika w patogenezie astmy (18). Interesujących danych dostarczyły badania Martina i wsp. którzy potwierdzili u chorych ze stabilną astmą przewlekłą obecność antygenu Mycoplasma pneumoniae metodą PCR w wydzielinie z dróg oddechowych, BAL-u lub bioptacie w 45%, przy ujemnym wyniku badania serologicznego. Jednocześnie autorzy zaobserwowali również zwiększoną ilość mastocytów w bioptacie z oskrzeli w grupie chorych z dodatnim wynikiem PCR, co sugeruje możliwą interakcję pomiędzy zakażeniem Mycoplasma pneumoniae a uczuleniem (23).
Związek pomiędzy zakażeniem Mycoplasma pneumoniae i zaostrzeniem astmy oskrzelowej u dzieci i dorosłych wykazały badania Gil i wsp., którzy ocenili częstość zakażenia na odpowiednio 5-25% (25). Z kolei Lieberman i wsp. badali udział zakażeń bakteriami atypowymi ( Chlamydia pneumoniae, Legionella pneumophila i Mycoplasma pneumoniae) u dorosłych chorych z zaostrzeniem astmy oskrzelowej i stwierdzili, że tylko w przypadku zakażenia Mycoplasma pneumoniae przebieg zaostrzenia astmy był na tyle ciężki, że chorzy wymagali hospitalizacji. Podkreślić jednak należy, że u większości pacjentów zakażonych Mycoplasma pneumoniae jednocześnie ujawniono współistnienie zakażenia wirusowego, co zasadniczo utrudnia sformułowanie ostatecznego wniosku dotyczącego roli infekcji Mycoplasma pneumoniae w wywoływaniu ciężkiego napadu astmy (24).
Zakażenie Mycoplasma pneumoniae jest często obserwowane również u dzieci chorujących na astmę. Jak wynika z badań Esposito i wsp. (26) u dzieci z ostrymi incydentami obturacji oskrzeli częściej potwierdza się zakażenie Mycoplasma pneumoniae i Chlamydia pneumoniae niż u dzieci zdrowych (na podstawie badania serologicznego w surowicy i oznaczania antygenów w wydzielinie z dróg oddechowych metodą PCR). Zakażenie Mycoplasma pneumoniae zostało udokumentowane u 22,5% dzieci, w większości powyżej 5 roku życia. Ponadto wykazano, że częstość tych zakażeń jest wyższa u dzieci, u których ustalono w wywiadzie wcześniejsze występowanie obturacji, a zastosowanie antybiotyków makrolidowych zmniejszało częstość nawrotów.
Z kolei Freymuth i wsp. (27) potwierdzili udział zakażenia Mycoplasma pneumoniae w wywoływaniu zaostrzenia astmy oskrzelowej, na podstawie oznaczenia antygenu metodą PCR, jedynie u 2,2% hospitalizowanych dzieci, a Cunningham i wsp. (34) tylko u 1% chorych. Podobne rezultaty, lecz na podstawie badania serologicznego w surowicy, uzyskali Thumerelle i wsp. (28), którzy wykazali zakażenie Mycoplasma pneumoniae tylko w 5% przypadków, spośród 82 badanych dzieci hospitalizowanych z powodu zaostrzenia astmy. Powyższe dane sugerują więc niewielką rolę zakażenia Mycoplasma pneumoniae w inicjowaniu obturacji.
Odmienne spostrzeżenia poczynili Biscardi i wsp.(17), którzy w populacji dzieci w wieku 2-15 lat, hospitalizowanych z powodu ciężkiego napadu astmy, w 20% przypadków stwierdzili ostre zakażenie Mycoplasma pneumoniae, a u pacjentów u których napad duszności wystąpił po raz pierwszy w życiu, zakażenie wymienionym patogenem dotyczyło aż 50% chorych. W świetle tych badań znaczenie zakażenia Mycoplasma pneumoniae jako czynnika inicjującego/wyzwalającego napad astmy wydaje się być istotne.
ZAKAŻENIE CHLAMYDIA PNEUMONIAE A ASTMA
Udział zakażenia Chlamydia pneumoniae w promowaniu, zaostrzaniu i modyfikowaniu przebiegu klinicznego astmy oskrzelowej u dzieci i dorosłych jest przedmiotem wielu badań intensywnie prowadzonych w ostatnich latach (15, 26, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35).
Już w 1991 roku Hahn i wsp. (29) udowodnili związek pomiędzy zakażeniem Chlamydia pneumoniae i występowaniem objawów obturacji oskrzeli u dorosłych. Z kolei Gencay i wsp. (36) stwierdzili na podstawie badania serologicznego, że u chorych na astmę oskrzelową częściej aniżeli w zdrowej populacji występują wykładniki przewlekłego zakażenia Chlamydia pneumoniae. Natomiast w badaniach Martina i wsp. (23) u 13% chorych z astmą przewlekłą stwierdzono obecność antygenów Chlamydia pneumoniae (metodą PCR) w popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych lub w wycinkach błony śluzowej oskrzeli.
Inni autorzy stwierdzili, na podstawie kryteriów serologicznych, że zakażenie Chlamydia pneumoniae może być przyczyną zaostrzeń astmy oskrzelowej, sugerując jednocześnie związek pomiędzy poziomem przeciwciał w klasie IgA a ciężkością przebiegu astmy (37).
Korelację pomiędzy zakażeniem Chlamydia pneumoniae i występowaniem zaostrzeń astmy u dzieci zaobserwowali Emre i wsp. w 1994 roku (15). Ci sami autorzy wykazali również zdolność tych wewnątrzkomórkowych patogenów do indukowania produkcji swoistych IgE u dzieci z incydentem ostrej obturacji oskrzeli (38).
Biscione i wsp. (40) stwierdzili obecność antygenu Chlamydia pneumoniae w wydzielinie z dróg oddechowych (metodą PCR) u 37% dzieci hospitalizowanych z powodu obturacji dolnych dróg oddechowych, dotyczyło to na ogół astmy oskrzelowej. W cytowanym już badaniu Esposito i wsp. (26) u dzieci z ostrymi incydentami obturacji zakażenie Chlamydia pneumoniae potwierdzono u 15,5% badanych.
Obserwacje wskazujące na fakt, iż zakażenie Chlamydia pneumoniae może indukować zaostrzenia astmy oskrzelowej i jednocześnie, iż znacząco częstsza jest obecność tych patogenów w populacji chorych na astmę, stały się przesłanką dla sformułowania hipotezy, że przewlekłe zakażenie Chlamydia pneumoniae może wpływać na naturalny przebieg astmy poprzez współuczestnictwo w wywoływaniu przewlekłego procesu zapalnego, stanowiącego istotę choroby.
Celem badania przeprowadzonego przez Cunningham i wsp. (34) było określenie roli zakażenia Chlamydia pneumoniae dla przebiegu i dynamiki astmy oskrzelowej u dzieci.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Weitzman M., et al.: Recent trends in the prevalence and severity of childhood asthma. JAMA, 1992, 268, 2673-2677. 2.The International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC). Lancet 1998, 351, 1225-1232. 3.Bręborowicz A.: Teoria "higieniczna" rozwoju alergii. Nowa Ped., 2002, 31, 260-262. 4.Johnston S.L., et al.: Community study of role of viral infections in exacerbations of asthma in 9-11 year old children. BMJ 1995, 310, 1225-1229. 5.Nicholson K.G., et al.: Respiratory viruses and exacerbation of asthma. BMJ 1993, 307, 982-986. 6.Castro-Rodriguez J.A., et al.: Association of radiologically acertained pneumonia before age 3 yr with asthmalike symptoms and pulmonary function during childhood: a prospective study. Am. J. Respir. Crit. Care Med., 1999, 159, 1891-1897 7. Johnston S.L., et al.: Role of virus infection in children with recurrent wheeze or cough. Thorax 1993, 48, 1055-1060. 8.Lemanske R.F.: Is asthma an infectious disease? Thomas A. Neff lecture. Chest., 2003, 123, 385S-390S. 9.Martinez F.D.: Viral infections and the development of asthma. Am. J. Resp. Crit. Care Med., 1995, 151, 1644-1648. 10.Nalepa P.: Chlamydia pneumoniae jako czynnik etiologiczny w chorobach układu oddechowego. Pol. Mer. Lek., 1997, 3, (16), 208-209. 11.Blasi F.:Atypical pathogens and respiratory tract infections. Eur. Respir. J., 2004, 24, 171-181. 12.Tyl J.: Chlamydiowe zakażenia dróg oddechowych u dzieci. Przegl. Ped., 2003, 33, 41-45. 13. Gendrel D.: Intracellular pathogens and asthma: Mycoplasma pneumoniae and Chlamydia pneumoniae in paediatric patiens. Eur. Respir. Rev., 1996, 6, 38, 231-234. 14.Principi N., et al.: Role of Mycoplasma pneumoniae and Chlamydia pneumoniae in children with community-acquired lower respiratory tract infections. Clin. Infect. Dis., 2001, 32, 1281-1289. 15.Emre U., et al.: The association of Chlamydia pneumoniae infection and reactive airway disease in children. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 1994, 148, 727-732. 16.Von Herzen L.C.: Role of persistent infection in the control and severity of asthma: focus on Chlamydia pneumoniae.Eur. Respir. J., 2002, 19, 546-556. 17.Biscardi S., et al.: Mycoplasma pneumoniae and asthma in children. Clin. Infect. Dis., 2004, 38, 1347-1349. 18.Kraft M., et al.: Detection of Mycoplasma pneumoniae in the airways of adults with chronic asthma. Am. J. Respir. Crit. Care Med., 1998, 158, 998-1001. 19.Black P.N.: The use of macrolides in the treatment of asthma. Eur. Respir. Rev., 1996, 38 (6), 240-243. 20.Barnes P.J., Woolcock A.J.: Difficult asthma. Eur. Respir. J., 1998, 12, 1209-1218. 21.Wales D., Woodhead M.: The anti-inflammatory effects of macrolides. Thorax 1999, 54, Suppl. 2, 558-562. 22.Labro M.T.: Anti-inflammatory activity of macrolides: a new therapeutic potential? J. Antimicrob. Chemother., 1998, 41, Suppl. B, 37-46. 23.Martin R.J., et al.: A link between chronic asthma and chronic infection. J. Allergy Cli. Immunol., 2001, 107, 595-601. 24.Lieberman D., et al.: Atypical pathogen infection in adults with acute exacerbation of bronchial asthma. Am. J. Respir. Crit. Care Med., 2003, 167, 406-410. 25.Gil J.C., et al.: Isolation of Mycoplasma pneumoniae from asthmatic patients. Ann. Allergy 1993, 70, 23-25. 26.Esposito S., et al.: Importance of acute Mycoplasma pneumoniae and Chlamydia pneumoniae infections in children with wheezing. Eur. Respir.J., 2000, 16, 1142-1146. 27.Freymuth F., et al.: Detection of viral, Chlamydia pneumoniae and Mycoplasma pneumoniae infections in exacerbations of asthma in children. J. Clin. Virol., 1999, 13, 131-139. 28.Thumerelle C., et al.: Role of viruses and atypical bacteria in exacerbations of asthma in hospitalized children; a prospective study in the Nord-Pas de Calais Region (France). Pediatr. Pulmonol., 2003, 35, 75-82. 29.Hahn D.L., et al.: Association of Chlamydia pneumoniae (strain TWAR) infection with wheezing, asthmatic bronchitis and adult-onset asthma. JAMA 1991, 266, 225-230. 30.Hahn D.L., McDonald R.: Can acute Chlamydia pneumoniae respiratory tract infection initiate chronic asthma? Ann. Allergy Asthma Immunol., 1998, 81, 339-344. 31.Esposito S., Principi N.: Asthma in children: are chlamydia or mycoplasma involved? Paediatr. Drugs 2001, 3, 159-168. 32.Cook P.J., et al.: Chlamydia pneumoniae and asthma. Thorax 1998, 53, 254-259. 33.Korppi M., et al.: Chlamydia pneumoniae and newly diagnosed asthma: a case-control study in 1 to 6-year-old children. Respirology 2004, 9, 255-259. 34.Cunnihgham A.F., et al.: Chronic Chlamydia pneumoniae infection and asthma exacerbations in children. Eur. Respir. J., 1998, 11, 345-349. 35.Kraft M., et al.: Mycoplasma pneumoniae and Chlamydia pneumoniae in asthma. Effect of Clarithromycin. Chest 2002, 121, 1782-1788. 36.Gencay M., et al.: Increased frequency of Chlamydia pneumoniae antibodies in patients with asthma. Am. J. Respir. Crit. Care Med., 2001, 163, 1097-1100. 37.Black P.N., et al.: Serological evidence of infection with Chlamydia pneumoniae is related to the severity of asthma. Eur. Respir. J., 2000, 15, 254-259. 38.Emre U., et al.: Detection of anti- Chlamydia pneumoniae IgE in children with reactive airways disease. J. Infect. Dis., 1995, 172, 265-267. 39.Hahn D.L., et al.: Evidence for Chlamydia pneumoniae infection in steroid-dependant asthma. Ann. Allergy Asthma Immunol., 1998, 80, 45-49. 40.Biscione G.L., et al.: Prevalence of Chlamydia pneumoniae in children admitted to hospital with acute respiratory illness using PCR. Eur. Respir. J., 1998, 12, suppl. 28, 148s. 41.Black P.N., et al.: Trial of roxitromycin in subjects with asthma and serological evidence of infection with Chlamydia pneumoniae. Am. J. Respir. Crit. Care Med., 2001, 166, 536-541. 42.Amayasu H., et al.: Clarithromycin suppresses bronchial hyperresponsiveness associated with eosinophilic inflammation in patients with asthma. Ann. Allergy Asthma Immunol., 2000, 84, 594-598. 43.Johnston S.L.: Is Chlamydia pneumoniae important in asthma? Am. J. Respir. Crit. Care Med., 2001, 164, 513-516. 44.Blasi F., et al.: Atypical pathogens and asthma: can they influence the natural history of the disease? Monaldi Arch. Chest Dis., 2001, 56, 276-280. 45. Rodel J., et al.: Production of basic fibroblast growth factor and interleukin 6 by human smooth muscle cells following infection with Chlamydia pneumoniae. Infect. Immun., 2000, 68, 3635-3641. 46.Emeryk A., Bartkowiak-Emeryk M.: Chlamydia pneumoniae and Mycoplasma pneumoniae infections and asthma. Alergia Astma Immunol., 2002, 7 (Suppl. 3), 77-80.
