Evaluation of the constitution of children aged 8-10 from the Włoszczowa district (province: Świętokrzyskie)

Romana Pawlińska-Chmara, Dorota Kulik-Nowak

Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Czytelnia Medyczna » Nowa Pediatria » 2/2005 » Ocena budowy ciała dzieci w wieku 8-10 lat z powiatu Włoszczowa (województwo świętokrzyskie)

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu

Romana Pawlińska-Chmara¹, Dorota Kulik-Nowak²

Ocena budowy ciała dzieci w wieku 8-10 lat z powiatu Włoszczowa (województwo świętokrzyskie)

Evaluation of the constitution of children aged 8-10 from the Włoszczowa district (province: Świętokrzyskie)

¹z Katedry Biologii Molekularnej i Eksperymentalnej, Uniwersytet Opolski
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Adam Latała
²z Zespołu Szkół Elektrycznych w Opolu

Streszczenie
The purpose of this paper is the evaluation of the constitution of boys and girls aged from 8 to 10, coming from rural and urban communities of selected municipalities in the Wloszczowa district in 2002-2004.
Moreover, the following was evaluated:
1. Psyhical development level in the children examined
2. Secular changes in the growth of children, throughout thirty years.

Słowa kluczowe: evaluation of the constitution.

Wstęp

Istotnym punktem zainteresowania współczesnej biologii, w tym przede wszystkim antropologii jest zjawisko rozwoju biologicznego dzieci, w danym środowisku ich życia.

Potwierdza to Nowak-Starz (w Malinowski i in., 2002) pisząc, że rozwój fizyczny człowieka, jako wskaźnik zdrowia jest nadal tematem wielu opracowań nie tylko auksologów, lekarzy i antropologów. Procesy wzrastania i dojrzewania są również przedmiotem uwagi nauczycieli i rodziców, coraz częściej samych zainteresowanych, czyli dzieci i młodzieży. Przyczyną tego jest fakt, że prawidłowo i harmonijnie przebiegający rozwój od poczęcia do pełnej dojrzałości biologicznej w znacznym stopniu decyduje o wartościach zdrowotnych i możliwościach psychofizycznych w wieku dorosłym.

Szczególną uwagę przywiązuje się do badań nad rozwojem fizycznym dzieci, gdyż poziom rozwoju biologicznego dzieci traktowany jest powszechnie jako wskaźnik zdrowia i stanu odżywienia populacji. Analiza oceny stanu rozwoju pozwala na uzasadnienie działań optymalizujących właściwości środowiskowe, a więc na kształtowanie cywilizacyjno-kulturowych czynników rozwoju (Wolański, 1968).

Według Kopczyńskiej-Sikorskiej (1986) jednym z wielkich osiągnięć medycyny jest udowodnienie, że ustrój dziecka nie jest bynajmniej miniaturą ustroju człowieka dorosłego, ale wykazuje zasadnicze różnice w zakresie przemian metabolicznych i odporności, a także reakcji na różne czynniki szeroko pojętego środowiska. Ustrój rosnący jest niezwykle plastyczny, toteż jakość życia człowieka dorosłego w dużej mierze zależy od ukształtowania zarówno torów metabolicznych, jak i osobowości dziecka już w najwcześniejszym etapie jego życia.

Cechy somatyczne dziecka, jako pozytywne mierniki jego zdrowia i rozwoju, są wynikiem morfologicznej adaptacji organizmu do otaczającego środowiska. Korzystne lub niekorzystne wpływy środowiskowe modyfikują genetycznie uwarunkowany przebieg rozwoju, co wyraża się zmianami w wielkości i tempie wzrastania poszczególnych cech. Wynika to z tego, iż każdy organizm odpowiada na bodźce środowiskowe w sposób zróżnicowany, w zależności od jego ekosensytywności, siły działania danego bodźca, a także od określonej genetycznie zdolności przystosowawczej (adaptabilności).

W przypadku dziecka wszystkie czynniki zewnętrzne wpływają tym efektywniej, im dziecko jest młodsze, kształtując jego rozwój. Efekt działania danych czynników zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych znajduje swe odbicie w budowie ciała dziecka.

Z wielokrotnie przeprowadzanych badań wynika, że dzieci mieszkające w dużych miastach, pochodzące z rodzin małodzietnych, których rodzice posiadają wykształcenie co najmniej średnie, wykazują wyższy poziom rozwoju somatycznego w porównaniu do rówieś- ników, których odpowiednie warunki społeczno-ekonomiczne są gorsze. Taka wyraźna zależność rozwoju fizycznego dzieci od czynników środowiskowych motywuje do badania relacji między środowiskiem życia, a rozwojem funkcjonalnym młodego pokolenia.

Cel pracy

Celem niniejszego opracowania jest ocena budowy ciała chłopców i dziewcząt w wieku od 8 do 10 lat, pochodzących ze środowiska wiejskiego i miejskiego wybranych gmin powiatu Włoszczowa w roku 2002-2004.

Ponadto oceniano:

1. Poziom rozwoju fizycznego badanych dzieci;

a. w odniesieniu do norm ustalonych przez Jopkiewicza dla „Dziecka kieleckiego”,

b. w odniesieniu do norm zaprezentowanych przez Palczewską i Niedźwiecką dla dzieci warszawskich.

2. Zmiany sekularne w rozwoju dzieci na przestrzeni trzydziestu lat.

1. CHARAKTERYSTYKA GEOGRAFICZNO-EKONOMICZNA MIEJSCA ZAMIESZKANIA BADANYCH DZIECI

W każdej populacji czy subpopulacji u dzieci i młodzieży w tym samym wieku kalendarzowym występuje duże indywidualne zróżnicowanie w wysokości i masie ciała. Różnice te są uwarunkowane dwiema grupami czynników: różnorodnością genetyczną osobników oraz wpływem warunków środowiskowych. W analizowanych cechach biologicznych ludności polskiej nie wykazano wyraźnych różnic genetycznych (Gronkiewicz, 1996).

Stąd też notowane przez antropologów i lekarzy różnice w wysokości i masie ciała dzieci i młodzieży są przede wszystkim odbiciem dużego zróżnicowania warunków życia rodzin i całych grup ludzkich (m.in. Waliszko i wsp. 1980, Charzewski 1981, Dutkiewicz 1985, Bielicki 1989, Bielicki i wsp. 1992, Łaska-Mierzejewska i Łuczak 1993).

Zatem dobre warunki społeczno-bytowe będą gwarantować prawidłowy wzrost i rozwój dziecka, natomiast złe będą wpływać hamująco na genetycznie zdeterminowane możliwości jego wzrostu i rozwoju. Warto zatem przyjrzeć się bliżej warunkom geograficzno-ekonomicznym, w których następował wzrost badanych dzieci z powiatu Włoszczowa.

Powiat Włoszczowa jest jednym z trzynastu powiatów tworzących województwo świętokrzyskie. Jego powierzchnia wynosi około 910,4 km². Jest on utworzony z sześciu gmin (ryc. 1):

Ryc. 1. Mapa powiatu Włoszczowa z uwzględnieniem tworzących je gmin.

– gmina wiejska Kluczewsko,

– gmina wiejska Krasocin,

– gmina wiejska Moskorzew,

– gmina wiejska Radków,

– gmina wiejska Secemin,

– gmina miejsko-wiejska Włoszczowa.

Badania dotyczące oceny budowy ciała dzieci z rozpatrywanego powiatu przeprowadzono na terenie czterech wybranych gmin: Radków, Moskorzew, Secemin i Włoszczowa – wieś, które charakteryzują środowisko wiejskie badanych dzieci, oraz na terenie gminy Włoszczowa – miasto, która reprezentuje środowisko miejskie. Dane statystyczne dotyczące tych gmin zaczerpnięto z: „Podstawowe informacje ze spisu powszechnego 2002” (tab. 1-5).

Tabela 1. Ludność w gminach Włoszczowa, Radków, Moskorzew i Secemin (źródło: Spis Powszechny, 2002).

Rozpatrywana gmina		Powierzchnia w km²	Miejscowości	Ludność ogółem	Gęstość zaludnienia
Moskorzew		72	14	3009	42
Radków		86	13	2775	32
Secemin		164	20	5339	32
Włoszczowa	miasto	30	1	10785	359
Włoszczowa	wieś	224,4	25	9772	44

Tabela 2. Ludność w wieku trzynastu lat i więcej wg poziomu wykształcenia i płci (źródło: Spis Powszechny, 2002).

Środowisko			Miejskie (gmina - Włoszczowa miasto)		Wiejskie (gminy - Moskorzew, Radków, Secemin i Włoszczowa wieś)
Płeć			Kobiety	Mężczyźni	Kobiety	Mężczyźni
Poziom wykształcenia	Wyższe	N	585	427	378	209
	Wyższe	%	12,2	9,9	4,3	2,4
	Średnie	N	2204	1521	2045	1425
	Średnie	%	40	35,2	23,2	16,5
	Zasadnicze zawodowe	N	562	1242	1464	2995
	Zasadnicze zawodowe	%	11,7	28,7	16,6	34,6
	Podstawowe ukończone	N	1283	1034	4159	3641
	Podstawowe ukończone	%	26,7	23,9	47,1	42,1
	Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego	N	163	96	786	375
	Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego	%	3,4	2,2	8,9	4,3
Ogółem		N	4797	4321	8832	8645

Tabela 3. Aktywność zawodowa ludności w wieku 15 lat i więcej (informacja ze spisu powszechnego).

Środowisko	Ogółem	Aktywni zawodowo		Stopa bezrobocia w %
Środowisko	Ogółem	pracujący	bezrobotni	Stopa bezrobocia w %
Miejskie - Włoszczowa miasto	5199	4014	1185	22,8
Wiejskie - gminy Moskorzew, Radków, Secemin, Włoszczowa wieś	10256	8744	1512	14,7

Tabela 4. Ludność wg głównego źródła utrzymania (źródło: Spis Powszechny, 2002).

Środowisko		Ogółem	Utrzymująca się
			z pracy			z pozostałych źródeł
			najemnej	na rachunek własny		z emerytur	z rent
				razem	w tym w swoim gospodarstwie rolnym (działce rolnej)
Miejskie - Włoszczowa/miasto	N	9845	6233	1081	171	1543	988
	%		63,3	11,0	1,7	15,7	10,0
Wiejskie - gminy Moskorzew, Radków, Secemin, Włoszczowa/wieś	N	19686	6796	5698	5135	4768	2424
	%		34,5	29,0	36,1	24,2	12,3

Tabela 5. Struktura agrarna gospodarstw rolnych na terenie powiatu Włoszczowa (informacja ze spisu powszechnego).

Środowisko		Liczba gospodarstw	Powierzchnia użytków rolnych w ha
Środowisko		Liczba gospodarstw	do 1ha	1-2 ha	2-5 ha	5-10 ha	powyżej 10 ha
Wiejskie	N	4501	617	448	1365	1546	525
Wiejskie	%	4501	13,7	10,0	30,3	34,3	11,7
Miejskie	N	829	448	154	167	49	11
Miejskie	%	829	54,0	18,6	20,1	5,9	1,3

Na podstawie zestawionych danych widzimy, że największą powierzchnię stanowi gmina Włoszczowa –wieś. Jednakże gęstość zaludnienia jest tutaj porównywalna z innymi gminami wiejskimi (Moskorzewem, Radkowem czy Seceminem). Największe skupienie ludności obserwujemy w samym mieście Włoszczowa.

Jednym z czynników środowiskowych, który ma istotny wpływ na poziom rozwoju biologicznego dzieci jest poziom wykształcenia rodziców. Ze względu na fakt, że analizowany powiat Włoszczowa jest w przeważającej większości terenem wiejskim, dlatego też poziom wykształcenia tutejszych mieszkańców jest stosunkowo niski (tab. 2).

Powyższe zestawienie danych potwierdza istnienie dobrze znanego zjawiska występowania wyższego poziomu wykształcenia ludności miejskiej. Zarówno w mieście, gdzie większy odsetek stanowią osoby z wykształceniem średnim, jak i na wsi, gdzie więcej jest osób z wykształceniem podstawowym, zauważa się wyższy poziom wykształcenia kobiet niż mężczyzn (ryc. 2-3).

Ryc. 2. Wykształcenie kobiet na wsi i w mieście – powiat Włoszczowa.

Ryc. 3. Wykształcenie mężczyzn na wsi i w mieście – powiat Włoszczowa.

Zauważamy, że kobiety i mężczyźni zarówno z wykształceniem średnim jak i wyższym występują ponad- dwukrotnie częściej w mieście Włoszczowa niż w otaczających je wsiach.

Z poziomem wykształcenia wiąże się możliwość uzyskania lepszej pozycji na rynku pracy, czyli aktywność ekonomiczna ludności. Im lepsze wykształcenie tym większa możliwość uzyskania pracy.

Oceniając aktywność zawodową ludności dwóch analizowanych środowisk (tab. 3), zauważamy, że większa stopa bezrobocia charakteryzuje środowisko miejskie – 22,8% (obecnie stopa bezrobocia w Polsce wynosi średnio 20,5%).

Poniżej przedstawiono zestawienie ludności wg głównego źródła utrzymania (tab. 4). Dla ludności zamieszkującej miasto główne źródło utrzymania stanowi praca najemna, a w następnej kolejności emerytury. Natomiast dla ludności wiejskiej główne źródło utrzymania stanowi praca we własnym gospodarstwie rolnym, a następnie praca najemna.

Według danych uzyskanych z narodowego spisu powszechnego 2002, pod pojęciem praca najemna należy rozumieć pracę:

– poza rolnictwem w sektorze publicznym,

– poza rolnictwem w sektorze prywatnym,

– w rolnictwie w sektorze publicznym,

– w rolnictwie w sektorze prywatnym.

Na terenie gmin wiejskich istnieją obecnie tylko trzy zakłady produkcyjne (gmina Secemin), które zatrudniają niewielką liczbę ludności. Większą możliwością zatrudnienia ludności charakteryzuje się miasto Włoszczowa, na terenie którego występuje szereg zakładów produkcyjnych. Obecnie zarejestrowanych jest ponad 1500 różnego rodzaju podmiotów gospodarczych.

Niski poziom wykształcenia, brak miejsc pracy są przyczyną wysokiej stopy bezrobocia obserwowanej na terenie powiatu Włoszczowa. Z kolei wymienione wyżej czynniki są przyczyną trudnej sytuacji społeczno-ekonomicznej wielu rodzin.

Powiat Włoszczowa jest obecnie regionem raczej rolniczym. Niemniej jednak, barierą utrudniającą rozwój rolnictwa na terenie powiatu, jest między innymi słaba jakość gleb, rozdrobnienie gospodarstw (tab. 5) oraz brak – oprócz Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej we Włoszczowie – większych zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego.

Jak już wyżej zaznaczono główne źródło utrzymania dla ludności wiejskiej stanowią gospodarstwa rolne, zwykle o niewielkiej powierzchni od 5-10 ha lub od 2-5 ha. Duży odsetek gospodarstw rolnych występujących w miejscowości Włoszczowa wskazuje na to, że rozpatrywane miasto powiatowe nie stanowi obszaru typowo miejskiego.

2. MATERIAŁ I METODY BADAŃ

2.1 Opis materiału i metod badań

Materiał opracowania stanowią pomiary antropometryczne chłopców i dziewcząt w wieku 8-10 lat, pochodzących ze środowiska wiejskiego i miejskiego (tab. 6). Badania te zostały przeprowadzone w latach 2002-2004 na terenie powiatu Włoszczowa województwa świętokrzyskiego. Badaniami objęto szkoły publiczne na terenie czterech gmin:

Tabela 6. Liczebność badanych dzieci na terenie wybranych gmin powiatu Włoszczowa.

Środowisko	Gmina	Liczebność chłopców	Liczebność dziewcząt
Wiejskie	Secemin	112	120
	Radków	24	23
	Moskorzew	33	43
	Ogółem	169+7*	186+9*
Miejskie	Włoszczowa Miasto	132	141
Liczba zbadanych dzieci ogółem		308	336

* dzieci z okolicznych wiosek dowożone do szkół na terenie Włoszczowy.

1. Gmina Secemin

Pomiary antropometryczne przeprowadzono w czerwcu i wrześniu 2002 roku, uczestniczyło w nich łącznie 232 dzieci.

2. Gmina Radków:

3. Gmina Moskorzew:

4. Gmina Włoszczowa:

Badania na terenie gmin Radków, Moskorzew i Włoszczowa wykonano w lutym 2004 roku; wzięło w nich udział 412 dzieci. Łącznie zbadano (w latach 2002-2004) 644 dzieci, w tym 308 chłopców i 336 dziewczynek.

Materiał podzielono na coroczne klasy wieku. Przedziały wiekowe i liczebność dla poszczególnych lat przedstawiono w tabeli 7.

Tabela 7. Wiek badanych dzieci (w latach).

Wiek kalendarzowy	Przedziały wiekowe	Liczebność chłopców	Liczebność dziewcząt
8	7,50 - 8,49	95	106
9	8,50 - 9,49	110	129
10	9,50 - 10,49	103	101

Liczebność badanych dzieci z uwzględnieniem wieku, płci i pochodzenia zawiera tabela 8.

Tabela 8. Liczebność chłopców i dziewcząt z miasta i wsi w poszczególnych klasach wieku.

Wiek (lata)	Środowisko miejskie		Środowisko wiejskie
Wiek (lata)	chłopcy	dziewczynki	chłopcy	dziewczynki
8	41	47	54	59
9	47	51	63	78
10	44	43	59	58
Ogółem	132	141	176	195

Charakterystykę somatometryczną dzieci z powiatu Włoszczowa w wieku od 8 do 10 lat przeprowadzono w oparciu o badania antropometryczne i wywiad ankietowy.

Wykonano następujące pomiary ciała:

1. wysokość ciała [B-v w cm],

– mierzona w pozycji wyprostowanej od podstawy (basis) do wierzchołka głowy (vertex), przy użyciu antropometra Martina,

1) masa ciała [kg],

– określona przy użyciu wagi lekarskiej,

2) szerokość barków [a-a w cm],

– tj. odległość między wyrostkami barkowymi (acromion-acromion), za pomocą cyrkla kabłąkowego,

3) szerokość klatki piersiowej [thl-thl w cm],

– mierzona jak wyżej, jako odległość między dwoma najbardziej bocznie położonymi punktami na żebrach w linii pachowej (punkty thoracolaterale-thl) na wysokości punktu xi,

4) głębokość klatki piersiowej [ths-xi w cm],

– mierzona jak wyżej, jako odległość między punktem xi a punktem leżącym na tej samej wysokości – na szczycie wyrostka kolczystego (punkt thoracospinale-ths),

obwody (cm) określono przy użyciu taśmy krawieckiej:

5) obwód klatki piersiowej w spoczynku mierzono poziomo przez spojenie trzonu mostka z wyrostkiem mieczykowatym (punkt xiphoidale – xi) i przez dolne kąty łopatek,

6) obwód klatki piersiowej we wdechu i wydechu na tej samej wysokości, z których wyliczono „rozmach” klatki piersiowej,

7) obwód ramienia mierzony w połowie długości swobodnie opuszczonego ramienia,

8) obwód uda mierzony tuż poniżej pośladków.

Zastosowano metodę ankietową (aneks – załącznik 1) w celu uzyskania dodatkowych informacji uwzględniających:

1) płeć,

2) datę badania,

3) datę urodzenia,

4) liczbę rodzeństwa,

5) kolejność urodzenia,

6) miejsce zamieszkania (miasto, miasteczko, wieś),

7) wykształcenie rodziców,

8) palenie papierosów przez rodziców badanych dzieci,

9) ilość spożywanych posiłków w ciągu dnia,

10) najczęściej spożywane produkty,

11) posiadanie gospodarstwa rolnego przez rodziców,

12) zatrudnienie rodziców.

Częstość uwzględnionych w ankiecie różnych wariantów odpowiedzi została przedstawiona za pomocą wartości odsetkowych.

Natomiast dane pomiarowe cech somatometrycznych badanych chłopców i dziewcząt w wieku od 8 do 10 lat scharakteryzowano przy zastosowaniu prostych metod statystyki matematycznej (Łomnicki, 2000).

Istotność różnic między wartościami średnich arytmetycznych ośmiu cech antropometrycznych chłopców i dziewcząt określona została za pomocą testu Studenta.

Test ten umożliwił zweryfikowanie postawionej hipotezy HM₀, która mówi, że:

– nie ma istotnych różnic statystycznych pomiędzy średnimi rozpatrywanej cechy somatometrycznej w porównywanych grupach.

Prawdopodobieństwo spełnienia powyższej hipotezy określono na poziomie istotności (p) 0,05; 0,01 i 0,001, a

Testowanie hipotezy odbywa się w oparciu o zależność jeżeli a>p to na danym poziomie istotności potwierdzam hipotezę zerową, natomiast gdy a

Za pomocą współczynnika zmienności V określona została zmienna osobnicza wartość pomiarów w próbach (Łomnicki, 2000):

Dla scharakteryzowania proporcji ciała chłopców i dziewcząt zastosowano wskaźnik – masy ciała i wskaźnik klatki piersiowej (Strzałko, Malinowski, 1989):

– wskaźnik masy ciała - BMI (Body Mass Index)

masa ciała [kg]

(wysokość ciała)² [m]

– wskaźnik klatki piersiowej

ths-xi

x 100

thl-thl

2.2. Charakterystyka środowiska rodzinnego badanych dzieci

Na podstawie informacji udzielanych przez dzieci w wywiadzie ankietowym, uzyskano dane, które pozwalają na charakterystykę środowiska rodzinnego, w jakim przebiegał wzrost i rozwój badanych dzieci (tab. 9-22).

Dane w tabeli 9 i 10 wskazują (zgodnie ze znaną prawidłowością), że rodzice badanych dziewcząt i chłopców z miasta reprezentują wyższy poziom wykształcenia w stosunku do rodziców dzieci wiejskich. Największy odsetek wśród rodziców dziewczynek z miasta stanowi wykształcenie średnie, podobnie dla matek ze wsi, natomiast dla ojców ze wsi – wykształcenie zawodowe. Warto zwrócić uwagę na fakt, że matki badanych dziewcząt i chłopców z obydwu środowisk charakteryzują się wyższym poziomem wykształcenia w porównaniu do ojców (większy odsetek z wykształceniem średnim i wyższym).

Tabela 9. Wykształcenie rodziców badanych dziewcząt ze wsi i miasta powiatu Włoszczowa.

Płeć	Rodzice	Wykształcenie
		Podstawowe		Zawodowe		Średnie		Wyższe
		N	%	N	%	N	%	N	%
Dziewczynki - wieś	Ojciec	29	14,9	106	54,6	49	25,3	10	5,2
	Matka	28	14,4	69	35,4	85	43,6	13	6,7
	Ogółem	57	14,7	175	45,0	134	34,4	23	5,9
Dziewczynki - miasto	Ojciec	11	7,9	50	35,7	60	42,9	19	13,6
	Matka	10	7,1	41	29,1	66	46,8	24	17,0
	Ogółem	21	7,5	91	32,4	126	44,8	43	15,3

Tabela 10. Wykształcenie rodziców badanych i chłopców ze wsi i miasta powiatu Włoszczowa.

Płeć	Rodzice	Wykształcenie
		Podstawowe		Zawodowe		Średnie		Wyższe
		N	%	N	%	N	%	N	%
Chłopcy - wieś	Ojciec	25	14,4	94	54,0	46	26,4	9	5,2
	Matka	26	14,8	62	35,2	78	44,3	10	5,7
	Ogółem	51	14,6	156	44,6	124	35,4	19	5,4
Chłopcy - miasto	Ojciec	9	7,0	45	35,2	56	43,8	18	14,1
	Matka	10	7,6	37	28,0	64	48,5	21	15,9
	Ogółem	19	7,3	82	31,5	120	46,2	39	15,0

Rozpatrując liczbę rodzeństwa badanych dzieci powiatu Włoszczowa (tab. 11-12) zauważamy, że struktura rodzin dla miasta i wsi jest typowa. Największy odsetek w obydwu środowiskach stanowią dzieci posiadające jedno rodzeństwo, za wyjątkiem chłopców wiejskich, dla których charakterystyczna jest obecność dwojga, a następnie trojga i więcej rodzeństwa. Większą częstość jedynaków obserwuje się dla miasta (około 14%), niż dla wsi (około 6%), natomiast większą liczbę rodzin wielodzietnych zauważamy wśród dzieci wiejskich.

Tabela 11. Liczba rodzeństwa badanych dzieci z miasta Włoszczowa.

Płeć	Liczba rodzeństwa
	Brak rodzeństwa		1		2		3 i więcej
	N	%	N	%	N	%	N	%
Dziewczynki	22	15,6	61	43,3	40	28,3	18	12,8
Chłopcy	17	12,9	65	49,2	22	16,7	28	21,2
Ogółem	39	14,3	126	46,2	62	22,7	46	16,8

Tabela 12. Liczba rodzeństwa badanych dzieci z środowiska wiejskiego.

Płeć	Liczba rodzeństwa
	Brak rodzeństwa		1		2		3 i więcej
	N	%	N	%	N	%	N	%
Dziewczynki	9	4,6	86	44,1	61	31,3	39	20,0
Chłopcy	13	7,4	49	27,8	62	35,2	52	29,6
Ogółem	22	5,9	135	36,4	123	33,2	91	24,5

Dane zawarte w tabeli 13 i 14, dotyczące kolejności urodzenia, wskazują, że największy odsetek zarówno wśród badanych dzieci miejskich jak i wiejskich stanowią dzieci pierworodne, a w następnej kolejności dzieci urodzone jako drugie. Należy zwrócić uwagę, że odsetek dzieci urodzonych jako pierwsze i drugie jest znacznie większy dla dzieci miejskich. Najmniejszy odsetek stanowią dzieci urodzone jako czwarte, przy czym odsetek ten jest ponaddwukrotnie wyższy dla dzieci wiejskich. Różnice te wynikają z różnej częstości rodzin wielodzietnych na wsi i w mieście.

Tabela 13. Kolejność urodzenia badanych dzieci z miasta Włoszczowa.

Płeć	Kolejność urodzenia
	1		2		3		4 i więcej
	N	%	N	%	N	%	N	%
Dziewczynki	60	42,6	49	34,8	24	17,0	8	5,6
Chłopcy	59	44,7	51	38,6	14	10,6	8	6,1
Ogółem	119	43,6	100	36,6	38	13,9	16	5,9

Tabela 14. Kolejność urodzenia badanych dzieci ze wsi.

Płeć	Kolejność urodzenia
	1		2		3		4 i więcej
	N	%	N	%	N	%	N	%
Dziewczynki	82	42,0	47	24,1	37	19,0	29	14,9
Chłopcy	68	38,6	53	30,1	33	18,8	22	12,5
Ogółem	144	38,8	106	28,6	70	18,9	51	13,7

Głównym i zarazem jedynym źródłem utrzymania dla wielu rodzin wiejskich jest gospodarstwo rolne. Z danych ujętych w tabeli 15 wynika, że gospodarstwo rolne jest głównym źródłem utrzymania dla około 73% rodzin badanych dzieci wiejskich, jednocześnie zauważamy, że rodzice dzieci miejskich (a więc zamieszkujących we Włoszczowie) nie posiadają gospodarstwa rolnego.

Tabela 15. Zestawienie statystyczne rodziców posiadających gospodarstwo rolne w zależności od środowiska i płci badanych dzieci.

Płeć	Rodzice
	Posiadający gospodarstwo rolne		Nieposiadający gospodarstwa rolnego
	N	%	N	%
Dziewczynki - wieś	143	73,3	52	26,7
Dziewczynki - miasto	-	-	141	100
Chłopcy - wieś	129	73,3	47	26,7
Chłopcy - miasto	-	-	132	100

Częstość spożywanych posiłków oraz rodzaje produktów ujęto również w wywiadzie ankietowym jako ważny czynnik rozwoju dziecka, a uzyskane informacje zestawiono w tabeli 16 i 17.

Zawarte informacje w tabeli 16 i 17 wskazują, że większa częstość i regularność spożywania posiłków we wszystkich rozpatrywanych grupach wieku charakteryzuje dzieci z miasta. Posiłkiem, którego dzieci najczęściej nie jedzą w obu porównywanych środowiskach jest śniadanie, w drugiej kolejności kolacja. Natomiast obiad jest spożywany przez wszystkie ankietowane dzieci.

Tabela 16. Częstość spożywania posiłków w ciągu dnia przez dzieci miejskie w zależności od wieku (Włoszczowa- miasto).

Wiek dzieci	Ilość posiłków spożywanych w ciągu dnia
	Śniadanie			Obiad			Kolacja
	codziennie	Nie codziennie	Nie jem	codziennie	Nie codziennie	Nie jem	codziennie	Nie codziennie	Nie jem
	%	%	%	%	%	%	%	%	%
8	80,1	15,7	4,2	96,5	3,5	-	83,8	13,2	3,0
9	74,9	18,3	6,8	93,7	6,3	-	81,1	15,2	3,7
10	68,3	20,2	11,5	91,7	8,3	-	72,9	18,3	8,8
Ogółem	74,4	18,1	7,5	94,0	6,0	-	79,2	15,6	5,2

Tabela 17. Częstość spożywania posiłków przez dzieci wiejskie powiatu Włoszczowa.

Wiek dzieci	Ilość posiłków spożywanych w ciągu dnia
	Śniadanie			Obiad			Kolacja
	codziennie	Nie codziennie	Nie jem	codziennie	Nie codziennie	Nie jem	codziennie	Nie codziennie	Nie jem
	%	%	%	%	%	%	%	%	%
8	58,7	31,3	10,0	87,8	12,2	-	77,1	14,4	8,5
9	60,8	26,0	13,2	93,9	6,1	-	75,8	15,1	9,1
10	48,3	34,1	17,6	84,7	15,3	-	69,0	20,2	10,8
Ogółem	55,9	30,5	13,6	88,8	11,2	-	74,0	16,6	9,4

Częstość spożywania posiłków wśród dzieci miejskich maleje regularnie wraz z wiekiem. Natomiast wśród dzieci wiejskich największą częstość spożywania posiłków (z trudnych do wyjaśnienia powodów), obserwuje się dla 9-latków, zaś najmniejszą dla 10-latków.

Dane ujęte w analizowanych tablicach wskazują jednoznacznie, że największą nieregularnością spożywania posiłków w ciągu dnia w porównywanych środowiskach charakteryzują się dzieci 10-letnie.

Oprócz częstości spożywania posiłków pytano o najczęściej spożywane produkty przez badane dzieci.

Z produktów mlecznych dzieci w wywiadzie ankietowym wymieniały – sery, masło, margarynę, śmietanę, jogurty, mleko i zupy mleczne. Wśród produktów zasobnych w tłuszcze dzieci zgłaszały – wędliny i potrawy z mięsem. Ze słodyczy dzieci podawały; różnego rodzaju batony, ciastka, cukierki, ciasta, bułki słodkie.

Z udzielonych odpowiedzi wynika (tab. 18), że największy odsetek najczęściej spożywanych produktów wśród dziewczynek i chłopców z miasta stanowi mięso i produkty zasobne w tłuszcze, a w następnej kolejności produkty mleczne. Natomiast w środowisku wiejskim największą częstość przyjmowanych produktów odnotowuje się dla przetworów mlecznych. Słodycze w obu środowiskach u obu płci wymieniane są ze znikomą częstością.

Tabela 18. Najczęściej spożywane produkty przez dzieci z miast i wsi powiatu Włoszczowa.

Środowisko	N	Produkty
		Mleczne		mięso, tłuszcze		słodycze
		N	%	N	%	N	%
Dziewczynki
Miejskie	141	57	40,4	79	56,0	5	3,6
Wiejskie	195	112	57,4	77	39,5	6	3,1
Chłopcy
Miejskie	132	50	37,9	78	59,1	4	3,0
Wiejskie	176	95	54,0	72	40,9	9	5,1

Warto również zaznaczyć, że nieco częstsze spożywanie produktów mlecznych obserwujemy wśród dziewcząt niż chłopców obydwu środowisk. Z kolei chłopcy, zwłaszcza z miasta, częściej niż dziewczynki spożywają produkty mięsne i zasobne w tłuszcze.

Podsumowując należy stwierdzić, że w diecie codziennej dzieci z miasta przeważają produkty zasobne w mięso i tłuszcze, natomiast u dzieci ze wsi produkty i przetwory mleczne.

Wśród szkodliwych czynników środowiskowych coraz częściej, poza paleniem tytoniu, wymienia się bierne wdychanie dymu tytoniowego (tab. 19).

Tabela 19. Odsetkowe zestawienie rodziców palących i niepalących badanych dzieci miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Środowisko	Matki				Ojcowie
	Palące		Niepalące		Palący		Niepalący
	N	%	N	%	N	%	N	%
Miejskie	88	32,1	185	67,9	120	44,7	148	55,3
Wiejskie	77	17,8	305	82,2	143	39,0	225	61,0

W obydwu analizowanych środowiskach większy odsetek stanowią rodzice niepalący.

Jednak narażenie na dym tytoniowy występuje zdecydowanie częściej wśród dzieci z miasta niż ze wsi. W obu środowiskach ojcowie palą częściej niż matki.

3. Cechy somatometryczne badanych dzieci z miasta i wsi powiatu Włoszczowa

a) Dziewczęta

Uzyskane dane pomiarowe pozwoliły na wyliczenie wartości średnich charakteryzujących analizowane cechy dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa (tab. 20, ryc. 4-13).

Tabela 20. Zestawienie porównawcze cech somatometrycznych badanych dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Cecha	Dziewczęta - miasto				Wiek	Dziewczęta - wieś
Cecha	N	c	s	V	Wiek	N	c	s	V
Wysokość ciała (B- v) [cm]	47	129,51**	4,97	3,84	8	59	126,37**	5,06	4,01
	51	134,96**	5,98	4,43	9	78	131,73**	6,09	4,62
	43	138,31	6,67	4,82	10	58	136,47	6,34	4,65
Masa ciała [kg]	47	27,88	6,29	22,57	8	59	26,01	5,92	22,74
	51	30,56*	6,74	21,98	9	78	27,98*	5,16	18,45
	43	32,38	6,99	21,59	10	58	31,31	7,02	22,41
Obwód ramienia [cm]	47	19,63	2,17	11,04	8	59	18,84	2,23	11,85
	51	20,12**	2,87	14,25	9	78	18,90**	1,89	10,01
	43	20,72	3,38	16,30	10	58	20,33	2,50	12,31
Obwód uda [cm]	47	40,30***	4,53	11,23	8	59	36,16***	4,73	13,09
	51	41,15***	4,86	11,81	9	78	38,07***	4,02	10,57
	43	41,19	5,56	13,51	10	58	39,68	4,51	11,36
Obwód klatki piersiowej w spoczynku [cm]	47	61,83	6,56	10,61	8	59	60,68	7,08	11,66
	51	63,14	6,50	10,29	9	78	61,54	4,73	7,69
	43	64,20	7,51	11,69	10	58	63,69	6,99	10,97
Obwód klatki piersiowej we wdechu [cm]	47	65,37	6,76	10,35	8	59	63,62	7,17	11,25
	51	66,80	6,64	9,94	9	78	65,62	4,81	7,33
	43	68,25	6,98	10,23	10	58	67,97	4,46	10,98
Obwód klatki piersiowej w wydechu [cm]	47	60,83	6,60	10,86	8	59	59,79	6,94	11,61
	51	62,02	6,56	10,58	9	78	60,33	4,81	7,97
	43	63,03	7,45	11,82	10	58	62,27	7,08	11,37
Szerokość barkowa (a-a) [cm]	47	27,55	1,76	5,43	8	59	26,95	1,98	7,35
	51	28,55	1,76	6,18	9	78	28,31	1,88	6,64
	43	28,98	2,09	7,30	10	58	28,68	2,09	7,30
Szerokość klatki piersiowej (thl-thl) [cm]	47	19,92	1,94	9,76	8	59	19,58	1,98	10,11
	51	20,17	1,35	6,70	9	78	20,05	1,63	8,15
	43	21,07	1,79	8,52	10	58	20,44	2,31	11,30
Głębokość klatki piersiowej (ths-xi) [cm]	47	14,25	1,80	12,61	8	59	14,20	1,61	11,37
	51	14,56	1,75	12,03	9	78	14,26	1,17	8,23
	43	14,84	1,59	10,72	10	58	14,77	1,55	10,48
Wskaźnik klatki piersiowej [ths-xi/thl-thl] x100	47	71,56	6,25	8,73	8	59	72,57	4,41	6,08
	51	72,10	6,01	8,34	9	78	71,33	5,33	7,47
	43	70,47*	5,17	7,34	10	58	73,09*	5,12	7,01
Wskaźnik masy ciała [BMI]	47	16,62	2,12	12,76	8	59	16,29	2,21	13,57
	51	16,83	2,21	13,13	9	78	16,12	2,04	12,66
	43	16,93	2,32	13,70	10	58	16,81	2,45	14,57

Legenda: x – średnia arytmetyczna, s – odchylenie standardowe, N – liczebność zbadanych dzieci, V – współczynnik zmienności.
*p<0,05; **p<0,01; ***p<0,001;

Dziewczęta reprezentujące środowisko miejskie charakteryzują się większą wysokością ciała we wszystkich trzech przedziałach wiekowych, choć różnice są istotne tylko dla dziewcząt 8-letnich (p<0,01), i 9-letnich (p<0,001). Większe tempo wzrostu zauważamy dla dzieci wiejskich (różnice między 8- a 10-latkami wynoszą około 10 cm, natomiast dla dziewcząt z miasta różnica ta wynosi około 9 cm). W efekcie najmniejszą różnicę w wysokości ciała dziewcząt porównywanych środowisk zauważamy w wieku 10 lat (tab. 20, ryc. 4).

Ryc. 4. Porównanie wysokości ciała dziewcząt ze wsi i miasta powiatu Włoszczowa.

Na podstawie ryciny 5 (tab. 20) wyższe średnie wartości masy ciała odczytujemy dla dziewcząt z miasta. Różnica jest istotna statystycznie na poziomie 0,01 tylko dla dziewcząt 9-letnich. Nieco większe tempo wzrostu zauważamy dla dzieci wiejskich (różnice między 8, a 10-latkami wynoszą powyżej 5 kg, natomiast dla dziewcząt z miasta różnica ta wynosi około 4,5 kg). Podobnie jak przy wysokości ciała najmniejsze różnice statystyczne obserwujemy dla dziewcząt 10-letnich, co wskazuje na tendencje do wyrównywania średnich wartości pomiarowych i zanikania różnić środowiskowych.

Ryc. 5. Porównanie masy ciała dziewcząt ze wsi i miasta powiatu Włoszczowa.

Przedstawione w tabeli 20 zestawienie wskaźnika masy ciała obrazuje wyższe wartości statystyczne (choć nieistotne) porównywanych średnich dla dziewcząt z miasta.

Większe wartości średnie rozpatrywanej cechy odczytujemy dla dziewcząt z miasta. Różnice są największe i istotne statystycznie (na poziomie 0,01) dla dziewcząt 9-letnich. Także i tym razem różnice między przedstawionymi średnimi są najmniejsze dla dziewcząt 10- letnich (ryc. 6, tab. 20).

Ryc. 6. Porównanie obwodu ramienia dziewcząt ze wsi i miasta powiatu Włoszczowa.

Przedstawiony obwód uda (ryc. 7, tab. 20) jest zdecydowanie i istotnie większy na poziomie 0,001 dla dziewcząt z miasta, za wyjątkiem dziewcząt 10-letnich, gdzie różnica jest niewielka. Większe tempo wzrostu analizowanej cechy zauważamy dla dzieci wiejskich (różnice między 8- a 10-latkami wynoszą około 3,5 cm, natomiast dla dziewcząt z miasta różnica ta wynosi około 1 cm).

Ryc. 7. Porównanie obwodu uda dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Dane na rycinie 8 (tab. 20) wskazują na większy obwód klatki piersiowej dla dziewcząt z miasta. Największa różnica między średnimi charakteryzuje dziewczęta 9-letnie, zaś najmniejsza dziewczęta 10-letnie. Różnice te są nieistotne statystycznie, podobnie jak dla niemal wszystkich analizowanych dalej cech. Większe tempo wzrostu zauważamy dla dzieci wiejskich (różnice między 8- a 10-latkami wynoszą około 3 cm, natomiast dla dziewcząt z miasta różnica ta wynosi około 2 cm).

Ryc. 8. Porównanie obwodu klatki piersiowej w spoczynku dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Także obwód klatki piersiowej we wdechu jest większy u dziewczynek z miasta. Wraz z wiekiem badanych dziewcząt miasta i wsi następuje zmniejszenie różnic aż do znikomej dla dziewcząt 10-letnich (ryc. 9, tab. 20).

Ryc. 9. Porównanie obwodu klatki piersiowej we wdechu dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Również przy wydechu dziewczynki z miasta charakteryzują się większymi wartościami średnimi w porównaniu do dziewcząt wiejskich. Największe różnice między średnimi odczytujemy dla dziewcząt 9- letnich, zaś najmniejsze dla 10-letnich (ryc. 10, tab. 20).

Ryc. 10. Porównanie obwodu klatki piersiowej w wydechu dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Na podstawie średnich charakteryzujących obwód klatki piersiowej we wdechu i wydechu (tab. 20) obliczono różnice czyli „rozmach klatki piersiowej” badanych dzieci. Uzyskane wyniki ujęto w tabeli 21.

Tabela 21. Rozmach klatki piersiowej badanych dziewcząt z miasta i wsi.

Wiek	Dziewczęta miejskie			Dziewczęta wiejskie
Wiek	N	c	s	N	c	s
8	47	4,54*	1,41	59	3,83*	1,69
9	51	4,78*	1,04	78	5,29*	1,34
10	43	5,22*	1,08	58	5,7*	1,16

*p<0,05;

Dane w tabeli 21 wskazują, że większe różnice między wdechem i wydechem obserwujemy dla dziewcząt 9- i 10-letnich ze środowiska wiejskiego. Natomiast w przypadku dziewcząt 8-letnich wyniki te są odwrotne i wyższe na korzyść środowiska miejskiego. Wszystkie te różnice są istotne na poziomie 0,05.

Na podstawie ryciny 11 (tab. 20) zauważamy pewne, choć nieistotne zróżnicowanie szerokościowe barków u dziewcząt 8-letnich na korzyść środowiska miejskiego. Starsze dziewczęta z miasta i wsi prawie nie różnią się pod względem rozpatrywanej cechy. Tempo wzrostu szerokości barkowej w obu porównywanych środowiskach jest bardzo zbliżone i tylko nieznacznie wyższe dla dziewcząt ze wsi.

Ryc. 11. Porównanie szerokości barkowej (a-a) dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Zestawione wartości średnie na rycinie 12 i 13 (tab. 20) opisujące głębokość i szerokość klatki piersiowej są wyższe na korzyść dziewcząt z miasta. Tylko dla dziewcząt 9-letnich średnie analizowanej głębokości klatki piersiowej są praktycznie jednakowe dla obu zestawionych środowisk.

Ryc. 12. Porównanie głębokości klatki piersiowej (ths–xi) dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Ryc. 13. Porównanie szerokości klatki piersiowej (thl–thl) dziewcząt z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Większe tempo wzrostu porównywanej głębokości klatki piersiowej odczytujemy dla dziewcząt z miasta. Największą różnicę między średnimi charakteryzującymi głębokość klatki piersiowej odczytujemy wyjątkowo dla dziewcząt 10-letnich.

Przedstawione w tabeli 20 wartości wskaźnika klatki piersiowej dla analizowanych środowisk są wyższe na korzyść wsi (za wyjątkiem dziewcząt 9-letnich) i istotne statystycznie dla 10-latek na poziomie 0,05. Uzyskany wynik wskazuje, że klatka piersiowa dziewczynek ze wsi jest bardziej wypukła (przyjmuje kształt „cylindryczny”).

Przedstawione powyżej zestawienie tabelaryczne (tab. 20) oraz ryciny 4-13 wskazują, że:

– wartości wszystkich porównywanych cech są wyż- sze na korzyść dziewcząt z miasta,

– różnice istotne statystycznie odnotowano tylko dla wysokości ciała (dla 8- i 9-latków), masy ciała i obwodu ramienia (u 9-latków), oraz obwodu uda (dla 8- i 9-latków). Wynikłe różnice wskazują, że dziewczynki z miasta są bardziej zaawansowane w rozwoju niż ich rówieśniczki ze wsi,

– różnice między dziećmi 8- i 10-letnimi wskazują, że większe tempo rozwoju w większości cech obserwuje się dla dziewcząt ze środowiska wiejskiego, co w efekcie powoduje tendencję do wyrównywania średnich wartości pomiarowych badanych cech w porównywanych środowiskach; (najmniejsze różnice między średnimi porównywanych środowisk obserwuje się dla dziewcząt 10-letnich, różnice te są stale nieistotne statystycznie).

b) Chłopcy

Na podstawie zebranego materiału wyliczono średnie wartości statystyczne charakteryzujące analizowane cechy pomiarowe chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa (tab. 22, ryc. 14-23).

Tabela 22. Zestawienie porównawcze cech somatometrycznych badanych chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Cecha	Chłopcy - miasto				Wiek	Chłopcy - wieś
Cecha	N	c	s	V	Wiek	N	c	s	V
Wysokość ciała (B- v) [cm]	41	129,74	5,95	4,59	8	54	128,39	6,29	4,90
	47	135,19	5,80	4,29	9	63	133,41	4,80	3,60
	44	138,27	5,97	4,32	10	59	137,55	6,60	4,80
Masa ciała [kg]	41	27,99	4,99	17,83	8	54	26,60	5,01	18,81
	47	30,84	6,96	22,57	9	63	29,14	5,54	19,00
	44	33,31	7,51	22,55	10	59	32,13	6,36	19,80
Obwód ramienia [cm]	41	19,71*	2,47	12,55	8	54	18,71*	2,08	11,13
	47	20,48	2,98	14,54	9	63	19,52	2,32	11,90
	44	20,83	3,11	14,91	10	59	20,59	2,21	10,75
Obwód uda [cm]	41	38,28**	4,61	12,04	8	54	35,37**	4,18	11,83
	47	40,68*	4,95	12,18	9	63	38,62*	4,45	11,52
	44	41,91	5,39	12,85	10	59	40,47	4,85	11,98
Obwód klatki piersiowej w spoczynku [cm]	41	62,78	5,44	8,66	8	54	61,20	4,38	7,16
	47	64,15	6,12	9,25	9	63	63,02	5,57	8,83
	44	66,18	6,80	10,34	10	59	65,72	6,38	9,94
Obwód klatki piersiowej we wdechu [cm]	41	66,78**	5,30	7,93	8	54	63,94**	4,68	7,32
	47	68,27	6,32	9,25	9	63	67,96	5,40	7,94
	44	70,07	6,86	9,78	10	59	71,65	6,01	8,38
Obwód klatki piersiowej w wydechu [cm]	41	61,73	5,44	8,82	8	54	60,23	4,60	7,63
	47	63,15	6,42	10,16	9	63	62,03	5,69	9,17
	44	64,72	6,24	9,63	10	59	64,69	6,84	10,57
Szerokość barkowa (a-a) [cm]	41	28,29	1,91	6,77	8	54	27,98	1,75	6,25
	47	28,94	1,82	6,30	9	63	29,18	2,11	7,23
	44	29,41	1,55	5,27	10	59	29,25	1,58	5,40
Szerokość klatki piersiowej (thl-thl) [cm]	41	20,21	1,90	9,38	8	54	19,94	1,59	7,95
	47	20,80	2,34	11,23	9	63	20,62	2,31	11,21
	44	22,03	2,32	10,53	10	59	21,16	2,40	11,34
Głębokość klatki piersiowej (ths-xi) [cm]	41	14,45*	1,23	8,52	8	54	14,01*	1,11	7,90
	47	14,69	1,85	12,61	9	63	14,61	1,76	12,04
	44	15,38	1,62	10,56	10	59	15,15	1,72	11,38
Wskaźnik klatki piersiowej [ths-xi/thl-thl] x100	41	71,66	4,23	5,90	8	54	70,46	5,43	7,71
	47	70,76	5,88	8,31	9	63	71,00	5,73	8,07
	44	69,89	3,59	5,14	10	59	71,91	5,53	7,69
Wskaźnik masy ciała [BMI]	41	16,63	2,12	12,75	8	54	16,14	2,23	13,82
	47	16,88	2,37	14,04	9	63	16,37	1,99	12,16
	44	17,42	2,04	11,71	10	59	16,98	2,31	13,60

*p<0,005; **p<0,01;

Chłopcy z miasta charakteryzują się większą wysokością ciała we wszystkich trzech przedziałach wiekowych. Większą różnicę między średnimi obserwujemy dla chłopców 9-letnich (różnica nieistotna statystycznie), zaś najmniej różnią się chłopcy 10-letni (ryc. 14, tab. 22).

Ryc. 14. Porównanie wysokości ciała (B-v) chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Na podstawie ryciny 15 (tab. 22) wyższą masę ciała odczytujemy dla chłopców z miasta. Wzrost masy ciała następuje średnio o około 3 kg w obu porównywanych środowiskach.

Ryc. 15. Porównanie masy ciała chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Podobnie jak przy wysokości ciała, najmniejsze różnice statystyczne między zestawionymi średnimi obserwujemy dla dziewcząt 10-letnich.

Przedstawione w tabeli 22 dane charakteryzujące wskaźnik masy ciała są nieznacznie wyższe dla chłopców z miasta. Zarówno chłopcy z miasta jak i ze wsi mają szczupłą budowę ciała, podobnie jak dziewczęta.

Różnice między obwodem ramienia są istotne statystycznie na korzyść chłopców 8-letnich z miasta. U chłopców 10-letnich wartości tej cechy w obu środowiskach są zbliżone. Jednocześnie zauważamy, że różnice między skrajnymi przedziałami wiekowymi (8-10 lat) są nieco większe u chłopców wiejskich (ryc. 16, tab. 22).

Ryc. 16. Porównanie obwodu ramienia chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Porównane średnie wartości pomiarowe obwodu uda wskazują jednoznacznie, że są one wyższe dla dzieci z miasta (ryc. 17, tab. 22). Różnice są istotne statystycznie na korzyść chłopców 8- i 9-letnich z miasta. Tak jak w innych cechach, najmniej obwodem uda różnią się 10-latkowie. Wyższe tempo wzrostu rozpatrywanej cechy obserwujemy dla chłopców ze wsi.

Ryc. 17. Porównanie obwodu uda chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Wartości obwodu klatki piersiowej w spoczynku (ryc. 18), wzrastają w kolejnych przedziałach wiekowych średnio o około 1,5 cm w obu rozpatrywanych środowiskach. Średnie są wyższe na korzyść chłopców z miasta. Najmniejszą różnicę między wartościami średnimi porównywanej cechy obserwujemy jak wyżej dla chłopców 10-letnich (tab. 22).

Ryc. 18. Porównanie obwodu klatki piersiowej w spoczynku chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Na podstawie danych przedstawionych na rycinie 19, zauważamy, że średnie wartości pomiarowe porównywanej cechy są istotnie wyższe u chłopców z miasta w klasie 8-latków. Wyższe tempo wzrostu obserwujemy dla chłopców ze wsi. W obrębie następnej klasy wieku obserwujemy wyrównywanie średnich wartości pomiarowych, a u 10-latków wartości te są nieistotnie wyższe dla chłopców ze wsi (tab. 22).

Ryc. 19. Porównanie obwodu klatki piersiowej we wdechu chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Podobnie jak inne cechy, obwód klatki piersiowej w wydechu jest nieistotnie większy dla chłopców z miasta. Jednak wyższe tempo rozwoju i tym razem obserwujemy dla chłopców reprezentujących środowisko wiejskie, co prowadzi do wyrównywania wartości tej cechy u 10-latków (ryc. 20, tab. 22).

Ryc. 20. Porównanie obwodu klatki piersiowej w wydechu chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Na podstawie średnich charakteryzujących obwód klatki piersiowej we wdechu i wydechu (tab. 22) obliczono rozmach klatki piersiowej badanych chłopców. Uzyskane wyniki ujęto w tabeli 23.

Tabela 23. Rozmach klatki piersiowej badanych chłopców z miasta i wsi.

Wiek	Chłopcy - miasto			Chłopcy - wieś
Wiek	N	c	s	N	c	s
8	41	5,05***	1,27	54	3,71***	1,41
9	47	5,12*	1,68	63	5,93*	1,54
10	44	5,35***	1,18	59	6,96***	1,63

*p<0,05; ***p<0,001;

Zestawione dane w tabeli 23 wskazują, że większe różnice między wdechem i wydechem obserwujemy dla chłopców 9- i 10-letnich ze środowiska wiejskiego (podobnie jak u dziewcząt). Różnice te są istotne statystycznie. Natomiast w przypadku chłopców 8-letnich różnice te są odwrotne; istotnie większe na korzyść środowiska miejskiego (podobnie jak u dziewcząt).

Na podstawie ryciny 21 zauważamy pewne, choć nieistotne, zróżnicowanie szerokości barków na korzyść 9-letnich chłopców ze środowiska wiejskiego. W pozostałych klasach wieku porównywane średnie są wyż- sze (nieistotnie) dla miasta (tab. 22).

Ryc. 21. Porównanie szerokości barkowej chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Przedstawione dane na rycinie 22 (tab. 22), wskazują nieistotnie wyższe wartości dla chłopców z miasta. Największe różnice pomiędzy porównywanymi środowiskami obserwujemy dla 8-latków.

Ryc. 22. Porównanie głębokości klatki piersiowej chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Dane na rycinie 23 wskazują na wyższe wartości pomiarowe analizowanej cechy na korzyść chłopców z miasta we wszystkich porównywanych przedziałach wiekowych. Większe tempo wzrostu szerokości klatki piersiowej odczytujemy tym razem dla chłopców z miasta, szczególnie dynamiczne między 9 a 10 rokiem życia. Stąd w 10 roku życia szerokość klatki piersiowej (inaczej niż w większości cech) jest w stosunku do chłopców wiejskich największa (tab. 22).

Ryc. 23. Porównanie szerokości klatki piersiowej chłopców z miasta i wsi powiatu Włoszczowa.

Obliczony wskaźnik klatki piersiowej (tab. 22), wskazuje, że chłopcy 9- i 10-letni z miasta posiadają bardziej płaską klatkę piersiową niż ich rówieśnicy ze wsi. Natomiast dla chłopców 8-letnich zależność ta przedstawia się odwrotnie. Wynikłe różnice nie są istotne statystycznie – co wskazuje na zbliżoną budowę klatki piersiowej dzieci z porównywanych środowisk.

Przedstawiona tabela 22 oraz ryciny 14-23 wskazują, że:

– niemal wszystkie wartości porównywanych cech są wyższe na korzyść chłopców z miasta,

– największe różnice między zestawionymi cechami obu środowisk zauważamy dla chłopców 9-letnich,

– najmniejsze różnice między średnimi większości cech dzieci z porównywanych grup (miasta i wsi) obserwuje się dla chłopców 10-letnich (podobnie jak to było u dziewcząt), co wskazuje na dążność do wyrównywania z wiekiem wartości pomiarowych danych cech z obu środowisk,

– różnice istotne statystycznie na korzyść chłopców z miasta odnotowano jedynie dla obwodu ramienia (u 8-latków), obwodu uda (dla 8- i 9-latków), klatki piersiowej we wdechu (u 8-latków) oraz głębokości klatki piersiowej (u 8 latków).

Na podstawie zaprezentowanej analizy materiału można stwierdzić, że wartości pomiarowe badanych dziewcząt i chłopców z miasta są wyższe i istotne statystycznie dla niektórych cech. Większość różnic jest nieistotna statystycznie. Częściej większe tempo wzrostu obserwuje się dla dzieci ze wsi niż z miasta, co w efekcie doprowadza do wyrównywania różnic między średnimi charakteryzującymi dane środowiska. Chociaż większość różnic w porównywanych cechach jest nieistotna statystycznie to zwraca uwagę stała, konsekwentna tendencja dla niemal wszystkich rozpatrywanych cech i dla obu płci: większe wymiary ciała wykazują dzieci z miasta.

Na podkreślenie zasługuje uderzająca zgodność pomiędzy chłopcami i dziewczętami w ich zróżnicowaniu w zależności od pochodzenia z miasta Włoszczowa i okolicznych wsi.

4. OCENA BADANYCH DZIECI Z POWIATU WŁOSZCZOWA NA PODSTAWIE CECH SOMATOMETRYCZNYCH Z ZASTOSOWANIEM WYBRANYCH NORM

4.1. Porównanie wybranych wartości średnich badanych dzieci powiatu Włoszczowa z normami ustalonymi przez Jopkiewicza dla „Dziecka kieleckiego”

a) Dziewczęta – miasto

Dobrą metodą oceny fizycznego rozwoju dziecka jest ustalenie jego wieku morfologicznego. Polega to na porównywaniu zmierzonych cech u dziecka np. wysokości i ciężaru ciała z przyjętymi dla jego wieku i płci normami. Standardy lub normy wysokości i ciężaru ciała to najczęściej średnie arytmetyczne tych cech obliczone na całej młodzieży danego regionu lub odpowiednio licznej jej reprezentacji wybranej z całości drogą losową.

Według Jopkiewicza (1996), norma rozwojowa jest biologicznym układem odniesienia służącym do oceny rozwoju fizycznego populacji dziecięcych lub najczęściej pojedynczych osobników wchodzących w skład tej populacji. Jej zakres jest w każdym przypadku wyznaczany metodami statystycznymi i opisany przez miary położenia i zmienności, jak średnia arytmetyczna (x) i odchylenie standardowe (s).

Zatem w celu uzyskania pełnej oceny rozwoju fizycznego badanych dzieci z miasta i wsi powiatu Włoszczowa uzyskane wartości pomiarowe dla wybranych cech postanowiłam odnieść do norm ustalonych przez Jopkiewicza (1996) dla dzieci z rejonu byłego województwa kieleckiego, a obecnie świętokrzyskiego (tab. 24-29).

W poniższym rozdziale wykonano analizę porównawczą w odniesieniu do wysokości, masy ciała i wskaźnika BMI, ponieważ Jopkiewicz w swym opracowaniu z 1996 roku uwzględnił tylko te trzy mierniki rozwoju.

Jako środowisko miejskie Kielecczyzny Jopkiewicz (1996) traktuje Ostrowiec Świętokrzyski, Busko-Zdrój, Końskie, Jędrzejów i Miechów, na terenie, których przeprowadził badania w latach 1995-1996. Autor „Dziecka kieleckiego”, osobno wyodrębnił normy dla dziewczynek i chłopców miasta wojewódzkiego – Kielce.

Analizując przedstawione porównanie (tab. 24 i 25) można zauważyć, iż uzyskane wartości własne (wysokości i masy ciała) dla miasta powiatowego Włoszczowa przewyższają normy ustalone przez Jopkiewicza w 1996 r., zarówno dla terenu miejskiego Kielecczyzny jak i samego miasta Kielce. Wartości rozpatrywanych cech plasują się na ogół na poziomie od 50 do 75 centyla na siatce wyznaczonej dla dziewcząt środowiska miejskiego Kielecczyzny.

Istotnie wyższe wartości dla badanych dziewcząt z Włoszczowy odnotowano w odniesieniu do:

– wysokości ciała u dziewcząt 8- i 9- letnich z terenu miejskiego Kielecczyzny (p<0,05),

– wysokości ciała u dziewcząt 8- i 9- letnich z miasta Kielce (p<0,01).

Wyjątek stanowią tutaj wartości określające wysokość ciała, masę ciała i BMI dla dziewcząt 10-letnich, które dla miasta Kielce są minimalnie i nieistotnie wyż- sze od uzyskanych danych własnych z miasta Włoszczowa.

Przedstawione dane w tabeli 24 i 25 ilustrują ryciny 24-26.

Tabela 24. Porównanie wybranych wskaźników rozwoju fizycznego dziewczynek z miasta Włoszczowa – dane własne z normami ustalonymi dla terenu miejskiego Kielecczyzny (Jopkiewicz, 1996).

Cecha	Środowisko miejskie
	Dziewczynki - miasto - dane własne			Wiek	Dziewczynki z terenu miejskiego - dane własne
	N	c	s	Wiek	N	c	s
Wysokość ciała (B- v) [cm]	47	129,51*	4,97	8	508	127,90*	5,70
	51	134,96*	5,98	9	555	133,09*	5,96
	43	138,31	6,67	10	542	138,05	6,17
Masa ciała [kg]	47	27,88	6,29	8	508	26,22	4,79
	51	30,56	6,74	9	555	29,09	5,44
	43	32,38	6,99	10	542	32,17	6,38
Wskaźnik masy ciała [BMI]	47	16,62	2,12	8	508	16,03	2,07
	51	16,83	2,21	9	555	16,42	2,13
	43	16,93	2,32	10	542	16,88	2,29

*p<0,05;

Tabela 25. Porównanie wybranych wskaźników rozwoju fizycznego – dziewczynek z miasta Włoszczowa – dane własne z normami ustalonymi dla miasta Kielce (Jopkiewicz, 1996).

Cecha	Środowisko miejskie
	Dziewczynki - miasto - dane własne			Wiek	Dziewczynki z miasta Kielce
	N	c	s	Wiek	N	c	s
Wysokość ciała (B- v) [cm]	47	129,51**	4,97	8	285	127,44**	7,02
	51	134,96**	5,98	9	528	133,30**	5,99
	43	138,31	6,67	10	407	138,83	6,11
Masa ciała [kg]	47	27,88	6,29	8	285	25,91	5,64
	51	30,56	6,74	9	528	29,06	5,25
	43	32,38	6,99	10	407	32,83	6,41
Wskaźnik masy ciała [BMI]	47	16,62	2,12	8	285	15,80	2,06
	51	16,83	2,21	9	528	16,26	2,06
	43	16,93	2,32	10	407	16,94	2,50

**p<0,01;

Ryc. 24. Porównanie wysokości ciała dziewcząt z miasta Włoszczowa (dane własne) ze środowiskiem miejskim Kielecczyzny i miastem Kielce (Jopkiewicz, 1996).

Ryc. 25. Porównanie masy ciała dziewcząt z miasta Włoszczowa (dane własne) ze środowiskiem miejskim Kielecczyzny i miastem Kielce (Jopkiewicz, 1996).

Ryc. 26. Porównanie wskaźnika masy ciała (BMI) dziewcząt z miasta Włoszczowa (dane własne) ze środowiskiem miejskim Kielecczyzny i miastem Kielce (Jopkiewicz, 1996).

Na podstawie przedstawionych rycin 24-26 zauważamy, że dziewczynki z powiatu Włoszczowa przewyższają swymi wartościami średnimi normy ustalone dla dziewcząt ze środowiska miejskiego Kielecczyzny i samego miasta Kielce. Największe i istotne różnice obserwujemy dla wysokości ciała u dziewcząt w wieku 8 i 9 lat. Wartości porównywanej wysokości ciała dla 8-latek zawarte są około 75 centyla – co wskazuje na stosunkowo wysoki wzrost badanych dziewcząt, natomiast 9-latki charakteryzują się przeciętnym wzrostem, który plasuje się w granicach 50 i 75 centyla.

Najmniejsze różnice w odniesieniu do porównywanych norm odczytujemy dla dziewcząt 10-letnich (wartości je określające znajdują się około 50 centyla na siatce wyznaczonej dla środowiska miejskiego Kielecczyzny).

Tak więc, we wszystkich klasach wieku badanych dziewcząt z Włoszczowy stwierdzamy korzystny rozwój, co wynika z analizowanych cech. Są one wyższe i cięższe nie tylko w odniesieniu do norm dla małych miast, ale także w odniesieniu do Kielc. Jednocześnie przedstawione wartości wskaźnika BMI (tab. 24 i 25, ryc. 26) badanych dziewczynek 8- i 9-letnich wskazują na ich krępą budowę ciała.

b) Dziewczęta – wieś

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.

Mam kod dostępu

Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

29 zł

Wybieram

dostęp do tego artykułu
dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

69 zł

Wybieram

dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
dostęp na 30 dni
najpopularniejsza opcja

Opcja #3

129 zł

Wybieram

dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
dostęp na 90 dni
oszczędzasz 78 zł

Piśmiennictwo

1. Badeńska B., i wsp. 2002, Analiza skutków na bierne palenie w okresie pre- i postnatalnym u dzieci obserwacje własne [w] Przegl. Ped., 3, s. 199-202. 2.Bielicki T., 1989, Nierówności społeczne w Polsce w oczach antropologa, Nauka Polska, 1, s. 13-29. 3.Burdukiewicz A., 1995, Zmienność budowy ciała dzieci wrocławskich w wieku 7-15 lat w badaniach longitudinalnych, Studia i Monografie nr 46, Wyd. AWF, Wrocław. 4.Dutkiewicz W., 1975, Poziom rozwoju biologicznego i sprawności ruchowej dzieci w wieku 8-15 lat w nawiązaniu do warunków socjalno-bytowych rodzin i warunków pracy szkół, Rocznik Naukowy AWF Kraków, 13, s. 35-68. 5.Dutkiewicz W., 1985 Zmiany w procesach rozwoju biologicznego i sprawności fizycznej młodzieży w świetle poprawy warunków bytowych, WSP, Kielce. 6.Dutkiewicz W., 1991, Zjawiska trendów sekularnych i akceleracji rozwoju dzieci i młodzieży na Kielecczyźnie, Kielce. 7.Gronkiewicz L., 1996, Różnice społeczne w cechach biologicznych ludności Polski, Monogr. Zakł. Ant. PAN, Wrocław nr 14. 8.Hulanicka B., Brajczewski C., Jedlińska W., Sławińska T., Waliszko A., 1990, City- Town-Village, growth of children in Poland in 1988, Monografia Zakł. Antr. PAN, Wrocław. 9.Hurlock E. B., 1985, Rozwój dziecka, PWN, Warszawa nr 7. 10.Jopkiewicz A., 1996, Dziecko kieleckie, WSP Kielce. 11.Jopkiewicz A., 1997, Przejawy trendu sekularnego a normy rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży [w:] Auksologia a promocja zdrowia, red. A. Jopkiewicz, Kielce, s. 47-60. 12.Jopkiewicz A., 1998, Różnice środowiskowe w rozwoju dzieci i młodzieży na Kielecczyźnie [w:] Zdrowie dzieci i młodzieży w aspekcie fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym pod red. A. Jopkiewicz, J. Schejbal, Kielce, s. 93-100. 13.Kopczyńska-Sikorska J., 1986, Diagnostyka rozwoju dzieci i młodzieży, PZWL, Warszawa. 14.Lipowicz A., i wsp., 1999, Trend sekularny wysokości ciała i masy ciała 14-letniej młodzieży z Wrocławia w ostatnim trzydziestoleciu, [w:] Pediatria Polska, LXXIV 2, s. 145-148. 15.Łaska-Mierzejewska T., Łuczak E., 1993, Biologiczne mierniki sytuacji społeczno-ekonomicznej ludności wiejskiej w Polsce w latach 1967, 1977, 1987, Monogr. Zakł. Ant. PAN, Wrocław. 16.Łomnicki K., 1998, Statystyka dla przyrodników, Warszawa. 17.Malinowski A., 1977, Trend sekularny i akceleracja - przegląd zagadnienia, Przegląd Antropologiczny, 43 (2), s. 405-418. 18.Malinowski A., 1987, Norma biologiczna a rozwój somatyczny człowieka, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa. 19.Malinowski A., 1989, Antropologia, PWN, Warszawa-Poznań. 20.Markowska M., Suliga E., 2002, Zmiany sekularne w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży kończącej szkołę podstawową w Kielcach [w:] Ontogeneza i promocja zdrowia w aspekcie medycyny, antropologii i wychowania fizycznego, A. Malinowski, J. Tatarczuk, R. Asienkiewicz, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 96-98. 21.Nelson E., 2001, The miseries of passive of smoking, Hum. Exp. Toxicol, 20,2, s. 62-83. 22.Nowak-Starz G., 2002, Charakterystyka rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży z regionu świętokrzyskiego z roczników bilansowych zdrowia [w:] Ontogeneza i promocja zdrowia w aspekcie medycyny, antropologii i wychowania fizycznego, A. Malinowski, J. Tatarczuk, R. Asienkiewicz, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 138-141. 23.Palczewska I., Niedźwiecka Z., 2001, Wskaźniki rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży warszawskiej [w:] Medycyna wieku rozwojowego, Suplement I do nr 2, IV-VI, tom V, s. 29-32, 47, 52-53. 24.Podstawowe informacje ze spisów powszechnych 2002 dla gmin wiejskich - Radków, Secemin, Moskorzew; oraz gminy wiejsko-miejskiej Włoszczowa, Urząd Statystyczny w Kielcach, Kielce 2003. 25.Przewęda R., 1981, Rozwój somatyczny i motoryczny, WSiP, Warszawa. 26.Przewoźniak K., Zatoński W., 1996, Trendy, geografia i społeczno-behawioralna charakterystyka palenia tytoniu w Polsce [w:] Stan zdrowia Polaków pod red. W. Zatońskiego, B. Hulanickiej, J. Tyczyńskiego, Monografia Zakł. Antr. PAN, Wrocław nr 15. 27.Siniarska A., 1983, Tendencja przemian populacji polskich na tle warunków środowiskowych [w:] Zdrowie publiczne 94 (4), s. 183-191. 28.Sławińska T., 2000, Uwarunkowania środowiskowe w rozwoju motoryczności dzieci wiejskich, Praca habilitacyjna, AWF, Wrocław. 29.Stanisz A., 2002, Przystępny kurs statystyki, PWN, Warszawa. 30.Szymborski J., 1996, Rola i zadania pediatry w zapobieganiu i zwalczaniu palenia tytoniu, Nowa Med. 3, 14, s. 25-28. 31.Waliszko A., i wsp.: 1980, Stan rozwoju dzieci i młodzieży szkolnej, Zakł. Antr. PAN, Wrocław. 32.Wolański N., 1968, Biologiczne układy odniesienia zwane normami i ich praktyczne znaczenie w pediatrii, PAN, Warszawa. 33.Wolański N., Kozioł R.,1987, Ocena rozwoju dziecka w zdrowiu i chorobie, PAN, Warszawa. 34.Wolański N., 1988, Czynniki i mechanizmy przemian międzypokoleniowych człowieka, cz. II, Przegląd Antropologiczny, 54, (1-2) s. 93-91.

Nowa Pediatria 2/2005
Strona internetowa czasopisma Nowa Pediatria

Powrót na górę strony

Opcja #1

Opcja #2

Opcja #3

Pozostałe artykuły z numeru 2/2005: